THE RELATIONSHIP BETWEEN HEALTH LITERACY AND HEALTH SEEKING BEHAVIOR: A FIELD RESEARCH

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 3, 781 - 796, 26.09.2023

Gülcan Şantaş , Fatih Şantaş , Selma Kaya

Öz

This study aims to examine the relationship between health seeking behavior and health literacy level of individuals who apply to the Family Health Center. The population of the research consists of individuals who applied to the Family Health Unit No. 12 in Ankara Sincan Mehmet Nurhan Kaynak Family Health Center. Considering that the population was 2000 people, the number of samples determined was 321 at the 95% level. In this study, 320 people were reached and it can be said that the determined sample size has been reached. Data collection in the study was carried out between 30.01.2023 and 15.02.2023. A questionnaire was used as a data collection tool in the study. The Health Literacy Level Scale used in the study was developed by Ishikawa et al. (2008) and was used in a study by Akbolat et al. (2016). The Health Seeking Behavior Scale used in the study was developed by Kıraç (2019) and consisted of 12 items. As a result of the analyzes, it was seen that the whole and dimensions of the health literacy scale were at the "moderate" level. It can be stated that the health-seeking behavior of the participants was at a low level. In the study, it was determined that there was a statistically significant difference in the variables of age, gender, chronic disease, number of visits to the physician in the last year and general health status for health literacy (p<0.05). In addition, it was determined that there was a statistical difference in health-seeking behavior in the variables of age, education, chronic disease and general health status (p<0.05). A positive, statistically significant but weak relationship was found between health-seeking behavior and health literacy (r=0.121). Accordingly, although it can be said that health-seeking behavior increased with the increase in health literacy, this relationship was weak. It can be said that the professional and online health seeking behaviors of individuals with high health literacy may also increase. For this reason, printed or written health education materials aimed at improving health literacy can be prepared and various health practices can be promoted. Planning national and international collaborations and trainings to improve health literacy can contribute to improving the health of the society and raise awareness about healthy living behaviors.

Anahtar Kelimeler

Health Literacy Level, Health Seeking Behavior, Family Health Center

SAĞLIK OKURYAZARLIK DÜZEYİ İLE SAĞLIK ARAMA DAVRANIŞI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BİR ALAN ARAŞTIRMASI

Öz

Bu çalışmada, Aile Sağlığı Merkezine başvuran bireylerin sağlık arama davranışı ile sağlık okuryazarlık düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmanın evrenini, Ankara Sincan Mehmet Nurhan Kaynak Aile Sağlığı Merkezi’nde bulunan 12 No’lu Aile Sağlığı Birimi’ne başvuran bireyler oluşturmaktadır. Evrenin 2000 kişi olduğu göz önüne alındığında %95 düzeyinde belirlenen örneklem sayısı 321 olmuştur. Bu çalışmada 320 kişiye ulaşılmış olup, belirlenen örneklem büyüklüğüne ulaşıldığı söylenebilir. Çalışmada veri toplama 30.01.2023-15.02.2023 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi Ölçeği, Ishikawa ve diğerleri (2008) tarafından geliştirilmiş olup; Akbolat vd. (2016) tarafından yapılan bir çalışmada kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan Sağlık Arama Davranışı Ölçeği, Kıraç (2019) tarafından geliştirilmiş olup; söz konusu ölçek, 12 maddeden oluşmaktadır. Analizler sonucunda sağlık okuryazarlığı ölçeğinin tamamının ve boyutlarının “orta” düzeyde olduğu görülmüştür. Katılımcıların sağlık arama davranışının düşük düzeyde olduğu ifade edilebilir. Çalışmada sağlık okuryazarlığı için yaş, cinsiyet, kronik hastalık, son bir yılda hekime başvuru sayısı ve genel sağlık durumu değişkenlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Ayrıca sağlık arama davranışında ise yaş, eğitim, kronik hastalık ve genel sağlık durumu değişkenlerinde istatistiksel olarak farklılık olduğu saptanmıştır (p<0,05). Sağlık arama davranışı ile sağlık okuryazarlığı arasında pozitif, istatistiksel olarak anlamlı ancak zayıf bir ilişki bulunmuştur (r=0,121). Buna göre sağlık okuryazarlığındaki artışla sağlık arama davranışının da artacağı söylenebilmekle birlikte bu ilişki zayıf düzeydedir. Sağlık okuryazarlığı yüksek olan bireylerin profesyonel ve online sağlık arama davranışlarının da artabileceği söylenebilir. Bu sebeple, sağlık okuryazarlığını geliştirmeyi amaçlayan basılı veya yazılı sağlık eğitimi materyalleri hazırlanabilir ve çeşitli sağlık uygulamaları teşvik edilebilir. Sağlık okuryazarlığını geliştirmeye yönelik ulusal ve uluslararası iş birliklerinin ve eğitimlerin planlanması, toplumun sağlığını geliştirici şekilde katkı sağlayabilir ve sağlıklı yaşam davranışları hakkında farkındalık oluşturabilir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Okuryazarlık Düzeyi, Sağlık Arama Davranışı, Aile Sağlığı Merkezi

