BİREYLERİN E-SAĞLIK OKURYAZARLIK DÜZEYİNİN E-NABIZ SİSTEMİNİN KULLANIMINA YÖNELİK ALGILARINA ETKİSİ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 1, 69 - 86, 25.03.2022

Dilek Uslu , Kemal İpek

Öz

Günümüzde bireyler, sağlık ve sağlık hizmetleri hakkında bilgi edinmek için artan bir şekilde internete
yönelmektedirler. İnternetin sağlık bilgisi kaynağı için önemli bir kanal haline gelmesi, e-Sağlık okuryazarlığı
kavramını gündeme getirmiştir. 2000’li yıllarda bilişimde yaşanan gelişmeler doğrultusunda birçok sağlık
hizmetinin çevrimiçi olarak sunulmasıyla e-Sağlık kavramı doğmuştur. Bu kapsamda Türkiye’de Sağlık
Bakanlığı tarafından, bireylerin sağlık verilerini yönetebildikleri ve tıbbi özgeçmişlerine tek bir kaynaktan
ulaştıkları e-Nabız kişisel sağlık kayıt sistemi hizmete sunulmuştur. Bu çalışmanın temel amacı bireylerin eSağlık okuryazarlık düzeylerinin e-Nabız sisteminin kullanımına yönelik algılarına etkisinin incelenmesi, bazı
sosyo-demografik özelliklerin bireylerin e-Sağlık okuryazarlık ve e-Nabız sisteminin kullanımına yönelik algıları
üzerinde farklılık oluşturup oluşturmadığının tespit edilmesidir. Araştırmanın evrenini Ankara ilinde yaşayan ve
e-Nabız sistemini kullanan 18 yaş üstü bireyler oluşturmaktadır. Mayıs (2021) ayında kolayda örnekleme
yöntemi kullanılarak değerlendirilebilir 451 çevrimiçi anket formu elde edilmiştir. Araştırmadan elde edilen
veriler, SPSS 23.00 paket programında değerlendirilmiştir. Verilerin normal dağılım göstermesinden dolayı
parametrik testler (t testi ve tek yönlü varyans analizi [ANOVA]) uygulanmıştır. Ayrıca e-Sağlık
okuryazarlığının e-Nabız kullanımına etkisini belirlemek için basit doğrusal regresyon analizi yapılmıştır.
Araştırmaya katılan bireylerin yaklaşık dörtte üçü (%73,6) sağlığı hakkında karar verirken internetin
kendilerine yardımcı olmada faydalı olduğunu düşünmekte, internette sağlık kaynaklarına erişebilmek ise
yaklaşık her beş katılımcından dördü (%82,5) için önem arz etmektedir. Araştırmaya katılan bireylerin e-Sağlık
okuryazarlık düzeyinin orta seviyede (3,76±0,67), e-Nabız sisteminin kullanıma yönelik algılarının ise orta-üst
seviyede (3,95±0,57) olduğu görülmektedir. Evli katılımcıların ve daha yüksek gelire sahip olanların daha
yüksek e-Sağlık okuryazarlığı düzeyine sahip oldukları saptanmıştır (p<0,05). Eğitim seviyesi arttıkça e-Sağlık
okuryazarlık düzeyinin de arttığı görülmektedir (p<0,05). Ayrıca 46 ve üzeri yaş aralığında olanların diğer yaş
aralığında olan katılımcılara göre e-Nabız sisteminin kullanımına yönelik algıları daha düşük seviyede
gözlenmiştir (p<0,05). e-Sağlık okuryazarlık düzeyindeki artış, e-Nabız sisteminin kullanımına yönelik algıyı
artırmaktadır (b=0,252; p<0,001). Yüksek e-Sağlık okuryazarlık düzeyinin e-Sağlık uygulamalarının
kullanımına yönelik algıyı olumlu yönde etkileyebileceğini söylemek mümkündür. 

