Doğu Akdeniz’de Türkiye İçin Önemli Bir Güç Çarpanı: İskenderun Limanı ve Stratejik Önemi

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 48, 215 - 238, 23.08.2024

Ozan Tuna , Muzaffer Yaman , Abdullah Talha Kılıç

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1392365

Öz

Bir limanın hangi koşullar altında stratejik bir öneme sahip olabileceği, askerî, siyasî ve iktisadî potansiyelinin tespit edilmesi ile anlaşılabilir. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı İskenderun limanının stratejik önemi ve Türk donanmasına sağladığı avantajların tespit edilmesi ve incelenmesidir. Limanın sağladığı avantajlar ve stratejik öneminin anlaşılması ve objektif bir değerlendirmesi için bölgede varlık gösteren diğer deniz güçleri de incelenmiştir. Arşiv belgeleri ve ikincil kaynaklardan istifade edilerek yapılan analiz sonucunda, İskenderun limanının potansiyelinin Türk donanmasına Doğu Akdeniz’deki gelişmelere müdahale ve deniz kontrolü noktasında bir caydırıcılık teşkil ettiği ve psikolojik üstünlük sağladığı öne sürülmektedir. İskenderun körfezinin sağladığı coğrafî avantajların Türk donanmasına yönelik muhtemel tehditlerini ve düşman unsurların istihbarat toplama gayretlerini zorlaştırmaktadır. Son olarak limanın, kuvvet projeksiyonu bağlamında daha az bir kuvvetle gelişmelere müdahale olanağı vereceğinin altı çizilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deniz Stratejisi, Deniz Limanları, Kıbrıs, Soğuk Savaş, Caydırıcılık

An Important Power Factor for Türkiye in the Eastern Mediterranean: Iskenderun Port and its Strategic Importance

Öz

The factors contributing to the strategic significance of a port can be comprehended by assessing its military, political, and economic capabilities. Accordingly, this study aims to determine and examine the strategic significance of Iskenderun port and its benefits to the Turkish Navy. To systematically comprehend and impartially assess the benefits and strategic significance of the port, other naval powers in the region are also examined. Based on an analysis of historical documents and secondary sources, argued this study that the Iskenderun port has the potential to act as a deterrent and give the Turkish Navy a psychological advantage in terms of controlling the sea and intervening in events in the Eastern Mediterranean. The Iskenderun Bay’s’ geographical advantages pose significant challenges for potential threats against the Turkish Navy and hinder the intelligence collecting efforts of hostile groups. It is important to emphasizes that Iskenderun port will allow for the ability to intervene in incidents using a reduced military presence inwith the context of force projection.

