Military Dimension of Türkiye-Azerbaijan Relations from 1918 to 2023

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 46, 585 - 605, 30.12.2023

Bahar Özsoy

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1354438

Öz

With its geopolitical location and underground resources, the South Caucasus region has turned into a competitive field for regional and global powers, especially since the 19th century. Three Caucasian countries (Azerbaijan, Georgia, and Armenia) gained independence in the region where Soviet domination had been effective for many years. In the first years of their independence, these countries, on the one hand, faced political and economic crises and, on the other hand, sought ways to integrate into the international system. These crises had negative consequences for Azerbaijan, which has been at war with Armenia, and the lack of military capacity led to the loss of the First Karabakh War. The history of military cooperation between Türkiye and Azerbaijan, which built their relations on the discourse of “one nation, two states”, dates to the Caucasian Islamic Army’s liberation of Baku in 1918. Military relations, which ended soon after Azerbaijan went under Soviet domination, were re-established after its independence in 1991. Cooperation in the field of military and defence, which continues in many areas from training and technical issues to exercises, has expanded especially in the last decade. This study claims that Azerbaijan’s military cooperation with Türkiye was decisive in winning the Second Karabakh War. In this context, Türkiye-Azerbaijan military relations, which date back 100 years, will be discussed from a historical perspective, and Azerbaijan’s military capacity will be evaluated. In addition, the study will include the cooperation opportunities that have deepened with the Second Karabakh War and the future expectations.

Anahtar Kelimeler

Military Relations, Türkiye, Azerbaijan, Karabakh, Defence Industry

1918’den 2023’e Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinin Askeri Boyutu

Öz

Jeopolitik konumu ve yer altı kaynakları ile Güney Kafkasya özellikle 19. yüzyıldan itibaren bölgesel ve küresel güçlerin rekabet alanına dönüşmüş, uzun yıllar Sovyet hakimiyetinin etkili olduğu bölgede 20.yüzyılın sonlarında üç Kafkas ülkesi (Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan) bağımsızlığını kazanmıştır. Bağımsızlığın ilk yıllarında bölge devletleri bir yandan siyasi ve ekonomik krizlerle karşı karşıya kalırlarken diğer yandan uluslararası sisteme entegre olmanın yollarını aramışlardır. Söz konusu krizler Ermenistan ile savaş halindeki Azerbaycan açısından oldukça olumsuz sonuçlara yol açmış, askerî kapasitenin eksikliği Birinci Karabağ Savaşı’nın kaybedilmesine yol açmıştır. İlişkilerini ‘bir millet iki devlet’ söylemi üzerine inşa eden Türkiye ve Azerbaycan askerî iş birliğinin geçmişi Kafkas İslam Ordusu’nun 1918 yılında Bakü’yü işgalden kurtarmasına dayanmaktadır. Çok geçmeden Azerbaycan’ın Sovyet egemenliğine girmesi nedeniyle sonlanan askerî ilişkiler 1991 yılındaki bağımsızlığın ardından yeniden kurulmuştır. Eğitim ve teknik konulardan tatbikatlara bir çok alanda sürdürülen askerî ve savunma alanındaki işbirlikleri özellikle son on yılda genişlemiştir. Bu çalışma İkinci Karabağ Savaşı’nın kazanılmasında Azerbaycan’ın Türkiye ile olan askeri iş birliğinin belirleyici olduğunu iddia etmektedir. Bu kapsamda kökleri 100 yıl öncesine dayanan Türkiye-Azerbaycan askerî ilişkileri tarihsel perspektiften ele alınacak ve Azerbaycan’ın askerî kapasitesi değerlendirilecektir. Bunun yanında çalışmada İkinci Karabağ Savaşı ile derinleşen iş birliği imkanlarına ve geleceğe yönelik beklentilere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Askerî ilişkiler, Türkiye, Azerbaycan, Karabağ, Güvenlik