Anahtar Kelimeler

E-Sağlık Okuryazarlığı, E-Sağlık, E-Nabız

THE EFFECT OF INDIVIDUALS E-HEALTH LITERACY LEVEL ON THE PERCEPTIONS OF THE USE OF THE E-NABIZ SYSTEM

Öz

Today, individuals are increasingly turning to the internet to learn about health and healthcare. The fact that
the internet has become an important channel for health information resource has brought the concept of eHealth literacy to the agenda. During the 2000s, in line with developments in informatics, was born the concept
of e-Health with a variety of health services offered online. In this context, the e-Nabız personal health record
system, where individuals can manage their health data and access their medical resumes from a single source,
has been put into service by the Ministry of Health in Turkey. The main purpose of this study is to examine the
effects of individuals' e-Health literacy levels on their perceptions of the use of the e-Nabız system, and to
determine whether some socio-demographic characteristics make a difference on individuals' perceptions of eHealth literacy and the use of the e-Nabız system. The population of the research consists of all individuals over
the age of 18 who live in Ankara and use the e-Nabız system. Between the months of May (2021) 451 online
questionnaires were obtained, which could be evaluated using the convenience sampling method. The data
obtained from the research were evaluated in the SPSS 23.00 package program. Parametric tests (t test and oneway analysis of variance [ANOVA]) were applied due to the normal distribution of the data. In addition, simple
linear regression analysis was performed to determine the effect of e-Health literacy on e-Nabız usage. About
three-quarters (73.6%) of the individuals participating in the research think that the internet is useful in helping
them when making decisions about their health and accessing health resources on the internet is important for
approximately four out of every five participants (82.5%). It is seen that the e-Health literacy level of the
individuals participating in the research is at a medium level (3.76±0.67), and their perceptions of the use of the
e-Nabız system are at medium-high level (3.95±0.57). It was determined that married participants and those
with higher incomes had higher e-Health literacy levels (p<0.05). It is seen that as the education level increases,
the e-Health literacy level also increases (p<0.05). In addition, the perceptions of those aged 46 and above
regarding the use of the e-Nabız system were observed to be lower than the participants in the other age range
(p<0.05). The increase in the e-Health literacy level increases the perception towards the use of the e-Nabız
system (b=0.252; p<0.001). It is possible to say that a high level of e-Health literacy can positively affect the
perception of the use of e-Health applications. 