Anahtar Kelimeler

Naval Strategy, Naval Ports, Cyprus, Cold War, Deterrence

Kaynakça

• Bundesarchiv, Militärarchiv
• N 247/40, Sayfa No: 6, 26 Ekim 1916. (Liman Von Sanders’in Birinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Kaleme Aldığı Almanca Raporu-Die Grunde für des Militärischen Zusammenbruch des Türkei)
• Reiche Marine, 49/936, Sayfa No: 2, 1917-1918. (İskenderun Limanı’nındaki Mayın Hatlarını Gösteren Kroki)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü, 74-471-9, 1 Ağustos 1957. (İskenderun Limanı’nın Genişletilmesine Dair Teklifin Tetkiki)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü, 305-17-15, Ek: 2, 8 Haziran 1964. (Akdeniz Bölge ve İskenderun Üs Komutanlığı’na Yapılan Tayin)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Muamelât Müdürlüğü, 115-80-8, 11 Aralık 1947. (ABD Donanmasına Ait Tappahannock İsimli Akaryakıt İkmal Gemisinin ABD’ye Gidecek Türk Subay ve Erbaşlarını Almak İçin İskenderun Limanı’na Gelmesine İzin Verilmesi)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Muamelât Müdürlüğü, 117-68-11, 28 Ekim 1948. (İngiliz Donanmasına Ait Magpie İsimli Fırkateynin İskenderun Limanı’nı Ziyaret Etmesi ve Telsizle Haberleşmesi)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Muamelât Müdürlüğü, 126-62-16, 14 Ağustos 1951. (Deniz Kuvvetleri’ne Gizli Üslerin Kurulması İçin İnşaat Masrafları Olarak İskenderun’a 300.000 Liranın Verilmesi)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başvekâlet Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi, 151-71-12, 26 Ocak 1959. (İngiliz Donanmasına Ait Tabard İsimli Denizaltının İskenderun Limanı’na Gelmesine İzin Verilmesi)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başvekâlet Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi, 317-47-9, 19 Temmuz 1974. (Mersin ve İskenderun Limanları’nın Uluslararası Trafiğe Kapatılması)
• ACIPINAR Mikail (2020). “İskenderun İskelesi: Doğu Akdeniz’de Uluslararası Bir Ticaret Limanı’nın İnkişafı Meselesi (1589-1612)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 44, 1-40.
• AFYONCU Erhan (2019). Herkes İçin Kısa Osmanlı Tarihi (1302-1922), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• AĞIR Osman ve TAKAR Meram (2016). “Rusya-Suriye İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13:2, 285-306.
• AKALIN Durmuş (2011). Süveyş Kanalı (Açılışı ve Osmanlı Devleti’ne Etkisi), Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• AKPINAR Mahmut (2009). İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Doğu Akdeniz’de Rus Dış Politikası, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• AKŞAHİN İbrahim Ege (2022). “Sultan Abdülaziz Devrinde Tersâne-yi Amirede Zırhlı Gemi İnşa Projeleri”, Kadim, 4, 55-76.
• ALHAN Mehmet Ali (2021). “Doğu Akdeniz Enerji Kaynakları Ekseninde: Türkiye, Avrupa ve ABD Basınındaki Haber Başlıklarının Karşılaştırmalı Duygu Analizi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20:42, 1438-1466.
• APATAY Çetinkaya (2006). “Navarin, Çeşme ve Sinop Baskınları ve Sebepleri”, Üçüncü Deniz Harp Tarihi Semineri Bildirileri, (19-21 Nisan 2006-Gölcük), Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, Ankara, 58-66.
• ARAS Harun (2022). Suriye İç Savaşı Çerçevesinde Rusya’nın Hibrit Savaş Stratejisinin Analizi, Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• ARTUÇ İbrahim (1989). Kıbrıs’ta Savaş ve Barış, Kastaş Yayınları, İstanbul.
• ASLAN Mahir (2014). “1783 Kırım’ın Rusya’ya İlhakı Süresince II. Katerina’nın Yunan Projesi ve Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları, 213, 221-230.
• ATUN Ali Fikret (1998). İkinci Dünya Harbi’de Kuzey Afrika Harekâtı ve Alınan Dersler, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• AYMARD Maurice (1963). “XVI. Yüzyılın Sonunda Akdeniz’de Korsanlık ve Venedik”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23:1-2, 219-238.
• BENDİZ Danyal (1951). “Süveyş Kanalı’nın Önemi”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9:3, 329-347.
• BEŞİRLİ Mehmet (2004). “Sultan Abdülaziz’den Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı Donanması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25, 243-274.
