(التَّعقب عند العلماء( علم الحديث نموذجاً

Yıl 2020, Sayı: 4, 195 - 222, 31.07.2020

Asma Albogha

https://doi.org/10.5281/zenodo.3966310

Öz

اهتمَّ المسلمون منذ العصور الأولى بصيانة العلوم، وإتقان الفنون، فكان دأبهم أن يقوم على كل فنٍ أهله، وبما أن الخطأ ملازم لابن آدم لا ينفك عنه، هيأ الله سبحانه وتعالى في كل عصر من يصحح خطأ غيره ممن سبقوه أو عاصروه، وهكذا درج العلماء على تعقب من سبقهم في التصنيف ونقد وتصحيح أقوالهم معتمدين على المنهج العلمي الصحيح، مع اصطحاب تقوى الله واحترام صاحب الرأي الآخر، فكان كل من يأتي يبني على السابق ويصحح ويصوّب ويَزِن أقواله، وينتقد مصنَّفاته، ويختبره، وبذلك يستفيد اللاحق من السابق، وفي نفس الوقت يضيف علوماً جديدة، وهذه التعقبات كونت على مدى الأعصار لوناً من ألوان النقاش العلمي الهادف والنقد البناء الذي يُقصد من ورائه سد الخلل وإكمال النقص، ويُظهر من خلالها مدى اطلاع العلماء ومعرفتهم واستيعاب متفرقات العلم، وقد وجدت أن التعقب كعلم لم يعطَ حقه من الدراسة، لذا رأيت أنه يحتاج لدراسة مفصلة توضح معناه، جذوره، أسبابه، فوائده، الغاية منه، طرقه، منهجية العلماء في التعامل مع أخطاء غيرهم، وبيان أخلاق العلماء المسلمين ومنهجهم في التعامل مع المخالف أو من وقع منه الوهم، وكل ما يتعلق به.

Anahtar Kelimeler

التعقب, تصحيح, نقد, النقد البناء, المنهج العلمي, علم الحديث

Âlimlerde Taakkub -Tenkit ve Tashih- Metodunun Kullanım Alanı (Hadis İlmi Örneği)

Öz

Müslümanlar, ilk asırlardan beri ilmin korunup sağlamlaştırılmasına büyük önem vermişlerdir. Bu hedef doğrultusunda Müslümanların amaçları her ilmi ehline verme şeklinde olmuştur. Böylece âlimler, kendilerinden öncekileri tasnif konusunda taakkube ve onların görüşlerini ele alırken de tenkide başvurmuşlardır. Burada söz konusu âlimler tüm bunları yaparken Allah korkusunu, başkalarının görüşlerine saygı duymayı ve güvenilir ilmi metodları takip etmeyi gözetmişlerdir. Taakkub yöntemiyle her yeni gelen öncekiler üzerine bina tesis etmiş, onların dediklerini tashih edip düzelterek eleştiri süzgecinden geçirmiş, eserlerini tenkit etmiş ve onları sınamıştır. Böylece hem sonraki gelenler öncekilerden istifade etmiş hem de yeni bilgiler ortaya konulmuştur. Yapılan bu taakkubat, asırlar boyunca ilmi tartışmayı hedefleyip eksiklikleri kaldırarak tamamlayan yapıcı tenkide yeni bir renk katmıştır. Bu süreçte âlimlerin bilgi ve anlayış ölçüleriyle çeşitli ilimleri ele alışları da ortaya çıkmıştır. Taakkub, ilmi araştırma sahasında hakkı verilmeyen bir alandır. Söz konusu alana dair ayrıntılı bir araştırmaya ihtiyaç duyulduğundan bu çalışmaya karar verilmiştir. Bu çalışmada bu kavramın manası, kökleri, sebepleri, faydaları, yöntemi, başkalarının görüşüne karşı âlimlerin davranışı, Müslüman âlimlerin ahlakı, onların muhaliflerine veya hataya düşen kimselere karşı davranış yöntemi ve bununla ilintili olan her şey ele alınmıştır. Ayrıca hadislerin değerini düşürmekle yıkıcı eleştiriye tabi tutan yönelişleri takip eden Arapça ve Türkçe modern çalışmalarla çağdaş araştırmacıların taakkub konusunda yapmış olduğu araştırma ve değerlendirmelere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yapıcı Eleştiri, İlmi Yöntem, Hadis, Taakkub, Tenkit

Ta‘aqqub -Criticism and Tas̲h̲ih- Method in Scholars (Example of Ḥadīt̲h̲ Science)

