Hadis Kaynaklarının Kullanımını Kolaylaştırmak Amacıyla Yapılan Tecrîd Çalışmalarında Ortaya Çıkan Sorunlar: Tecrîdü’s-Sarîh Örneği

Yıl 2020, Sayı: 4, 89 - 115, 31.07.2020

Ali Çelik

https://doi.org/10.5281/zenodo.3965922

Öz

İmâm Zebîdî’nin İmâm Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh adlı eserine yaptığı et-Tecrîdü’s-sarîh li-ehâdîsi’l-Câmi‘i’s-sahîh isimli eseri, Müslümanlar tarafından büyük ilgiyle karşılanmış ve birçok defa neşredilerek farklı araştırmalara konu edinmiştir. Mevkûf, muallak ve tekrar eden rivayetler terk edilerek eser ihtisar edilmiş ve sadece merfu rivayetlere yer verilerek kullanımının kolaylaşması amaçlanmıştır. Ancak müellif, eserini oluştururken koyduğu bazı kaidelerinden dolayı tenkit edilmiştir. Esasında tecrid türü eserler, muhtasar olmaları hasebiyle birtakım sorunlara ve tenkitlere neden olmaktadır. Ancak tecrid türü eserlerin bu özelliğini dikkate almayan bazı araştırmacılar, aceleci davranarak Zebîdî’yi itham etmeye kalkışmışlardır. Hatta Zebîdî’nin kendi eserinde ideolojik davranarak bazı rivayetleri eserine almadığı şeklinde eleştiriler de yapılmıştır. Bu nedenle makalede Tecrîdü’s-sarîh’in “tecrid” özelliği bağlamında ideolojik iddiaların otantik boyutu geniş bir şekilde sorgulanmıştır. Konu delilleriyle tetkik edilerek ilgili iddialar değerlendirilmiş ve neticede söz konusu ideolojik ithamların ilmi ve akademik bir zemine sahip olmadığı sonucuna varılmıştır. Ancak takip ettiği yöntemden dolayı okuyucu nezdinde eserin kullanımı zorlaşsa da rivayetlerin bir kısmı çıkarıldığından hacmi küçülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Literatür, Tecrîd, el-Câmiʻu’s-sahîh, et-Tecrîdü’s-sarîh

The Problems In Tad̲j̲rid Works Made To Facilitate The Use Of Ḥadīt̲h̲ Resources: Example Of Al- Tad̲j̲rīd Al- Ṣarīḥ

Öz

Imām Zabīdī's work titled al- Tad̲j̲rīd al- ṣaḥīḥ li aḥādīt̲h̲ al- d̲j̲āmiʿ al- ṣaḥīḥ, which was written on Imām Buk̲h̲ārī's Al-Ṣaḥīḥ, was received with great interest by Muslims. It has been published many times and has been the subject of different researches. The use of the book was facilitated by using marfūʿ ḥadīt̲h̲s in this book that were written in order to abandon the muʿallaḳ and mawḳūf and repeated ḥadīt̲h̲s. However, the author was criticized for some of the rules he created during the creation of his work. For example, in some parts of the work, the integrity of meaning deteriorated due to the fact that Imām Zabīdī cited repeated ḥadīt̲h̲s only in one place and did not include mawḳūf ḥadīt̲h̲s. However, some researchers who were unaware of this practice of Imām Zabīdī hastily accused him. In fact, the concise feature of the works of Tad̲j̲rīd type causes some problems. For this reason, the article aims to reveal the trurthfulness of the accusations of some researchers based on the 'Tad̲j̲rīd' feature of al- Tad̲j̲rīd al- Ṣarīḥ. We examined the subject with evidence and evaluated the relevant claims and reached a decision about them. As a result, it was determined that these ideological accusations are not scientific and academic. However, due to the method he used in his work, the use of the work was difficult for the reader, but his volume was also reduced due to summarizing the original work.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲, Literature, Tad̲j̲rīd, al-Ṣaḥīḥ al-Buk̲h̲ārī, al-Tad̲j̲rīd al-Ṣarīḥ