Anahtar Kelimeler

E-Health, E-Health Literacy, E-Nabız

Kaynakça

• Aktürk, Ü. (2018). Bir aile sağlığı bölgesindeki 18-49 yaş arası kadınların e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin ve bunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Journal of Human Rhtyhm, 4(1), 52–58.
• AA, Anadolu Ajansı, (2020). e-Nabız kullanıcısı 27,3 milyona ulaştı.https://www.aa.com.tr/tr/saglik/e-nabiz-kullanicisi-27-3-milyona-ulasti/2061422. (Erişim Tarihi:14.06.2021)
• Bodie, G. D. & Dutta, M. J. (2008). Understanding health literacy for strategic health marketing: health literacy, health disparities, and the digital divide. Health Marketing Quarterly, 25(1–2), 175–203.
• Bodkin, C. & Miaoulis, G. (2007). e-Health information quality and ethics ıssues: an exploratory study of consumer perceptions. International Journal of Pharmaceutical and Healthcare Marketing, 1(1): 27- 42.
• Brørs, G., Norman, C. D. & Norekvål, T. M. (2020). Accelerated importance of e-health literacy in the COVID-19 outbreak and beyond. European Journal of Cardiovascular Nursing, 19(6), 1–4.
• Bundorf, M. K., Wagner, T. H., Singer, S. J. & Baker, L. C. (2006). Who searches the internet for health information? Health Services Research, 41(3 I), 819–836.
• Chan, C. V. & Kaufman, D. R. (2011). A framework for characterizing e-health literacy demands and barriers. Journal of Medical Internet Research, 13(4), 1–16.
• Cho, J., Park, D. & Lee, H. E. (2014). Cognitive factors of using health apps: systematic analysis of relationships among health consciousness, health information orientation, e-health literacy, and health app use efficacy. Journal of Medical Internet Research, 16(5), 1–10.
• Çimen, Z. & Bayık-Temel, A. (2017). Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı ve sağlık algısı ilişkisi ve sağlık okuryazarlığını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 33(3), 105–125.
• Demir, R. (2017). Medipol üniversitesi öğrencilerinin sağlık bilgi sistemleri ve e-nabız sistemine ilişkin farkındalık ve kullanım düzeylerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demir, S. (2019). e-Devlet kapsamında e-nabız uygulamasına dair farkındalığın incelenmesi.Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Deniz, S. (2020). Bireylerin e-sağlık okuryazarlığı ve siberkondri düzeylerinin incelenmesi. İnsan ve İnsan Dergisi, 7(24), 84–96.
• E-Nabız Kullanım Kılavuzu, (2018). https://enabiz.gov.tr/document/KILAVUZ_.pdf. (Erişim Tarihi:14.06.2021)
• Ekiyor, A. & Çetin, A. (2017). Sağlık hizmeti sunumunda ve sosyal pazarlama kapsamında e-Nabız uygulamasının bilinirliği. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 3(1), 88–103.
• Ekiyor, A., Seyhan, F. & Çimen, Z. (2019). Sağlık hı̇zmetlerı̇nde dı̇jı̇tal pazarlama uygulamaları (eNabız ve PACS sı̇stemı̇) A. Ekiyor (ed.). Ankara: İksad Yayınevi.84 Hacettepe Journal of Health Administration, 2022; 25(1): 69-86
• Ertaş, H., Kıraç, R. & Demir, R. N. (2019). Dijital okuryazarlık ve e-sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. M. Akbolat (Ed.), 3. Uluslararası 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi kitabı içinde (s. 557-570), Sakarya Üniversitesi.
• Gilstad, H. (2014). Toward a comprehensive model of e-health literacy. CEUR Workshop Proceedings, 1251(May), 63–72.
• Griebel, L., Enwald, H., Gilstad, H., Pohl, A. L., Moreland, J. & Sedlmayr, M. (2018). e-Health literacy research—Quo vadis? Informatics for Health and Social Care, 43(4), 427–442.
• Goetzinger, L., Park, J. Lee, Y.J. & Widdows, R. (2007). Value-driven consumer e-health information search behavior. International Journal of Pharmaceutical and Healthcare Marketing, 1(2), 128-142.
• İnal, Y., & Cagiltay, N. E. (2019). e-Nabız mobil sağlık uygulamasına yönelik kullanıcı değerlendirmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(2), 375–388.
• James, D. C. S., & Harville, C. (2016). e-Health literacy, online help-seeking behavior and willingness to participate in m-health chronic disease research among African Americans, Florida, 2014- 2015. Preventing Chronic Disease, 13, E156.
• Kahyaoğlu, D., Yücedağ Erdinç, N. & Keklik Okul, F. (2020). Sağlık hizmeti kullanıcıları ve sağlık çalışanlarının e-Sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi ve finansal sürdürebilirliğe ilişkin görüşlerinincelenmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 6(3), 563–577
• Karakaya, A. & Dorukbaşı, N. (2019). Yönetim bilgi sistemleri kapsamında e-nabız uygulamasının analizi. 1. Uluslararası İktisat, İşletme ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri E-Kitabı Içinde, (s. 145-154), Karabük: Karabük Üniversitesi.
• Karnoe, A. & Kayser, L. (2015). How is e-health literacy measured and what do the measurements tell us? A systematic review. Knowledge Management and E-Learning, 7(4), 576–600.
• Kılıç, T. (2017). e-Sağlık, iyi uygulama örneği; Hollanda. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(3), 203–217.
• Kıraç, R. & Yılmaz, G. (2019). Yetişkinlerde e-nabız sistemi farkındalığının belirlenmesine yönelik bir araştırma. M. Akbolat (Ed.), 3. Uluslararası 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi kitabı içinde (s. 1658-1668), Sakarya Üniversitesi.