Öz

Muslims have attached great importance to preserving and strengthening science since the first centuries. For this purpose, the goals of Muslims have been to give every science to its own specialist. Thus, the scholars applied to criticism while dealing with the ta‘aqqub and their opinions about the classification before them. With the ta‘aqqub method, every subsequent scholar established a building on the previous ones, corrected what they said, criticized them, criticized their works and evaluated them. In this process, it is seen that methods of dealing with various sciences emerged within the framework of the knowledge and understanding of the scholars. Ta‘aqqub is an area in the scientific research area that is not given much value. Because the need for a detailed research on the subject, it is decided to this study. In this study, everything about ta‘aqqub’s meaning, roots, causes, benefits, method, the behaviors of scholars against the opinions of others, the moral values of Muslim scholars, their behavior towards their opponents or those who make mistakes is discussed. In addition, Arabic and Turkish studies are mentioned about the evaluations made by contemporary researchers on ta‘aqqub.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲ Science, Ta‘aqqub, Tas̲h̲ih, Criticism, Constructive Criticism, Scientific Method

Kaynakça

• Afîfi, d‘u’a. Taʿakkubat İbn Hacar Fi el-İsabati ʿAla Abi Nu‘aym Fi M‘arifeti' s-Sahabe. Gazze: İslam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Al‘a’i, Ebû Sa‘îd Salâhuddîn Halîl b. Kîkeldî. en-Nekdu' s-Sahih limaʿturida min ahâdîsi'l-Masâbih. b.y: 1405/1985.
• Amiri, Sâmi. Cehâlat ve Adalîl Nakdu İftirâ’at Abdulmacîd eş-Şurafi alâ es-Sünneti en-Nebeviyyeti. b.y: Dâru’l-Basa’er, 2012.
• Ateş, Ali Osman. Oryantalistlerin Hz. Peygamber ile İlgili İddialarına Cevaplar. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Ateş, Ali Osman. "Hz. Peygamber'in ve Çocuklarının İsimleri Hakkında Bazı İddiaların Değerlendirilmesi". D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi 5 (1989), 385-397.
• Avayişa, Mu‘tasem Receb Süleyman. Taʿakkubat İbn Abdilbarrʿala'lʿulama’. Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi , 2007.
• Avcı, Sayit. "Hadisçilere Yöneltilen Bazı Eleştirilerin Değerlendirilmesi". Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 7-34 .
• Basâbisa, Ahmad. "Taʿakkubat ez-Zehebi fi 'lmizân Alâ İbn Adi Alâ el-Muttafek ve el-Muftarek fi el-Esma’". Mecelletu Ulûmi eş'Şeriʿati ve el-Kânun 44/4 (2017).
• Bavârid, İsâ. Taʿakkubat İbn Hacar Fi el-İsâbati Ala İbn Abdilber Fil-İstiʿab. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dârekutnî, Alî b. Ömer b. Ahmed. el-İlzâmat ve et-Tetabbuʿ. Beyrut: Dâru'l-kütübil' İlmiyye, 1405/1985.
• Ezdî, Abdülğanî b. Saʿid. el-’evham Elleti Fi Medheli Ebi Abdillah el-Hâkem. Ürdün: Mektebetü'l-Manar, ts.
• Faracullah, Hiba. Taʿakkubat İbn Hacar Fi el-İsâbati Ala Abi Nuʿaym Fi maʿrifeti es-Sahabe. Trablus: Trablus Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Fîrûzâbâdî, Muhammad b. yakub. el-Kāmûsü’l-Muhûît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Hafyan, Muhammed. Taʿakkubat ibn Hacar Alâ ibn Battal Min Hilal Fathi’l-Bâri. Cezayir: Cezayir Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• İbn Abdülber, Yûsuf b. Abdillâh en-Nemrî. el-İstiʿab. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Abdülber. et-Temhîd . Fas: Vazaratu umumi'l-Avkâf ve eş-Şu’un el-İslâmiyya, 1387.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil Fî Ḍuʿafâʾi’r-Ricâl. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1418/1997.
• İbn Battâl, Alî b. Halef el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyâd: Mektebetu'r-Ruşd, 1423/2003.
• İbn Fâres, Ahmad b. Fâres b. Zekeriyya. Muʿcemü Makayisi’l-luğâti. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1411/ 1991.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. el.İsâbatu Fi Temyîzi’s-Sahâbati. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1415.