• BİLGİÇ Emine (2018). Doğu Roma İmparatorlu Iustinianus ve Sasani İmparatoru Hüsrev Anuşirvan’ın Doğu Akdeniz Politikalarının Karşılaştırılması, Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• BORATAV Korkut (1988). Türkiye İktisat Tarihi (1908-1985), Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• BOSTAN İdris (2007). Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat ve Gemiler, Küre Yayınları, İstanbul.
• BOSTAN İdris (2010). Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat ve Gemiler, Küre Yayınları, İstanbul.
• BRAUDEL Fernand (2021). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası III (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Tercen Matmaacılık, Ankara.
• CLAUSWİTZ Carl von (2015). Savaş Üzerine, (Çev. Selma Koçak), Doruk Yayınları, İstanbul.
• ÇAPAR Onur (2020). “Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Doğu Akdeniz’de Stratejik Bir Fransız Yatırımı: İskenderun Limanı”, Akademik Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3: 2, 76-106.
• ÇETİN Oktay ve USLUER B. Hasan (2019). “Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin Deniz Yetki Alanları ve Deniz Sınırlandırması”, H. Çakmak ve B. Şakir Şener (ed.), Akdeniz Jeopolitiği, C: 1, Nobel Yayınları, Ankara, 173-186.
• ÇETİNER Abdullah Cengiz (2007). Kıbrıs Barış Harekâtı’nda Kara Muharebeleri, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• ÇOLAK Kamil (2008). “Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801)”, SAÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, II, 141-183.
• DAYI, S. Esin (2002). “Hatay Meselesi ve Hatay’ın Anavatana Katılması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 19, 331-340.
• DURAN Yusuf (2007). İskenderun Sancağı’nda Fransız Mandası (1920-1936), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• DÜNDAR Recep (2002). “Kıbrıs’ın Fethi”, Türkler Ansiklopedisi, C. 9, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul, 667-678.
• ECHEVARRİA II Antulio J. (1996). “Moltke and the German Military Tradition: His Theories and Legacies”, The US Army War College Quartery: Parameters, 26:1, 91-93.
• ELDEM Vedat (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• EMECEN M. Feridun (2013). “Doğu Akdeniz’de Osmanlı Stratejisi: Sokullu Mehmet Paşa ve Kıbrıs”, Akdeniz’de İslâm Medeniyetleri: Milletlerarası Konferans Tebliğleri, Lefkoşe 01-04 Aralık 2010, İstanbul, 177-183.
• ERDEM Selen (2022). Doğu Akdeniz Sorunları Çerçevesinde Türkiye ve Yunanistan İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• GÖRGEN İsmail (2013). Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız Mücadelesi, Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• GÜNEŞ Hüseyin (2019). “XVI. ve XVII. Asırda Akdeniz’in İktisadî Yapısı ve Osmanlı Devleti”, İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 3:1, 47-52.
• GÜNGÖR Hüseyin Murat (2012). Mersin Limanı ile Doğu Akdeniz’deki Türk Limanlarının Ticaretine Etkileri Bakımından Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Toros Üniversitesi, Mersin.
• İŞİPEK Ali Rıza ve ÖZDEMİR Oğuz (2006). 1770 Çeşme Deniz Savaşı, Denizler Kitapevi, İstanbul.
• KANTARCI Şenol (2012). “Soğuk Savaş Sonrası Uluslararası Sistem: Yeni Sürecin Adı Koalisyonlar Dönemi Mi?”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 8:16, 47-84.
• KAVAK Hüseyin (2016). Birinci Haçlı Seferi Esnasında Doğu Akdeniz’in Durumu, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• KESER Ulvi (2011). “21 Aralık 1963 Kanlı Noel, Kumsal Faciası ve Bugüne Yansımaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 11: 23, 65-98.
• KILIÇ Çalık Yıldız (2019). Napolyon’un Doğu Akdeniz Politikası, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• KILLIOĞLU Mehmet Erkan (2021). “1956 Süveyş Krizi ve Ortadoğu’ya Etkisi”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 6:2, 726-757.
• KISA S. Arif (2019). Selçukluların Anadolu ve Doğu Akdeniz Siyaseti (1081-1243), Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• KORHAN Tuğba (2016). “İkinci Dünya Savaşı’nda Mersin ve İskenderun Limanları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9: 42, 710-714.