• Kim, H. & Xie, B. (2017). Health literacy in the e-health era: a systematic review of the literature. Patient Education and Counseling, 100(6), 1073–1082.
• Koca, G. (2021). E-sağlık ve ilgili kavramların Google trend analizi. C. Hatipoğlu (ed.) Sosyal bilimlerde e-uzantılı kavramlar içinde s.115-131 Efe Akademi: İstanbul.
• Monkman, H. & Kushniruk, A. W. (2015). e-Health literacy issues, constructs, models, and methods for health information technology design and evaluation. Knowledge Management and ELearning, 7(4), 541–549.
• Nakas, D. (2017). Üniversite öğrencilerinin e-sağlık okuryazarlığı düzeylerinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Neter, E. & Brainin, E. (2012). e-Health literacy: extending the digital divide to the realm of health information. Journal of Medical Internet Research, 27; 14(1):e19.
• Norman, C. D. & Skinner, H. A. (2006a). e-HEALS: the e-health literacy scale. Journal of Medical Internet Research, 8(4), 1–7.
• Norman, C. D. & Skinner, H. A. (2006b). e-Health literacy: essential skills for consumer health in a networked world. Journal of Medical Internet Research, 8(2), 1–10.
• Nutbeam, D. (2008). The evolving concept of health literacy. Social Science and Medicine, 67(12), 2072–2078.
• Orhan, M., Sayar, B. & Biçer, E. B. (2020). Üniversite öğrencilerinin e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin karşılaştırılması: sağlık bilimleri lisans ve lisansüstü öğrencileri üzerine bir araştırma. Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 2(3), 141–157.
• Özer, Ö., Özmen, S. & Özkan, O. (2020). Sosyal medya kullanımının e-sağlık okuryazarlığına etkisinin incelenmesi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(2), 353–367.
• Paige, S. R., Krieger, J. L. & Stellefson, M. L. (2016). The influence of e-health literacy on perceived trust in online health communication channels and sources. Journal of Health Communication, 22(1), 53–65.
• Park, H., Cormier, E., & Glenna, G. (2016). Health consumers e-health literacy to decrease disparities in accessing e-health information. Studies in Health Technology and Informatics, 225(2), 895– 896.
• Sadiku, M. N. O., Tembely, M., Musa, S. M. & Momoh, O. D. (2017). e-Health literacy. International Journals of Advanced Research in Computer Science and Software Engineering, 7(6), 68–69.
• Simonds, S. K. (1974). Health education as social policy. Health Education Monographs, 2(1), 1-10.
• Soysal, A. & Yalçın, T. (2019). Bazı demografik değişkenlere göre e-nabız sisteminin kullanımı: öğrenciler üzerinde bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 6(3), 180–188.
• Şenel-Tekin, P. (2019). Tıbbi sekreterlerde sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam davranışları: öğrencisekreterler boyutunda bir değerlendirme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(3), 577–598.
• Tamer-Gencer, Z. (2017). Norman ve Skinner’ın e-Sağlık okuryazarlık ölçeğı̇nı̇n kültürel uyarlaması için geçerlilik güvenilirlik çalışması. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 131–145.
• Tang, P. C., Ash, J. S., Bates, D. W., Overhage, J. M. & Sands, D. Z. (2006). Personal health records: definitions, benefits, and strategies for overcoming barriers to adoption. Journal of the American Medical Informatics Association, 13(2), 121–126.
• Tubaishat, A. & Habiballah, L. (2016). e-Health literacy among undergraduate nursing students. Nurse Education Today, 42, 47–52.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. (2020) Hanehalkı bilişim teknolojileri (BT) kullanım araştırmasıhttps://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-KullanimArastirmasi-2020-33679 (Erişim Tarihi, 29.05.2021)
• Ülke, R. & Atilla, E. A. (2020). Sağlık hizmetlerinde bilişim sistemleri ve e-sağlık: Ankara ili örneği. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 6(1), 86–100.
• Uslu, D. & Şeremet, G. (2020). Bireylerin e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 6(2), 386–394.
• Uysal, B. & Ulusinan, E. (2020). Güncel dijital sağlık uygulamalarının incelenmesi. Selçuk Sağlık Dergisi, 1, 46–60.
• Watkins, I. & Xie, B. (2014). E-health literacy interventions for older adults: a systematic review of the literature. Journal of Medical Internet Research, 16(11).
• WHO. World Health Organizaiton (1998), Division of health promotion, education and communications. Health Education and Health Promotion Unit. World Health Organization, Geneva.
• Xesfingi, S. & Vozikis, A. (2016). e-Health literacy: in the quest of the contributing factors. Interactive Journal of Medical Research, 5(2), e16.
• Yalman, F. & Öcel, Y. (2021). Sağlık okuryazarlığı ile e-sağlık hizmet tüketimi arasındaki ilişkinin irdelenmesi: e-nabız kullanımı üzerine bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(77), 240–254.
• Yeşiltaş, A. (2018). e-Nabız uygulamasının kullanımını etkileyen faktörler. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 5(4), 290–295.
• Yorulmaz, M., Odacı, Ş. & Akkan, M. (2018). Dijital sağlık ve e-Nabız farkındalık düzeyi belirleme çalışması. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 16, 1–11.
• Yüksel, O. & Deniz, S. (2020). Bireylerin e-Sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. 2nd International Conference on Data Science and Applications (ICONDATA’19), s. 107-111