المشاكل التى برزت من عملية تجريد مصادر الحديث عن الزوائد بهدف سهولة استعمالها و كتاب تجريد الصريح نموذجا

Öz

اهتمّ المسلمون اهتماما بالغا بصحيح البخاري الذي ألفه الإمام البخاري لجمع الروايات الصحيحة المتفرّقة، ولذلك بادروا إلى الأعمال التي ترمي إلى فهم هذا الكتاب وتيسّر الاستفادة منه بعد وفاة الامام بعصر، حيث يقدّر المسلمون صحيح البخاري أعظم تقدير بعد القرآن الكريم، ومن هذه الأعمال التي تهدف الى فهم هذا الكتاب أعلام السنن في شرح صحيح البخاري للخطابي الذي توفّي سنة 388 هجرية. ومن المعلوم إن البخاري يذكر في صحيحه من الأحاديث الموصولة والمعلّقة والمتابعة والمكرّرة 9082 حديثا، ويأتي بما يفوق على 25000 إسنادا، ثمّ إن تكرار كثير من الروايات فى أبواب مختلفة مع الأسانيد الطويلة يُصعِّب الاستفادة من هذا الكتاب، ويضطرّ الذين يريدون أن يستفيدوا منه أن يتحمّلوا بعض المشقّة، ولذلك فالعلماء الذين أدركوا مثل هذه المشاكل في صحيح البخاري وغيره من مصادر الحديث المعتبرة قاموا بتجريدها عن الأسانيد ونحو ذلك من الأعمال.

التجريد في اللغة هو التقشير والإزالة، وفي الاصطلاح هو حذف الأسانيد والأدلّة والحواشي والبيانات بحيث يَظهر أصلُ المتون بدون زيادات، ولهذا يقوم المؤلّفون في عملية التجريد بإخراج المتون المكرّرة مع حذف الأسانيد.