Kaynakça

• ASLANLI Araz ve HESENOV İlham (2005). Haydar Aliyev Dönemi Azerbaycan Dış Politikası, Platin, Ankara.
• AVCI Engin (2021). “Kamu Diplomasisi Aktörü Olarak Jandarma Teşkilatı”, Güvenlik Bilimleri Dergisi, 10:1, 1-29.
• AYDIN Ulviyye (2018). “Türkiye–Azerbaycan İlişkilerinin Son On Yılı (2006- 2016): Kardeşlikten Stratejik İşbirliğine Uzanan Yol”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6:13, 38-64.
• CAFERSOY Nazım ve ASLANLI Araz (2012). “Azerbaycan-Türkiye Askeri İlişkileri”, Cavid Veliyev, Reşad Resullu, Kenan Aslanlı (ed.), Azerbaycan-Türkiye: Dostluk, Kardeşlik ve Strateji Ortaklık, Berikan Yayınevi, Ankara, 149-172.
• CAFERSOY Nazım ve ASLANLI Araz (2021). “Russia’s Policy During the 44-Day Karabakh War”, Insight Turkey , 23:4, 213-230.
• CORNELL Svante E. (1998). “Turkey and the Conflict in Nagorno Karabakh: A Delicate Balance”, Middle Eastern Studies, 34:1, 51-72.
• ÇELİKPALA Mithat ve VELİYEV Cavid (2015). “Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye Bölgesel İşbirliğinin Başarı Örneği”, CIES, Policy Brief, 03.
• EKŞİ Muharrem (2009). “Türkiye-Azerbaycan İlişkileri: Söylemden Reelpolitiğe”, Avrasya Etüdleri, 36, 95-112.
• ERASLAN Fatih ve ÖZDEMİR Fatma Nur (2021). “Azerbaycan-Türkiye İlişkilerinde Önemli Bir Kavşak: İkinci Karabağ Savaşı”, Türk Dünyası Araştırmaları, 129:255, 315-334.
• GÖKTÜRK ÇETİNKAYA Selma (2020). “Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinin Askeri Boyutu ve Jandarma Merkezli Yardımlar (1992-2014)”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5:1, 15-40.
• KAFKAS Mustafa (2019). XXI. Yüzyılda Türkiye–Azerbaycan İlişkileri, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Giresun.
• KARABULUT Dursun Engin (2022). Türkiye-Azerbaycan Sosyo-Ekonomik İlişkileri ve Karabağ Değerlendirmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• KINIK Hülya ve ÇELİK Sinem (2021). “The Role of Turkish Drones in Azerbaijan’s Increasing Military Effectiveness: An Assessment of the Second Nagorno- Karabakh War” , Insight Turkey, 23:4, 169-191.
• MEHDİYEV Elkhan (2021). Security Sector Reform in Azerbaijan: Key Milestones and Lessons Learned, Geneva Centre for Security Sector Governance, Switzerland.
• MƏMMƏDOVA A. (2020). 20 Yanvar - Qan Yaddaşımız: Metodik Tövsiyələr, Bakı, Azərbaycan Milli Kitabxanası.
• MUSAYEV Yahya (2012). “Askeri-Teknik Alanda Azerbaycam-Türkiye İşbirliği”, Cavid Veliyev, Reşad Resullu, Kenan Aslanlı (ed.), Azerbaycan-Türkiye: Dostluk, Kardeşlik ve Strateji Ortaklık, Berikan Yayınevi, Ankara, 173-180.
• POSTMA Joël (2021). “Drones over Nagorno-Karabakh”, Atlantisch Perspectief, 45:2, 15-20.
• SUKIASYAN Narek (2021). Armenian-Russian Relations from Revolution to War. BRIEF, European Union Institute for Security Studies.
• ŞİMŞİR Bilal N. (2011). Azerbaycan, Azerbaycan’ın Yeniden Doğuş Sürecinde Türkiye- Azerbaycan İlişkileri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• VELİYEV Cavid (2012). “Bölgesel Olayların Türkiye-Azerbaycan İlişkilerine Etkisi”, Cavid Veliyev, Reşad Resullu, Kenan Aslanlı (ed.), Azerbaycan-Türkiye: Dostluk, Kardeşlik ve Strateji Ortaklık, Berikan Yayınevi, Ankara, 23-58.
• WAAL Thomas de (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War, New York University Press, New York and London.
• WELT Cory ve BOWEN Andrew S. (2021). Azerbaijan and Armenia: The Nagorno-Karabakh Conflic, Congressional Research Service.
• WEZEMAN Pieter D. KUİMOVA Alexandra ve WEZEMAN Siemon T. (2021). “Fact Sheet”, Trends ın Internatıonal Arms Transfers 2020, SIPRI, Sweeden.
• YÜCE Ahmet (2016). “The Caucasus and the World”, International Scientific Journal, 21, 56-64.
