The Life of Yusuf Shukru Harpûtî And His Works

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 87 - 123, 11.05.2020

İbrahim Saylan

Öz

Yusuf Şükrü, was born in Harput, after finishing his education here, he comp-leted the rest of his education in Egypt and Istanbul. After working at Istanbul Vefa madrasah for a while, he was appointed as a mudarris to Mahmudiyye Madrasah in Medina and he stayed till the end of his life and died there.
In our study, the life of Harputi, his scientific personality, his unique paraphra-ses are examined. Harputi has seven works that we could find out. Some of these works are handwritten and some are printed. His unique works; Rumûzü’t-Tevhîd in the field of doctrines, Silsile-i Safâ in the field of the history of lineage and prophetic biography, and Nasihat-name which contains a lot of advices for the society and executives. His paraphrase works are Şerhu Usûli’l-Hadîs which hand-les the method of hadith, Nâmûsü’l-Îkân in the field of logic, Hâşiye-i ‘İsâm in the field of kalam, and Menba‘i’s-Se‘âde which includes invocations, salat and bles-sings in our daily life.
Being known his scientific personality, introducing him, the works and life of Harputi who is one of the last representatives of the Ottomans’ both cultural and madrasah tradition, has a great importance. Harputi who has the ability of mudarris, sufi and poesy, showing the securing uniformity in his works with these aspects is another aspect of this work.
We can specify the results as follows that we inferred from this work which we aim to introduce the life, scientific personality and works of Harputi who came from Harput and carried out his duty of mudarris in different regions of Ottoman. Harputi wrote copyright and paraphrase works both in Arabic and Ottoman Turkish in different fields not remaining insensitive to the political and social problems during in his era with his scientific and mystic identity. He has a broad perspective in the fields such as logic, politic and the history of lineage besides basic Islamic sciences. Besides Harputi’s copyright works in the field of politic, kalam, and prophetic biography, his paraphrases about the method of hadith and logic are also considered as unique works. Harputi was interested in Sufizm in addition to being mudarris, and got the Caliph of the Şazili and Nakşıbendi sect. Besides being known as a good poet, he used his poems as a tool to express his ideas.

Anahtar Kelimeler

Harpûtî, Mudarris, Scientific personality, Mystic aspect, Poesy

YUSUF ŞÜKRÜ HARPÛTÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ

Öz

Yusuf Şükrü, Harput’ta doğup, tahsilinin bir kısmını burada, kalanı ise Mısır ve İstanbul’da tamamlamıştır. İstanbul Vefâ Medresesi’nde bir süre görev yaptıktan sonra Medine’deki Mahmûdiyye Medresesi müderrisliğine tayin edilen Harpûtî, ömrünün sonuna kadar burada yaşamıştır.
Çalışmamızda Harpûtî’nin hayatı, ilmî kişiliği, özgün ve şerh çalışmaları ince-lenmektedir. Harpûtî’nin tespit edebildiğimiz yedi eseri vardır. Bu eserlerden bazı-ları yazma bazıları ise matbudur. Özgün çalışmaları; akâid konusunda Rumûzü’t-Tevhîd, nesep tarihi ve siyer alanında Silsile-i Safâ ve halka ve yöneticilere öğütler içeren Nasîhat-nâme adlı eserleridir. Şerh çalışmaları ise hadis metedolijisini ele alan Şerhu Usûli’l-Hadîs, mantık ilminde Nâmûsü’l-Îkân, kelam alanında Hâşiye-i ‘İsâm ve günlük hayatta okunan zikir, salavat ve duaları içeren Menba‘i’s-Se‘âde adlı eserleridir.
Osmanlı’nın gerek kültürel gerekse medrese geleneğinin son temsilcilerinden olan Harpûtî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve telifatının bilinmesi, tanıtılması önem arz etmektedir. Müderris, mutasavvıf ve şairlik yönlerini bir arada bulunduran Harpû-tî’nin bu yönleriyle eserlerinde nasıl birliktelik sağladığını göstermek işin bir başka önemli boyutudur.
Harput’tan çıkıp Osmanlı’nın farklı bölgelerinde müderrislik görevini ifa eden Harpûtî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserlerinin tanıtılmasını amaçladığımız bu çalış-mada edindiğimiz sonuçları şöyle sıralayabiliriz. Harpûtî, ilmî ve tasavvufî kimli-ğiyle yaşadığı çağda toplumsal ve siyasal sorunlara duyarsız kalmayarak çeşitli dallarda Arapça ve Osmanlı Türkçesiyle telif ve şerh eserler kaleme almıştır. O, temel İslâmî ilimlerin yanı sıra mantık, siyaset ve nesep tarihi gibi alanlarda da geniş bir perspektif sahibidir. Nitekim Harpûtî’nin siyaset, kelam, siyer alanındaki telif eserlerinin yanında; usûlü’l-hadis ve mantık ilmine dair şerhleri de müstakil birer eser hüviyetindedir. Harpûtî, müderrisliğinin yanı sıra tasavvufla ilgilenerek Nakşibendî ve Şazilî Tarikatı’nın halifeliğini yapmıştır. Ayrıca şair olarak da tanı-nan Harpûtî, görüşlerini anlatmada şiirlerini bir araç olarak kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Harpûtî, Müderrislik, İlmî Kişilik, Tasavvufî Yön, Şairlik.

