Nûreddin es-Sâbûnî (ö. 580/1184) Özelinde Mâtürîdî Düşüncede Haber Teorisi ve Hadislerin Kullanımı

Yıl 2022, Sayı: 9, 131 - 157, 31.12.2022

Hasan Eryılmaz

Öz

Hadis âlimleri haberlerin sıhhat açısından değerlendirilmesini ve sözün gerçek sahibine izafe edilmesini sağlayacak bir metot geliştirme konusunda yoğun mesaî harcamış ve adına “Hadis Usûlü” denilen bir müktesebat ortaya koymuşlardır. Bu sayede rivayetin sahihini sakîminden ayırma gayesiyle ilmî bir gelenek ihdas edilmiştir. Aynı şekilde Müslümanların farklı inanç ve fikir çevreleri ile karşılaşmaları sonucunda İslam akîdesinin sağlamlığını sürdürmek, İslam inancına yönelik saldırıları etkisiz kılmak maksadıyla kelam ilmi ihdas edilmiştir. Ehl-i Sünnet geleneğinde her iki disiplinin güçlü bir ilişkisi vardır. Hadis ilmi ile Ehl-i Sünnet kelamı arasındaki bu bağın tetkiki eskiden olduğu gibi günümüz hadis ilmi açısından da önem arz etmektedir. Bu makalede Ehl-i Sünnet kelamının iki temsilcisinden biri kabul edilen Mâtürîdîliğin mevcut hadis ilmine katkısı ve bu alandaki özgün yönleri Mâtürîdîlik anlayışının benimsenmesinde önemli bir yere sahip olan Nûreddin es-Sâbûnî’nin (ö. 580/1184) çalışmaları üzerinden ele alınacaktır. Çalışmada Mâtürîdîlerin bilgi teorisi bağlamında hadisin sıhhat tespit ve anlama metodu üzerinde durulacaktır. Sâbûnî ile birlikte h. 6. yüzyıla kadar yaşayan âlimlerin çalışmalarından da yararlanılacaktır. Bu sayede rivayetlerin gelenek içerisinde anlaşılıp yorumlanmasındaki keyfiyet ve kelam sisteminde kullanım biçimleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Haber, Kelam, Mâtürîdîlik, Sâbûnî

News Theory and Use of Hadīt̲h̲s in Māturīdī Thought in the Specific of Nūr al-Dīn al- Ṣābūnī (D. 580/1184)

Öz

The hadith scholars spent a lot of time on developing a method that would enable the news to be evaluated in terms of soundness and attributed to the true owner of the word, and they introduced a body of knowledge called "Hadith Method". In this way, a scientific tradition has been established with the aim of separating the authentic of the narration from fabrications. Likewise, the science of kalam was created in order to maintain the soundness of the Islamic creed and to neutralize the attacks on the Islamic faith as a result of the encounters of Muslims with different belief and opinion circles. Both disciplines have a strong relationship in the tradition of Ahl as-Sunnah. The examination of this connection between the science of hadith and the word of Ahl as-Sunnah is important for today's hadith science as it was in the past. In this article, the contribution of Maturidism, which is accepted as one of the two representatives of Ahl al-Sunnah theology, to the current science of hadith and its original aspects in this field will be discussed through the works of Nureddin es-Sabûnî (d. The study will focus on the method of determining and understanding the authenticity of the hadith in the context of the Māturīdīs theory of knowledge. Along with Sabuni, the works of scholars who had lived up to the 6th century will also be cited. In this way, it will be tried to determine the quality of understanding and interpreting the narrations within the tradition and the way they are used in the kalam system.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, News, Kalām, Māturīdism, Ṣābūnī

نظرية الأخبار واستخدام الأحاديث في الفكر الماتوريدي في خصوصية نور الدين الصابوني (ت .580/1184)

Öz

لم يترك الخالق الأسمى الإنسان دون رعاية. كما أرشده بإرسال الأنبياء مع صفات أسمى مثل العقل والضمير. الإنسانية ، من خلق آدم حتى آخر الزمان ، شهد سلام وهدوء مؤسسة النبوة التي توجهه إلى اليمين. لكل مؤمن شهد رسالة النبي ، تجلى هذا الهدوء في حل مشكلة عادية في حياته اليومية بلمسة إلهية. وفي من لم يشهد هذا الإخطار ، كان في شكل التمسك بخبر ينقل رسالة الرسول صلى الله عليه وسلم. ومع ذلك ، فقد أصبحت هذه الطريقة موضوع مناقشات بمرور الوقت بسبب بعض التعليقات على موثوقية المصدر. في ظل حالة القوة القاهرة هذه ، قضى علماء الدين الكثير من الوقت في تطوير طريقة تمكن من تقييم الخبر من حيث صحته ونسبه إلى المالك الحقيقي للكلمة ، وقدموا مكتسبات تسمى "منهج الحديث". وبهذه الطريقة تم تشكيل هيكل مؤسسي بهدف فصل السرد الحقيقي عن الضعيف. وبالمثل ، تم إنشاء علم الكلام من أجل الحفاظ على سلامة العقيدة الإسلامية وأبطل الاعتداءات على العقيدة الإسلامية نتيجة لقاءات المسلمين على اختلاف أديانهم وأفكارهم. يعتبر الخبر مصدرًا مرجعيًا موثوقًا به ، لا سيما من حيث توفير معلومات دقيقة في لاهوت أهل السنة. وبناءً على ذلك ، فإن المصدر الأول للرواية المستخدمة في معالجة القضايا هو القرآن ، والثاني هوحديث الرسول. إن إجتاس هذه الرابطة القوية بين علم الحديث وعقيدة أهل السنة مهم لعلم الحديث كما كان في الماضي. في هذا السياق ، سيكون من المفيد الكشف عن المبادئ في منهج الرواية من خلال تحديد مساهمة الماتورية وجوانبها الأصلية.
في هذه المرحلة ، كان من المفضل التركيز على أعمال نور الدين الصابوني الذي جعل الحب الماتريديّة محببًا لجميع أفراد المجتمع ، حيث لم تكن هناك دراسة مستقلة عنه من قبل ، واستخدم الكثير من المواد الرواية في كتابه. بالإضافة إلى الروايات التي استخدمها نور الدين الصابوني ، فقد حاول إجراء بعض التحديدات حول كيفية فهمه لها وتفسيرها واستخدامها في نظام الكلام. 

Anahtar Kelimeler

الحديث, الخبر, الكلام, الماتريدية, الصابوني

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şua‘yb el-Arnavut. vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1421/2001.
• Apaydın, Yunus. “Meşhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/368. Ankara: TDV yayınları, 2004.
• Askâlânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-Nazar. Riyad: Mataatü’s-Sefîr, 1422.
• Atay, Hüseyin. “Ebû Mansûr Mâtürîdî ve Bilgi Kuramı”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, haz. Sönmez Kutlu. 189. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Aydemir, Selahattin. “Ehl-İ Rey Anlayışının Eleştirel Düşünceye Katkısı”. İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı. ed. Mahsun Aytepe- Teceli Karasu. 497-522. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. Medine: Mektebetü’l-İlmî, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. y.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Çakan, İsmâil Lütfi. Şekil ve Örneklerle Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Çakın, Kamil. “Ashâbu'l-Hadis Perspektifinden Ehl-i Sünnet”. Dini Araştırmalar Dergisi 13/24 (2006), 13-26.
• Çakır, Furkan. “Türkiye’de İmam Mâtürîdî Üzerine Yazılan Akademik Makaleler”. Mâtürîdî Düşünce ve Mâtürîdî Literatürü. 354-363. İstanbul: Endülüs, 1. Basım, 2018.
• Çap, Sabri. “Fıkhi İhtilaflarda İsnadsız Rivâyetlerin Rolü, Sübhaneke Duasındaki “Ve Celle Senâüke” Örnegi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2016), 239-283.
• Çelik, Ali. “Tarih Yazıcılığında "İsnad"ın Kullanılışı ya da "Rivayetçi Metod"”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2003), 5-21.
• Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî, Sadrü’l-İslam Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Usûli’d-Din. thk. Hans Peter Lenz. Kahire: el-Mektebü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003/1424.
• Eroğlu, Ali. Müfessir Begavî, Hayatı ve Tefsirindeki Metodu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, el-Mahsul, thk. Tâhâ Cabir Feyyaz Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997/1418.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mukrim el-Efriki el-Mısrî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1414/1919.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed. el-Muknî fî Ulumi’l-Hadis. Suûdî Arabistan: Dâru’l-Fevâzî li’n-Neşr, 1413.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbnü’s-Salâh. y.y: Dâru’l-Meârif, t.s.
• Kâdî Abdülcabbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usuli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l-Vehibe, 1996.
• Kahraman, Hüseyin. Mâtürîdîlik’te Hadis Kültürü. Bursa: Arasta Yayınları, 2001.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-Mevâhibu’l-Ledûniyye. Kahire: Mektebetü’t-Tevfîkiyye, t.s.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs. Nazmü’l-Mütenâsir fi Hadîsi’l-Mütevâtir. thk. Şeref Hicâzî. Mısır: Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye, t.s.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinden Haber-i vahidlerin İtikâdi ve Teşrî yönden Değeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Makdisî, Ebü’l-Fazl İbnü’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Alî. thk. Abdurrahman el-Feryevâî. 5 Cilt. Zahîretü’l-Huffâz el-muhrec ʿale’l-hurûf ve’l-elfâz. Riyad: Dâru’s-Selef, 1996/1416.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. İskenderiyye: Dâru’l-Câmiati’l-Mısrıyye, t.s.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1431/2010.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsiratü’l-Edille fi Üsûli’d-Din. thk. Muhammed el-Enver Hamid İsa. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 2011.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Ahmed b. Mahmud b. Ebubekir. el-Bidâye fî Usûli’d-Din. thk. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Ahmed b. Mahmud b. Ebubekir. el-Kifâye fi’l-Hidâye. thk. Muhammed Aruçi. İstanbul: İSAM, 2013.
• Sağlam, İbrahim. “Hadis Usûlü Açısından Meşhur ve Müştehir Hadis”. İhya Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi 6/1 (2020), 451-480.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Fethu’l-Mugîs. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Sıbâî, Mustafa. es-Sünnetü ve Mekânetühâ fî Teşri’l-İslamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 1982.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luġa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tedrîbü’r-Râvi. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. y.y: Dâru’t-Tayyibe, t.s.
• Şeker, Necmettin. “İlk Dönem Tasavvuf Erbabının Hadis İlmine Yaklaşımı”, Ekev Akademi Dergisi 53 (2012), 111-130.
• Tahhan, Mahmud. Teysîru’l-Mustalahi’l-Hadîs. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşrî ve’t-Tevz’î, 1996.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. Şerhu’l–Âkâid. Beyrut: Dâru İhyâ-i Türâsi’l-Arabî, 1436.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd), el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Beşar Avvad Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tuğlu, Nuri. “Mâtürîdîliğin Hadis Anlayışı”, Milel ve Nihal Dergisi 7/2 (2010), 95-139.
• Ugan, Zâkir Kâdirî. Dinî Rivâyetler. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 207-257.
• Ulu, Arif. ““Önceleri İsnaddan Sormazlardı…” Rivâyetinin Senedi Üzerine Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2011), 19-46.
• Yavuz, Yusuf Şevki. "Mâtürîdiyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Zeylâî, Ebû Muhammed Fahruddin Osmân b. Alî b. Mihcen. Tebyînü’l-Hakâik. Kahire: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1313.