• KÖKYAL Ferhat (2021). “Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin Akdeniz Politikası”, Liberal Düşünce Dergisi, 26: 101, 143-168.
• KURTCEPHE İsrafil (1995). Türk-İtalyan İlişkileri (1911-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. LEWİS Bernard (2011). Ortadoğu, Selen Y. Kölay (çev.), Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• MERAKLI Erdem (2020). 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve İzmir Limanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• MEVLÜTOĞLU Arda (2019). “İsrail Deniz Kuvvetlerinin Modernizasyon Programları”, Savunma Politikaları Araştırmaları, 10: 86, 85-89.
• ÖZDEMİR Çağdaş (2018). “Rusya’nın Doğu Akdeniz Stratejisi”, SETA, 230, 6-16.
• ÖZGEN Cenk (2019). “İsrail Savunma Stratejisinde Denizaltı Filosunun Rolü”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 15:31, 497-545.
• ÖZYİĞİT Ertan ve ÖZSARAÇ Halil (2021). Barbaroslar: Akdeniz’in Anlatılmamış Hikayesi, Deren Matbaacılık, İstanbul.
• PEKER Hasan Sencer, OKTAY Kübra Öztürk ve Şensoy YAVUZ (2019). “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Enerji Kaynakları Çerçevesinde Türkiye’nin Enerji Güvenliği”, Güvenlik Bilimler Dergisi, 8:1, 85-106.
• POLAT Ü. Gülsüm (2014). “I. Dünya Savaşı’nda Müttefiklerin (İngiltere-Fransa) İskenderun Çıkarma Planı”, Gazi Akademik Bakış, 7:14, 21-48.
• RİCHARD Rousseau Richard (2012). “Strategic Perspectives: Clausewitz, Sun-tzu and Thucydides”, Khazar Journal of Humanities and Social Sciences, 15:2, 74-75.
• SERTEL Savaş (2022). “Kıbrıs Barış Harekâtı Öncesinde Türk Donanma Filosunun Modernleştirilmesi (1968-1974)”, BELGİ-Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 23, 253-279.
• TENŞİ Tevfik Murat (2022). 15 Temmuz 1974 Kıbrıs Darbesi, Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• TOKATLI Seda Gözde (2022). “Soğuk Savaş Dönemi Güvenlik Algısında Yaşanan Değişim ve Uluslararası Sistemin Değişen Dinamikleri”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 4, 376-406. TOPRAK Zafer (2003). İttihat-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914- 1918, Homer Kitapevi, İstanbul.
• TUĞRUL Mehmet ve AYDINBAŞ Yunus Emre (2014). “Coğrafi Keşiflerle Birlikte Değişen Ticaret Yolları ve Osmanlıların Geliştirmiş Olduğu Stratejiler”, Mehmet Bulut (ed.), Medeniyetler Güzergahı İpek Yolu’nun Yeniden Doğuşu, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 151-156.
• TUNA Ozan (2022). “Alman Kaynaklarına Göre Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Romanya Ordusunun Askerî Kapasitesi ve Köstence Limanı’nın Stratejik Önemi”, Karadeniz Araştırmaları, XIX: 76, 1043-1056.
• TUNA Ozan ve Ünlü Mucize (2017). “I. Dünya Savaşı Başlarında Batum Limanının Stratejik Önemi ve Osmanlı Donanmasının Batum Limanı’nı Bombalaması”, Mehmet Okur, Bahadır Güneş ve Ülkü Köksal (ed.), Birinci Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya: Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon, 263-283.
• TÜRKEŞ İlkay (2021). Bölgesel Güvenlik Kompleksi Kapsamında Baltık ve Doğu Akdeniz’in Oyun Teorisi ile Karşılaştırmalı Tehdit Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Milli Savunma Üniversitesi, İstanbul.
• TZU Sun (2017). Savaş Sanatı (Çev. Pınar Erturan), Remzi Kitapevi, İstanbul.
• ÜNLÜ Oğuzhan (2020). Doğu Akdeniz’de Mersin ve İskenderun Limanlarına Alternatif Üs Yeri Seçimi, Yüksek Lisans Tezi, Milli Savunma Üniversitesi, Ankara.
• ÜRKMEZ Naim (2012). Tanzimat’tan I. Dünya Savaşı’na İskenderun, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. YALÇIN Osman (2021). “1967 Arap-İsrail Savaşı ve Savaşta Hava Harekâtı”, Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 5, 53-104.
• YAVUZ Erdem (2021). “1929 Dünya Ekonomik Buhranının Türkiye’ye ve Diğer Ülkelere Olan Etkisinin İstatistik Analizi”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14:2, 378-390.
• YELLİCE Gürhan (2012). “1878’den 1931’e Kıbrıs’ta Enosis Talepleri ve İngiltere’nin Yaklaşımı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII: 24, 13-26.
• YENER Emir (2013). “Deniz Muharebeleri ve Müşterek Harekât (1792-1912)”, Gültekin Yıldız (ed.), Osmanlı Askerî Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1912), Timaş Yayınları, İstanbul, 227- 249.
