The Beliefs And Deeds Of Heirs Of The Book According To Al-Maturidi and Huseyin Atay In the Context Surah Fatır 32 Verse

Yıl 2024, , 46 - 70, 30.06.2024

Osman Oral

https://doi.org/10.69801/haid.1466270

Öz

In the Qur'an is surah of Fatır 32. in the verse, three types of beliefs and deeds of the servants who have been chosen as heirs of the book are explained with the expressions “cruel to the soul”, “muqtasid” and “sabıq al-hayrat”. The first is to be unjust to oneself, to do evil to oneself with what they believe and do, to be unjust. Allah, the owner of justice and mercy, will never wrong his servant. A person who commits cruelty, which includes denial, heedlessness, hypocrisy, polytheism and false beliefs and actions by using his mind and will in a bad way, harms himself first of all. Those of this character are characterized as “wretched/bad future” by the words “ashab al-mash’ama” or “ashab al-shimal”. The second of the heirs of the Book is “muqtasid”, that is, those who keep the path of sobriety by acting in a balanced and consistent manner and those who live life on the straight path “al-sirat al-mustaqim”. Those in this group, who are called “ashab al-maimana” or “ashab al-yamin”, deserve to live in peace and happiness. The third of the heirs of the book are those who do good and righteous deeds in a competitive manner. The believers in this group devote their lives to goodness and stand out in performing “righteous deeds”, including good morals. These are qualified as “al-sabiqun al-sabiqun/those who are ahead, those who are ahead” and “muqarrabun/those who are closest to Allah”. Surah al-Mu’minun 23/57-61.in his verses, four kinds of beliefs and deeds of “sabıq al-hayrat” are explained. The first is “mushfiqun”, that is, they behave compassionately and mercifully towards living beings out of sincere love and respect for the Lord. Secondly, to commit deeds wholeheartedly by trusting in the verses of the Lord, that is, divine commands and principles. The third is not to associate shirk with Allah, that is, to follow Islam in belief, word and deed. The fourth is fact that he will return to Allah one day is to give with the consciousness of reckoning and anxiety, trembling states of the heart, that is, to spend. “Giving”, which is to offer opportunities, talents, blessings for the benefit of humanity, to use surplus earnings, goods and wealth in production and useful works without accumulating, the consciousness of solidarity and solidarity provides social unity and brotherhood. In this study, which uses a qualitative research style and document analysis method, according to al-Maturidi and Atay, the surah of Fatır 32. in the verse, the beliefs and deeds of the chosen servants of the heirs of the book are examined in the context of the Qur’an and evaluated in terms of kalam science.

Anahtar Kelimeler

Kalām, The Book, Faith, Deed, al-Māturidı̄, Huseyin Atay

Mâtürîdî ile Hüseyin Atay’a Göre Kitap Mirascılarının İnançları ve Amelleri Fâtır Sûresi 32. Âyet Bağlamında