• İbn Hacer. el-Kavlu’l-musaddad fi’z-Zebbi ani’l-musnad. Kahire: Mektebetü ibni Teymiyye, 1410.
• İbn Hacer. en-Nüket. el-Medînetü’l münevvere: İmadatul' bahsil' ilmi, 1404/1984.
• İbn Hacer. Fethu’l-Bârî fi Şerhi Sahihi’l-Buhari. Beyrut: Dâru’l- Marife, 1379.
• İbn Hacer. Ta‘cilu’lmanfa‘ati bi Zava’idi Ricali’le-İmmeti el-Arba‘ati. Beyrut: Dâru’l-Beşeir, 1996.
• İbn Hacer. Tehzîbü’t-Tehzîb. Matbaatü Dairetü’l-Maarifi’n-Nizâmiyyeti, 1326.
• İbn Manzur, Muhammad b. Mukrem. lisanu'l- Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbn Teymiyye, Ahmad b. Abdulhalim. Minhacu' s-Sünneti'n- Nebeviyyeti Fi Nakdi Kelami' ş-Şi‘ati ve el-Kadariyya. Mısır: el-Matbu‘atul’kübra el’Emiriyye, 1321.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. ed-Duʿafa ve el-Metrukun. Beyrut: Dâru'l kütübil' ilmiyye, 1406.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed . Usudul’Gāba Fi Ma‘rifeti’s-Sahabati. Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1415/ 1994.
• İbnü’l-Münîr, Ahmed b. Muhammed. el. İntisafu Me‘a’l- Keşşaf. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, t.s.
• İbnü’t-Türkmânî, Alâuddin Alî b. Osmân. el-Cevherü’n-nakī fi’r-reddi ale’l-Beyhakī. Dâru’l Fikr, t.s.
• Kalʿaci, Muhammad Ravvas- Kunaybi, Hâmed Sâdek. Muʿcemü Luğati’l-Fukaha’. Dâru'n-Nefa’es, 1408/1988.
• Kastalânî, Ahmad b. Muhammad. İrşadu’s-Sari Şarhu Sahihi’l- Buhâri. Mısır: el-Matbaatul’kübra el’Emiriyye, 1323.
• Kızıl, Fatma, "Oryantalistlerin Akademik Hadis Araştırmaları: Ana Eğilimler, Yerleşik Kabuller ve Temel İddialar". Meridyen Derneği 5 / 1 (2019), 155-245.
• Kubeysi, Abdulaziz Şâker Hamdan. "Taʿakkubat ez ' Zehebi Fi Mîzân el-İ‘tid‘l ala kitabi 'l-Kâmel". BAE Üniversitesi,1-90. https://bfarc.journals.ekb.eg/article_61305_d490b1129c7493bc7bc20c7276c20b9e.pdf.
• Kuveykibi, Atallah. Taʿakkubat İbn Hacar ala Gayrihi Min Hilal Tehzibi’t-Tehzib. Ürdün: Ürdün Üniversites, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Maşâkibe, Abdürrahman Muhammed Abd. Taʿakkubat İbn Hacar Fi el-İsâbati Ala İbn Abdilber Fi el-İstiʿab. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Mehdi, Usâma. "Taʿakkubat ez-Zahabi Ala el-Ezedi Fi Mizanil İʿtidal". Havliyeti külliyeti’l-Dirâsati’l-İslamiyeti ve el-Arabiyyeti 33(2016), 1-180.
• Moğultay, Alâüddîn b. Kılıç. el-İnabatü ila Ma‘rifeti’l-muhtalafi fîhem mina’s-sahabati. Riyâd: Mektebetu'r-Ruşd, 14191999/.
• Mu‘allimi, Abdurrahman b. Yahya. el-Envar'ul Kâşife. Beyrut: 1406/1986.
• Mu‘allimi. et-Tenkîl'u Bima Fi Te’nîbi ’l-Kevseri Mina'l-Abâtil. Mektebetü'l-Maârif, t.s.
• Münâvî, Abdulra’uf b. Tâcül’arifin. et-Tevkîf Alâ Mühimmati' t-Taʿarif. Kahire: Alemu' l-kütüb, 1410/1990.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc, en-Nisâburi. et-Temyiz. Suudi Arabistan: Mektebetu'l-Kevser, 1410.
• Müslim. Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, ts.
• Nassar, Mansur. Taʿakkubat İbn Hacar Ala Gayrihi Min Hilal Tehzibi’t-Tehzib. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Süyûtî, Celâlüddîn, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Aynu'l-İsâbati Fi İstidraki Ayşe ale's-Sahâbati. Mısır, Mektebetü’l-Ulum, 1409.
• Yücel, Ahmet, Oryantalist hadis anlayışı ve eleştirisi, istanbul: marmara üniversitesi ilahiyat fakültesi yayınları, 2015.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Mûkiza Fi İlmi Mustalahi'l-Hadis. Halep: Mektebetü’l-Matbuât el-İslâmiyye, 1418.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzân el-İ‘tidâl. Beyrut: Dâru'l-kütübil' İlmiyye, t.s.
• Zehebî. Tecridu Esma’i es-Sahabati. Beyrut: Dâru’l- Marife, t.s.
• Zerkeşî, Bedreddin muhammed b. abdillah. el-İcabatu li’iradi Ma’stedrekethu Ayşe Ala’ s-Sahâbati. Beyrut: el-Maktabü'l-İslami, 1390.
• Zübeydî, Muhammed b. Muhammed. Tacül’Arûs Min Cavaheril’Kâmûs. Dârü’l Hidâyet, t.s.