• “Ordu Kuruculuğu”, https://www.azerbaijans.com/content_1690_tr.html, erişim 12.08.2023. “Şuşa Beyannamesi”, https://www-.tccb.gov.tr/assets/dosya-/2021-06-15-Azaebaycan- SusaBeyannamesi.-pdf, erişim 12.08.2023.
• “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Stratejik Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması”, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/05/20110528M1-30-1.pdf, erişim 12.08.2023.
• GÖKSEDEF Ece (2020). “Dağlık Karabağ: Türkiye, Azerbaycan’ın Askeri Kapasitesini Geliştirmesinde Nasıl Rol Oynadı?”, BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54379105, erişim 12.08.2023.
• Horuz Muhammet Emin (2023). “Abdulkadir Günyol, Baykar ile Azerbaycan, İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ortak Üretimi İçin İyi Niyet Protokolü İmzaladı”, 27.04.2023, https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/baykar-ile-azerbaycaninsansiz- hava-araci-sistemlerinin-ortak-uretimi-icin-iyi-niyet-protokoluimzaladi/ 2883214.
• IDDON Paul (2021). “The Growing Military Cooperation Between Turkey and Azerbaijan”, https://www.forbes.com/sites/pauliddon/2021/07/27/the-growingmilitary- cooperation-between-turkey-and-azerbaijan/?sh=5792a7071b3b, erişim 04.08.2023.
• KARAKOÇ Emre (2020). “Savunma ve Havacılık Sektörünün En Yüksek İhracatı Azerbaycan’a Gerçekleşti”, https://www.defenceturk.net/turkiye-ihracatcilar-meclisieylul- 2020-ihracat-rakamlarini-acikladi, erişim 12.08.2023.
• KASAPOĞLU Can (2017). “Türkiye-Azerbaycan: Savunma İşbirliğinden Askeri İttifaka” https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/turkiye-azerbaycan-savunma-isbirliginden- askeri-ittifaka/952323, erişim 15.08.2023.
• KINNANE ROELOFSMA Derk (2003). “Analysis: A time of Change for Azerbaijan”, https://www.upi.com/Defense-News/2003/08/06/Analysis-A-time-of-change-for- Azerbaijan/29081060210361/, erişim 15.08.2023.
• KÖKER İrem (2020). “Dağlık Karabağ: İHA ve SİHA’ların Rolü Ne Oldu, Azerbaycan’a Nasıl Avantaj Sağladı?”. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54917938, erişim 12.08.2023.
• Milli Savunma Bakanlığı (MSB) (2019). “Basın Açıklamaları”, https://www.msb.gov.tr/ Anasayfa/Basin?url=sonsuzluk-eternity-tatbikati-2019-hakkinda-292019.
• NATO (2023). “Partnership for Peace Programme”, https://www.nato.int/cps/en/ natohq/-topics_50349.htm, erişim 21.07.2023.
• ÖZTARSU Mehmet Fatih (2008). “Azerbaycan ve Türkiye Askeri İlişkileri”, https:// www.turansam.org/makale.php?id=175, erişim 11.08.2023.
• Reuters (2016). “Armenia Ratifies Agreement on Joint Air-Defense System with Russia”, https://www.reuters.com/article/us-armenia-russia-defence-idUSKCN0ZG2AS, erişim 10.08.2023.
• SEZER Kıymet (2021). “Karabağ’da Gözlem Başladı”. Yeni Şafak, https://www. yenisafak-.com/gundem/karabagda-gozlem-basladi-3596814, erişim 03.08.2023.
• SHAHBAZOV Atamali (2022). “Azərbaycanda İlk Milli Hərbi Məktəbin Təşkili və İlk Buraxılışı”, https://ordu.az/az/news/208865/azerbaycanda-ilk-milli-herbimektebinteskili- ve-ilk-buraxilisi-%E2%80%93-polkovnikin-arasdirmasi, erişim 13.08.2023.
• The World Bank, https://data.worldbank.org/indicator. “Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Bakanlığı Arasında Azerbaycan Ali Harbi Tayyareçilik Mektebi’ne EğitimÖğretim Desteğine İlişkin Protokol”, 27133, Karar Sayısı, 2009/14585, https:// www.resmigazete.-gov.tr/eskiler/2009/02/20090206-1.htm, erişim
• WEZEMAN Pieter D. KUİMOVA Alexandra ve SMİTH Jordan (2021, April 30). “Arms Transfers to Conflict Zones: The Case of Nagorno-Karabakh”, https:// www.sipri.org/commentary/topical-backgrounder/2021/arms-transfers-conflictzones- case-nagorno-karabakh, erişim 12.08.2023.