Kaynakça

• ABACI, Tahir, Harput/Elazığ Türküleri, İstanbul 2000.
• AÇIKGÖZ, Namık, “Harpûtlu Yusuf Şükri ve Nasîhat-nâme’si”, Fırat Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV, Sayı 1, 1990
• AKKAYA, Veysel “Yusuf Şükrü Harputî’nin “Rumûzü’t-Tevhîd” Adlı Ese-rinde Kelime-i Tevhid’in Tasavvufi Yorumu” Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, Elazığ 14-16 Mayıs 2015, C.2, s.51-58.
• ALGAR, Hamid, “Hâlidiyye”, DİA., (XV, 295-299) İstanbul 1997.
• ALTUNER, Nuran, “Süleymaniye Kütüphanesi’nde Yer alan Harput Koleksi-yonuna ait kitapların tanıtımı”, Dünü ve Bugünüyle Harput, TDV. Elazığ Şubesi Yay., Elazığ 1999.
• ATALAY, Mehmet, “Türk Edebiyatında Siretü’n-Nebeviyye”, İslami Edebiyat Dergisi, Sayı 24, 1994.
• ATAY, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, Dergâh Yay., İstanbul 1983.
• BİNGÖL, Abdülkuddûs, Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı, MEB. Yay., İstanbul 1993.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Cami‘u’s-Sahîh, I-VI, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1407/1987.
• BURSALI, Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-ı Âmire, İstan-bul 1333/1914.
• BURSALI, Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, sad. A. Fikri Yavuz-İs-mail Özen, İstanbul 1972.
• CEYHAN, Âdem, Tuğba Aydoğan, Hilal Cırcır, Harputlu Yusuf Şükri’nin Ne-sâyih, Sûfî Araştırmaları, 2016, C. VII, sayı 13, s.1-46.
• ÇAKAN, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Vakfı Yay., İstanbul 1997.
• ÇELOĞLU, H. Hüseyin, Harputlu Yusuf Şükrü Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Felsefi Görüşleri, Fırat Üniversitesi SBE., yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Elazığ 2013.
• DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân, es-Sunen, Ι-ΙΙ, Dâru'l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1407/1987.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Rumûzü’t-Tevhîd fî Beyâni Bazı Esrâr ve Hakâyıki Kelimeti’t-Tevhîd, Urfevî Hacı Halil Zârî Matbaası, İstanbul 1286/1869.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Silsile-i Safâ li Muhammed Mustafâ, Hacı Osman Efendi’nin Matba‘ası, İstanbul 1286/1869.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Nasîhat-nâme, Topkapı Müzesi, Demirbaş Numara A35900, 1276/1860.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Şerhu Usûli’l-Hadîs li Davûdi’l-Karsî alâ Risaleti’l-Birgivî, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1293/1876.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Hâşiye-i ‘İsâm ‘alâ Hâşiye, Süleymaniye Kütüp-hanesi Âtıf Efendi, Demirbaş Numara 1238, İstanbul 1273/1861.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Hizmet-i Menba‘i’s-Se‘âde ‘alâ Şerhi Delâili'l-Hay-rât, Süleymaniye Kütüphanesi, Musalla Medrese, 39-1, Demirbaş Numara 1937, İs-tanbul 1275/1859.