Kaynakça

• Abuduxike, G., Aşut, Ö., Acar Vaizoğlu, S., & Cali, S. (2020). Health-seeking behaviors and its determinants: a facility-based cross-sectional study in the Turkish Republic of Northern Cyprus. International Journal of Health Policy and Management, 9(6), 240-249.
• Adhikari, D., & Rijal, D. P. (2014). Factors affecting health seeking behavior of senior citizens of Dharan. Journal of Nobel Medical College, 3(1), 50-57.
• Akbolat, M., Kahraman, G., Erigüç, G., & Sağlam, H. (2016). Sağlık okuryazarlığı hasta-hekim ilişkisini etkiler mi?: Sakarya ilinde bir araştırma. TAF Preventive Medicine Bulletin, 15(4), 354-362.
• Asampong, E., Dwuma-Badu, K., Stephens, J., Srigboh, R., Neitzel, R., Basu, N., & Fobil, J. N. (2015). Health seeking behaviours among electronic waste workers in Ghana. BMC Public Health, 15(1), 1-9.
• Cho, Y. I., Lee, S. Y. D., Arozullah, A. M., & Crittenden, K. S. (2008). Effects of health literacy on health status and health service utilization amongst the elderly. Social Science & Medicine, 66(8), 1809-1816.
• Çimen, Z., & Bayık Temel, A. (2017). Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı ve sağlık algısı ilişkisi ve sağlık okuryazarlığını etkileyen etmenlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 33(3), 105-125.
• Deniz, S., & Çimen, M. Sağlık arama davranışı üzerine bir araştırma. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(3), 639-646.
• Esin, M. N., & Aktaş, E. (2012). Çalışanların sağlık davranışları ve etkileyen faktörler: Sistematik inceleme. Florence Nightingale Journal of Nursing, 20(2), 166-176.
• Gallagher, S., & Doherty, D. T. (2009). Searching for health information online: Characteristics of online health seekers. Journal of Evidence‐Based Medicine, 2(2), 99-106.
• Gill, N. (2020). Health-seeking behaviour related to selected dimensions of wellness in community-dwelling older adults. electronic thesis and dissertation repository. 7097, The University of Western Ontario, Canada. https://ir.lib.uwo.ca/etd/7097
• Inoue, M., Takahashi, M., & Kai, I. (2013). Impact of communicative and critical health literacy on understanding of diabetes care and self-efficacy in diabetes management: A cross-sectional study of primary care in Japan. BMC Family Practice, 14(40). 1-8.
• Ishikawa, H., Takeuchi, T., & Yano, E. (2008). Measuring functional, communicative, and critical health literacy among diabetic patients. Diabetes Care, 31(5), 874-879.
• Kaya, M. (2018). Kişilerin sağlık okuryazarlıkları ve sağlık hizmeti kullanımlarının değerlendirilmesi; Kırıkkale örneği. (Yüksek Lisan Tezi). Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kaya, M., & Yılmaz, Ö. (2020). Bireysel özellikler, sağlık okuryazarlığı ve genel sağlık durumu arasındaki ilişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 113-122.
• Kıraç, R. & Öztürk, Y. E. (2020). Halkın sağlık okuryazarlık düzeyi ile sağlık kaygısı arasındaki ilişki. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 23(2), 214-243.
• Kıraç, R. (2019) Sağlık arama davranışını etkileyen faktörler: Yapısal eşitlik modellemesi. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kickbusch, I., Pelikan, J. M., Apfel, F., & Tsouros, A. D. (‎2013)‎. Health literacy: The solid facts. World Health Organization. Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark.
• Latunji, O. O., & Akinyemi, O. O. (2018). Factors influencing health-seeking behaviour among civil servants in Ibadan, Nigeria. Annals of Ibadan Postgraduate Medicine, 16(1), 52-60.
• Lee, Y. M., Yu, H. Y., You, M. A., & Son, Y. J. (2017). Impact of health literacy on medication adherence in older people with chronic diseases. Collegian, 24(1), 11-18.
• Mahadevan, R. (2013). Health Literacy Fact Sheets. Center For Health Care Strategies, USA, http://www.chcs.org/resource/health-literacy-fact-sheets.
• Mansur, F., & Ülke Şimdi, R. (2022). Sağlık okuryazarlık düzeyinin sağlık arama davranışı ve sağlıklı yaşam tarzı davranışlarına etkisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 25(1), 127-138.
• Nutbeam, D. (2000) Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, 15, 259–267.
• Özkorumak, E., Güleç, H., Köse, S., Borckardt, J., & Sayar, K. (2006). Depresyon hastalarında tıp dışı yardım arama davranışı: Aleksitimi bir etken olabilir mi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 9(4), 161-169.
• Parikh, N. S., Parker, R. M., Nurss, J. R., Baker, D. W., & Williams, M. V. (1996). Shame and health literacy: The unspoken connection. Patient Education and Counseling, 27(1), 33-39.
• Pender, N. J., Murdaugh, C. L., & Parsons, M. A. (2002). Health promotion in nursing practice. 4th ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Reddy, P. M. C., Rineetha, T., Sreeharshika, D., & Jothula, K. Y. (2020). Health care seeking behaviour among rural women in Telangana: A cross sectional study. Journal of Family Medicine and Primary Care, 9(9), 4778-4783.
• Schillinger, D., Grumbach, K., Piette, J., Wang, F., Osmond, D., Daher, C., Palacios, J., Sullivan, G. D., & Bindman, A. B. (2002). Association of health literacy with diabetes outcomes. JAMA, 288(4), 475-482.
• Scott, T. L., Gazmararian, J. A., Williams, M. V., & Baker, D. W. (2002). Health literacy and preventive health care use among Medicare enrollees in a managed care organization. Medical Care, 40(5), 395-404.
• Shieh, C., & Halstead, J. A. (2009). Understanding the impact of health literacy on women's health. Journal of Obstetric, Gynecologic & Neonatal Nursing, 38(5), 601-612.
• Sun, X., Shi, Y., Zeng, Q., Wang, Y., Du, W., Wei, N., Xie, R., & Chang, C. (2013). Determinants of health literacy and health behavior regarding infectious respiratory diseases: A pathway model. BMC Public Health, 13, 261-268.
• Suri, V.R., Majid, S., Chang, Y.K., & Foo, S. (2016). Assessing the influence of health literacy on health information behaviors: A multi-domain skills-based approach. Patient Education and Counseling, 99, 1038-1045.
• Tad, S. İ. (2021). Hipertansiyon hastalarında sağlık okuryazarlığının ilaç tedavisine uyum ve yaşam kalitesine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Taş, T. A., & Akış, N. (2016). Sağlık okuryazarlığı. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 25(3), 119-124.
• Toçi, E., Burazeri, G., Sorensen, K., Jerliu, N., Ramadani, N., Roshi, E., & Brand, H. (2013). Health literacy and socioeconomic characteristics among older people in transitional Kosovo. British Journal of Medicine and Medical Research, 3(4), 1646-1658.
• Tooth, L., Clark, M., & McKenna, K. (2000). Poor functional health literacy: the silent disability for older people. Australasian Journal on Ageing, 19(1), 14-22.
• Wagner, W., Steptoe, A., Wolf, M. S., & Wardle, J. (2009). Health literacy and health actions: A review and a framework from health psychology. Health Education & Behavior, 36(5), 860-877.
• Wolf, M. S., Gazmararian, J. A., & Baker, D. W. (2005). Health literacy and functional health status among older adults. Archives of Internal Medicine, 165(17), 1946-1952.
• Yalçın Balçık, P., Taşkaya, S., & Şahin, B. (2014). Sağlık okur-yazarlığı. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4), 321-326.