• YILDIRIM Mehmet (2004). Bütün Yönleriyle 1974 Kıbrıs Harekâtı, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• YÜCEKAYA Hüsnü (2022). “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Venedik Ticareti”, Tarih Okulu Dergisi, 15:56, 1-24.
• ZHUMATAYEVA Dinora (2013). Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs Barış Harekâtının SSCB Kamuoyundaki Yankıları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• SARIKAYA Burak (2015). “Suriye İç Savaşı Perspektifinde Geçmişten Günümüze Suriye- Rusya İlişkileri”, TASAM, 18 Eylül 2015, s. 1-15, https://tasam.org/Files/Icerik/File/ SUR%C4%B0YE_%C4%B0%C3%87_SAVA%C5%9EI_PERSPEKT%C4%B0F%C4%B0NDE_ G E % C 3 % 8 7 M % C 4 % B 0 % C 5 % 9 E T E N _ G % C 3 % 9 C N % C 3 % 9 C M % C 3 % 9 C Z E _ SUR%C4%B0YE_RUSYA_%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0LE___.pdf_fe7aa30c-c5d4- 45a4-99cb-d94c3a0d34a2.pdf, erişim 29.06.2023.
• CARSTENS Peter, “Griechenland und Türkei: Wer Hat die Stärkste Flotte?”, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 19.09.2020; https://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/griechenland-und-tuerkei-wer-hatdie- staerkste-flotte-16960385.html, erişim 20.06.2023.
• “Fransa Charles de Goule Uçak Gemisini Doğu Akdeniz’den Çekti”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/fransacharles- de-gaulle-ucak-gemisini-dogu-akdenizden-cekti/706267, erişim 20.06.2023.
• “Israel Tests Missile for Defending Maritime Assets”, https://www.jpost.com/israel-news/article-717726, erişim 25.06.2023.
• “Sa’ar 6: The New Backbone of Israel Navy”, https://www.jpost.com/israel-news/saar-6-the-new-backboneof- israels-navy-for-decades-to-come-analysis-648788, erişim 23.06.2023.
• “Maritime Doctrine of the Russian Federations 2022: An Analysis”, https://www.researchgate.net/ publication/362733679_MARITIME_DOCTRINE_OF_THE_RUSSIAN_FEDERATION_2022_ AN_ANALYSIS; Captain Parmar S. Sarabjeet-Commander Sawn S. Ranendra-Captain Agnihotri K. Kamlesh (Retd), erişim 09.08.2022.
• “Российские военные круглосуточно патрулируют сирийский порт Латакия из-за угрозы терактов”, https:// tass.ru/armiya-i-opk/13462701, erişim 25.06.2023.
• “Битва за Средиземноморье: Турция и Греция решили наладить контакты”, https://iz.ru/1138510/kseniialoginova/ bitva-za-sredizemnomore-turtciia-i-gretciia-reshili-naladit-kontakty, erişim 05.07.2023.
• “Турция отправила новое буровое судно в восточное Средиземноморье”; https://www.interfax.ru/ world/855958, erişim 05.07.2023.
• “Шесть кораблей Северного и Балтийского флотов прибыли в Тартус”; https://iz.ru/1286497/2022-02-04/ korabli-severnogo-i-baltiiskogo-flotov-pribyli-v-punkt-vmf-rf-v-sirii, erişim 02.07.2023.
• “Пункт материально-технического обеспечения ВМФ России в Тартусе. Досье”, https://tass.ru/ info/4808523, erişim 09.08.2023.
• “Crews of long-range Tu-22m3 bombers from the Russian air base Hmeymim performed training tasks in the eastern part of the Mediterranean Sea”; https://eng.mil.ru/en/structure/forces/aerospace/news/more. htm?id=12363558@egNews, erişim 09.08.2023.
• “Menderes Hükümetinin Kore Savaşı’na Katılma Süreci”, https://www.kureselsiyaset.org/mendereshukumetinin- kore-savasina-katilma-sureci/, erişim 29.06.2023.
• “Russia Deploys S-400 Missile System In Syria”, https://news.sky.com/story/russia-deploys-s-400-missilesystem- in-syria-10337997, erişim 09.08.2023.
• “как «Панцирь-С1» и С-400 «Триумф» обороняют авиабазу Хмеймим”, https://tvzvezda.ru/ news/202131907-cuxWu.html, erişim 09.08.2023.
• “Report: Russia’s Dangerous Iskander-M Ballistic Missiles Are Now in Syria”; https://nationalinterest.org/ blog/the-buzz/report-russias-dangerous-iskander-m-ballistic-missiles-are-18991, erişim 09.08.2023.
• “French Rafale Fighter Jets over Cyprus”, https://www.financialmirror.com/2022/02/10/french-rafale-fighterjets- over-cyprus/, erişim 09.08.2023.
• “Limanın Teknik Özellikleri-Coğrafi Konum”, https://www.limakports.com.tr/tr/liman-ozellikleri/limanteknik- ozellikleri, erişim 15.02.2024.
• “Deniz Kuvvetlerine Ait Gemi İskenderun Limanı’nda”, Deniz Gazete, https://www.denizgazete.com/denizkuvvetleri- ne-ait-askeri-gemi-iskenderun-limani-nda/43695/, erişim 15.02.2024.