• HARPÛTÎ, Yusuf Şükrü, Nâmûsü’l-Îkân ‘alâ Şerhi’l-Burhân, Litografya Mat-baası, İstanbul 1274/1858.
• İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, I-II, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Daru'l-Fikr, Beyrût ts.
• İSMAİL PAŞA, Bağdatlı, Hediyyetü’l-‘Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, (Katip Çelebi, Keşfü’z Zünûn Zeyli), I-II, Me‘ârif Basımevi, İstanbul 1375/1955.
• İSTANBULLU, Merve, Yusuf Şükrü Harpûtî’nin Silsile-i -safâ li-Muhammed Mustafâ Adlı Eserinin Transkripsiyonla Yazımı, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi, İstanbul 2013.
• KARA DÂVÛD, Muhammed, Delâil-i Hayrât Şerhi Kara Dâvûd, trc. Abdul-lah Aydın, Müjde Yay., İstanbul 1985.
• KEHHÂLE, Ömer Rıza, Mûcemü’l-Mü’ellifîn, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
• MEMİŞOĞLU, Fikret, Harput Divânı, Elazığ Kültür Derneği Yay., Elazığ 1995.
• MUNÂVÎ, Abdurraûf, Feyzü'l-Kadîr Şerhü'l-Câmi‘u’s-Sağîr, I-VI, el-Mekte-betü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, Mısır 1356/1937.
• MÜSLİM, Ebû’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâburî, el-Câmi‘u’s-Sahîh, I-V, thk. Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• ONUR, Naci, Dünü ve Bugünüyle Harput, I-II, TDV. Elazığ Şubesi Yay., Elazığ 1999.
• ÖZYÜREK, Rasim, Dünü ve Bugünüyle Harput, TDV. Elazığ Şubesi Yay., Elazığ, 1999.
• SUNGUROĞLU, İshak, Harput Yollarında, I-IV, İstanbul 1959.
• SÜREYYA, Mehmed, Sicill-i Osmânî, I-IV, İstanbul 1308/1891.
• eş-ŞÂMÂN, Mesâd Suveylim, “es-Siretu’n-Nebeviyye fi’l-Edebi’t-Türkî”, Trc. Mehmet Atalay, Âlemü’l-Kütûb Dergisi, C, 2, Sayı 3.
• ŞEKER, Kenan, Yusuf Şükrü Harputi’nin ‘Rumûzü’t-Tevhid’ Adlı Eserinin Sadeleştirilmesi ve Değerlendirilmesi, Fırat Üniversitesi SBE., Yüksek Lisans semi-neri, Elazığ 2006.
• TİRMİZÎ, Muhammed b. İsa, es-Sünen, I-V, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Delâilü’l-Hayrât ”, DİA., (IX, 113-114) İstanbul 1994.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Cezûlî”, DİA., (VII, 515-516) İstanbul 1993.
• UYAR, Gülgûn “Bir Peygamber Şeceresi Olarak Yusuf Şükrü el-Harpûtî’nin Silsile-i Safâ li-Muhammed Mustafâ Adlı Eseri ve Önemi”, Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, Elazığ 14-16 Mayıs 2015.
• UĞUR, Mücteba, Ansiklopedik Hadîs Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1992.
• YARDIM, Ali, Hadîs, I-II, Damla Yay., İstanbul 1997.
• YILMAZ, Hasan Kamil, Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000.