Anahtar Kelimeler

الحديث, المؤلفات, التجريد, الصحيح البخاري, التجريد الصريح

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “Tecrîd-i Sarîh’in İlk Üç Cildi Bağlamında Ahmed Naîm’in Çeviri Metodu, Şerhçiliği, Kaynak Kullanım ve Bazı Görüşleri”. Marife Dergisi, 5/2 (2005/2): 125-151.
• Ahcurî, Abdulğanî Ali. “ed-Devletü’l-Resûlîye devletü Türkmâniyeti Selçûkiye ve fediluhâ ale’l-Yemen tanzimen ve ilmen ve ‘imrâniyen”. Mecelletü’l-Endülüs li’l-‘ulumi’l-içtimâiye ve’t-tatbikiyye, 5/9 (2013): 317-354.
• Ahmed, Muhammed Abdu‘al. Benû Resûl ve Benû Tâhir ve alâkati’l-Yemeni’l-hâriciyeti fi ahdihimâ. İskenderiye: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Arı, Mehmet Salih. “Tâhirîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 405-407. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Arnâvût, Muhammed. “İshâmü’l-mer’eti’ fi vakfi bi’l-Yemen hilâli devleti Benî Resûl”, Ircica Journal, I/2 (2013): 15-29.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʻu’s-sahîh. Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1976.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. 11. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.
• Çinar, Hüseyin. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercüme ve Şerhi Üzerine İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as es-Sicistâni. Risâle lî Ebû Dâvud İla ehli Mekke. Thk. Muhammed b. Lutfî es-Sebbâğ. 7 Cilt. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1984.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 57-59. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Gündüzöz, Güldane. “Yemen’de Bir İbnü’l-Arabî Müdâfii: Mecdüddin el-Fîrûzâbâdî”. Nüsha, 18/47, (2018): 215-242.
• Hansu, Hüseyin. “et-Tecrîdü’s-Sarîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 251-252. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Hansu, Hüseyin. “Zebîdî, Ahmed b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 167-168. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• İbn-i Battûta, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Levâtî et-Tancî. Büyük Dünya Seyahatnamesi. Trc. Muhammed Şerif Paşa. İstanbul: Yeni Şafak, ts.
• İbn Deyba‘, Vecîhidddin Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed b. Ömer eş-Şeybânî. el-Fadlu’l-mezid ala Buğyeti’l-müstefiîd fî ahbâri medîneti Zebîd. Thk. Yûsuf Şülhed. San‘a: Merkezü’d-Dirâseti ve’l-buhûsi’l-Yemenî, 1982.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem. “Crd”. Lisânü’l-Arab. 2: 87-90. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2008.
• İdlibî, Salahaddib b. Ahmed b. Muhammed Saîd. “Eleştirel Kriterler ve Mezhepsel Önyargılar Bağlamında Muhaddislerin Râvilere Dair Hükümleri”, Trc. Rıdvan Yarba, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/1, (2017): 391-441.
• Kahtânî, Saîd Mansur Mer‘î. İshâmu’l-vakfi fî da‘mi’l-hareketi’l-ilmiyye fi’l-karni’s-sâb‘i’l-hicrî. Yüksek Lisan tezi, Ummul Kurâ Üniversitesi, 1431/2010.
• Kaysî, Fevâz Hasan. “Medînetü Zebîd tahtîtuhâ ve imâretü mesâciduhâ”, Meceletü’t-Turâsi’l-İlmî el-Arebî, 4, (2011): 169-184.
• Naim, Ahmed. Sahîh-i Buhârî muhtasarı ve tecrîd-i sârih tercemesi ve şerhi. 3 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1975.
• Resûl, es-Sultânu’l-Melikü’l-E‏şref Ömer b. Yûsuf. Turfetü’l-ashâb fî ma‘rifeti’l-ensâb. Thk. K.W. Zettersteen. Beyrût: Dâru Sâdır, 1992.
• San‘anî, Ebû Bekr Abdurezzâk b. Hemâm. el-Musannef. 12 Cilt. Thk. Habîbu’rrahmân el-‘Azamî. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî. 1983.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurahman. ed-Dav’ul-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrût: Daru’l-Ceyl, ts.
• Özdemir, Veysel. “Aceleci Hadis Yorumu ve Bunun Doğurduğu Sakıncalar”, Academic Knowladge, 2/1, (2019), 1-15.
• Özkan, Halit. “Tecrîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 249-250. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Tehânevî, Muhammed Ali. “Tcrd”, Mevsû‘atü keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. 1: 382-84. Beyrût: Mektebetu Lübnân, 1996.
• Tomar, Cengiz, “Resûlîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 1-2. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Tomar, Cengiz. “Zebîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 165-167. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Yemenî, Necmeddin Umâre b. Ebi’l-Hasan Ali. Târihu’l-Yemen. Thk. Hasan Süleymân Mahmûd. Kâhire: Mektebetü’l-İrşâd, 1957.
• Zebîdî, Ahmed b. Ahmed Abdullatîf es-Sercî. Tabakâtü’l-havâs ehlü’s-sıdkı ve’l-ihlâs. Beyrût: Dâru’l-Yemeniyye, 1986.
• Zebîdî, Ahmed b. Ahmed Abdullatîf es-Sercî. Tecrîdü’s-sârih li ehâdisi’l-Câmi‘i’s-sahîh. Thk. Târık b. Avadillâh b. Muhammed. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1434.
• Zebîdî, Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif eş-Şercî. Tecrîdü’s-sârih li ehâdisi’l-Câmi‘i’s-sahîh. 2 Cilt. Trc. Abdullah Feyzi Kocaer. Konya: Hüner Yayınları, 2004.
• Ziriklî, Hayruddin. el-A’lâm kamusu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisa mine’l-Arab ve’l-müsta’rabîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn