İkindi Namazının Farzından Sonra Nafile Namazla İlgili Rivâyetlere Bütüncül Bakış

Yıl 2022, Sayı: 8, 113 - 150, 02.08.2022

İlhan Altaş

Öz

Kaynaklarda, Hz. Peygamber’in ikindi namazının farzından sonra nafile namaz kıldığını ifade eden rivayetler nakledilmiştir. Bu rivayetleri nakleden Hz. Âişe’nin iddiasına göre Hz. Peygamber, ikindi namazının farzından sonra kıldığı bu namazı asla terk etmemiştir. Kendisine Hz. Ömer’in, bu durumun aksini ifade eden hadisi naklettiği haber verilince de Hz. Ömer’in yanıldığını ve vehmettiğini iddia etmiştir. Fakat birçok sahâbî tarafından bu durumun (Hz. Âişe’nin iddiasının) aksi yani Hz. Peygamberin bu vakitte namaz kılmadığını bilakis bu vakitte namaz kılmayı yasakladığını ifade eden rivayetlerin nakledildiği görülmektedir. Hz. Âişe’yi de naklettiği bu rivayetlerden dolayı da eleştirmişlerdir. Sahâbe tarafından nakledilen ve birbirlerine muarız olarak görülen bu rivayetlerin Rasûlullâh’a (s.a.s.) nispetinin ne derece doğru olduğu, nakledilen rivayetlerden hangisinin Rasûlullâh’ın (s.a.s.) sürekli yaptığı sünneti olduğunu tespit etmek çalışmanın amacı olarak belirlenmiştir. Böylelikle ikindi namazının farzından sonra nafile namaz kılınıp kılınmayacağına dair gelen bu farklı ve mütenakız rivayetlerin anlaşılması için meseleye ışık tutulacağı umut edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sahâbe, Hz. Âişe, Mütenakız, Bütüncül Bakış

نظرة تحليلة للأحاديث النبوية المتعلقة بصلاة النفل بعد صلاة العصر

Öz

كما هو معلوم فإن المصدر الأول للإسلام هو القرآن والثاني سنة النبي ﷺ. وإن أهم المعطيات في التعرف على السنة النبوية هي الروايات الحديثية المتمثلة في أقواله وأفعاله وتقاريره. والباحث في السنة النبوية حول موضوع ما يواجه أحيانا روايات مختلفة في نفس الموضوع - وقد تكون متناقضة في بعض الأحيان - رُوِيت عن النبي صلى الله عليه وسلم. وإن أهم أسباب هذه الروايات المختلفة هي العلة المختلفة أثناء قول هذه الروايات. ولتحديد السنة النبوية، دون وجهة نظر متحيزة، لا بد من إجراء تحليل تفصيلي للروايات التي يحتمل أن تكون متناقضة مع بعضها البعض حول الموضوع نفسه. من وجهة نظر علم الحديث، فإن على الباحث أن يقوم بعدة خطوات لفهم مثل هذه الروايات المختلفة أو المتناقضة، الخطوة الأولى: الوصول إلى أكبر عدد ممكن من طرق الروايات المختلفة وجمعها. الخطوة التالية: من الضروري تحديد درجة قوة الروايات من حيث الصحة والضعف. بعد ذلك، يقوم بحل التناقضات التي تظهر في الروايات التي تم تحديدها على أنها صحيحة في ضوء المناهج التي وضعت لفهم الحديث بطريقة شمولية مثل "الجمع والتأليف" وغيرها. وبعد القيام بهذه الخطوات يتم الحصول على افتراضات قوية بشأن تحديد السنة النبوية التي قالها أو فعلها النبي ﷺ بانتظام واستمرار. تهدف هذه الدراسة إلى الفهم الشامل للروايات حول ما إذا كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يؤدي دائمًا صلاة النافلة بعد صلاة العصر، وهو موضوع يحتوي على روايات متناقضة لذلك، فإن الهدف من هذه الدراسة هو تحديد إلى أي مدى ترتبط الروايات في هذا الموضوع - التي وردت في صيغ متناقضة من قِبَل الصحابة - ارتباطًا صحيحًا بالنبي ﷺ وتحديد الممارسة التي كان النبي ﷺ يفعلها دائمًا كسنة نبوية. وبهذه الطريقة يتضح لنا كيف يجب أن نفهم آثار هذه الروايات المتناقضة حول ما إذا كان ينبغي أداء صلاة نافلة بعد صلاة العصر. وبعد جمع الروايات حول هذا الموضوع فإن هناك روايات مختلفة (ظاهرياً) رواها الصحابة حول ما إذا كان النبي ﷺ قد أدى صلاة النفل بعد صلاة العصر. فحسب الروايات التي روتها عائشة في هذا الموضوع تقول الروايات: إن النبي ﷺ صلى النفل بعد العصر، وكان النبي ﷺ يؤدي دائمًا هذه الصلاة ولم يتخل عنها أبدًا كما أنها رَدَّت الروايات المخالفة بأنها على خطأ أو وهم. وبحسب الروايات المخالفة لما روته عائشة فإنها تقول: إن النبي ﷺ لم يكن يصلي في هذا الوقت، بل على العكس، نهى عن أداء الصلاة في هذا الوقت. كما انتقدوا عائشة لهذه الروايات التي روتها. وتجدر الإشارة إلى أن الغرض من انتقاد الصحابة لبعضهم البعض بشأن نقل الحديث هو ضمان نقل الروايات بشكل صحيح وليس الجرح بشخص الصحابي.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الصحابة, عائشة, صلاة العصر, نظرة شمولية

a Holistic View on Narrations about Ṣalāt al-Nafl after the Farḍ of the Asr Ṣalāt

Öz

This study aims to find out the narrations about whether the Prophet always prayed ṣalāt al-nafl (supererogatory prayer) following the farḍ part of the afternoon ṣalāt, which is a topic containing contradictions likely to be seen in narrations on the same topic. Therefore, the aim of this study is to determine to what extent the narrations on this topic, reported in contradictory forms by the ṣaḥābah, are properly related to the Prophet and to identify which of the reported narrations is the one that the Prophet always practices as a Sunnah. In this way, it will be clear how to understand the contradictory narrations on whether to perform ṣalāt al-nafl following the farḍ part of the afternoon ṣalāt. As far as we know, there are different narrations (on the surface) reported by the ṣaḥābah about whether the Prophet performed ṣalāt al-nafl following the farḍ part of the afternoon ṣalāt. According to Aisha, who reported the narrations arguing that the Prophet performed ṣalāt al-nafl following the farḍ part of the afternoon ṣalāt, the Prophet always performed and never abandoned this ṣalāt. Also, when she was told about the narration reporting a ḥadīth contrary to this fact, she stated that those narrators were wrong. However, it is seen that in several narrations ṣaḥābah stated that the Prophet did not perform ṣalāt during this period and he actually prohibited performing ṣalāt during this period, which is contrary to the report of Aisha. They also criticized Aisha due to this report she made. It must be immediately stated that the aim of criticism the ṣaḥābah made is to ensure the ḥadīths to be reported truthfully.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ṣaḥāba, ʿĀʾisha, Afternoon Prayer, Holistic View

Kaynakça

• Abdurrazzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî. el-Müsannef. thk. Habîbu’r-Rahmân el-Âzâmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Ahlatlı, Erdinç. “Yahyâ b. Saîd el-Kattân”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. XLIII/262. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şu‘ayb el-Arnaûd vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aynî, Bedrüddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Sabri Abdulhâlik eş-Şafiî vd. Medine: Mektebetü’l ’Ulûm ve’l Hikem, 2009.
• Birışık, Abdulhamit. “Katâde b. Di’âme”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXV/22-23. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Coşkun, Selçuk. Hadîse Bütüncül Bakış. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaûd - vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah. Müsnedü’d-Dârimî (el-Ma’rûf bi Süneni’d-Dârimî). thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Di̇nçoğlu, Mehmet. “Buhârî ile Ebû Dâvud’un Hocası Müsedded b. Müserhed ve Hadis İlmindeki Yeri.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2014), 347-372.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaûd - Muhammed Kâmil Karabellî. VII Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, 2009.
• Ebû Ya’lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. El-Müsenna. Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî,. thk. Huseyin Selîm Esed. Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Absî. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Mu’avviz - Ali Muhammed Muavvaz. VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. nşr. Matba‘atü Dâireti’l-Me‘ârifi’n-Nizâmiyye. XII Cilt. Haydarâbâd, 1907.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Bustî. es-Sikât. thk. Seyyid Şerefuddin Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1975.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Bustî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnâûd. Beyrut: Müesseetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. V Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Bağdâdî. Fethü’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mahmûd b. Şa’bân b. Abdi’l-Maksûd vd. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyye, 1996.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed el-Basrî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• ’İclî, Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. es-Sikât. thk. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İshâk b. Râhuye. el-Müsned. thk. Abdulğafûr el-Belûşî. Medine: Mektebetu’l-Eymâna, 1991.
• Malik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf - Mahmud Halil. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. XXXV Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-’Arâbî, trs.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. Kitâbu’l-Müctebâ el-ma‘rufu bi’s-Süneni’s-Suğrâ. nşr. Dâru’t-Te’sîl. thk. Merkezü’l-Bühûs ve Takniyeti’l-Ma’lûmât. IX Cilt. Kâhire, 2012.
• Özçelik, Fikret. Urve b. ez-Zübeyr ve Hadis İlmindeki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Özsoy, Abdulvahap. Hadis Tenkidi Sahâbe ve Tâbiûn Dönemi. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.
• Özsoy, Abdulvahap. “Sahâbe Yorumunun Mutlaklaşması –Hüzeyme’nin Şahitliği Örneği”. Ekev Akademi Dergisi 65 (2016), 1-40.
• Özsoy, Abdulvahap. Şu’be İbnu’l-Haccâc ve Hadisçiliği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-evsat,. thk. Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî Târık b. Avdillah. Kâhire: Dârü’l-Haremeyn, 1995.
• Tahâvî, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî. Şerhu me’âni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr, Muhammed Seyyid Cadu’l-Hakk. yrs: Alemü’l- Kütüb, 1994.
• Tahâvî, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî. Şerhu müşkili’l-âsar. thk. Şuayb el-Arnaût. XVI Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed Abdulmuhsin et-Turkî. Kâhire: Dârü Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1998.
• Yatkın, Nihat. Günahla İlgili Bir Hadisin Tahlili. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2006.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fi ma‘rifeti men lehu rivâyetun fi’l-kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme - Ahmed Muhammed en-Nemr. II Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1992.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnaûd Riyâsetinde Heyet. XXV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.