Öz

Kur’an’da Fâtır sûresi 32. âyette “nefsine zâlim”, “muktesit” ve “sâbıku’l-hayrat” ifadeleriyle kitap mirasçıları seçilmiş kulların üç tür inanç ve ameli açıklanır. İlki; nefsine zâlim olmak, inandıkları ve yaptıklarıyla kendine kötülük etmek, zulmetmektir. Adâlet ve merhamet sahibi Allah kuluna asla zulmetmez. Akıl ve iradesini kötü yönde kullanarak inkâr, gaflet, nifâk, şirk ve fısk inanç ve amelleri içeren zulmü işleyen insan öncelikle kendine zarar verir. Bu karaktere sahip olanlar “ashâbü’l-meşeme” veya “ashâbü’ş-şimâl” kelimeleriyle “bedbahtlar” olarak nitelenirler. Kitap mirasçılarının ikincisi “muktesit” yani dengeli ve tutarlı hareket ederek itidal yolu tutanlar dosdoğru yol “sırat-ı müstakîm” üzere hayat yaşayanlardır. “Ashâbü’l-meymene” veya “ashabü’l-yemîn” olarak adlandırılan bu gruptakiler huzur ve mutluluk içinde yaşamayı hak ederler. Kitap mirasçılarının üçüncüsü; iyi güzel ve doğru işleri yarışırcasına yapanlardır. Bu gruptaki inanç sahipleri hayatlarını iyiliklere adarlar, güzel ahlâkı da içeren “sâlih amel” işlemek suretiyle öne çıkarlar. Bunlar “es-sâbikûne’s-sâbikûn” ve “mukarrebûn” şeklinde nitelenirler. “Sâbıku’l-hayrât”ın dört çeşit inanç ve ameli ise el-Müminûn sûresi 23/57-61.âyetlerinde açıklanır. İlki; “müşfikler” yani Rabbe içten gelen sevgi ve saygıdan dolayı canlılara karşı şefkatli ve merhametli davranırlar. İkincisi; Rabbin âyetlerine yani ilahî buyruk ve ilkelere güvenerek gönülden amel işlemek. Üçüncüsü; Allah’a şirk koşmamak yani inanç, söz ve amelde İslâm’a uymak. Dördüncüsü; Allah’a bir gün döneceği gerçeği, hesaplaşma şuuru ve endişe, ürperti kalp halleriyle vermek yani infâk etmektir. İmkân, yetenek, nimetleri insanlığın yararına sunmak, ihtiyaç fazlası kazancı, malı ve serveti biriktirmeden üretim ve yararlı işlerde değerlendirmek olan “vermek”, dayanışma ve yardımlaşma bilinci sosyal birliği ve kardeşliği sağlar. Evrendeki dayanışma gerçeğinin fark edilmesi biz/vahdet bilincinin temelini oluşturur. Nitel bir araştırma tarzı ve belge çözümleme yöntemi kullanılan bu çalışmada Mâtürîdî ve Atay’ın bakış açısına göre Fâtır sûresi 32. âyette açıklanan kitap mirasçıları seçilmiş kulların inançları ve amelleri Kur’an bağlamında incelenmiş ve kelâm ilmi açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Kitap, İnanç, Amel, Mâtürîdî, Hüseyin Atay

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muğnî fî ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. Beyrut: Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, 1962.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu usûli’l-hamse. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Akman, Mustafa. Kitab’a varis olanlar. İstanbul: Ekin Yayınları, 2004.
• Alper, Hülya. İmanın psikolojik yapısı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013
• Atay, Hüseyin. İslâm’ın inanç esasları. Ankara: AÜ. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a göre araştırmalar I-VII. Ankara: Atayy Yayınları, 1993-1997.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a göre iman esasları ve kader sorunu. Ankara: Atayy Yayınları, 2009.
• Atay, Hüseyin. Kur’an Türkçe çeviri. Ankara: Atayy Yayınları, 2013.
• Atay, Hüseyin. İslâm’ı yeniden anlama. Ankara: Atayy Yayınları, 2015.
• Cüceloğlu, Mehmet Doğan. İçimizdeki biz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2001.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu’t-tarifât. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn. Kitâbu’l-irşâd. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Düzgün, Şaban Ali. “Vahiy ve Kur’an”. Kelâm el kitabı. (359-367). Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Esed, Muhammed. Kur’an mesajı meal tefsir. İstanbul: İşaret Yayınları, 2015.
• Eşʿarî, Ebu’l-Hasen. el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2005.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Uyûnü’l-mesâil. Kahire: Matbaâtü’s-saâde, 1907.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da dini ve ahlâkî kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin, Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1992.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî, en-Necât. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İsfanânî, Ragıb. Müfredât Kur’an kavramları sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Karadeniz, Osman. “Nübüvvet ve vahiy”. Kelâm el kitabı (315-335). Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Kaya, Sibel. “Kur’an’da reca’ ve havf kavramlarına semantik bir yaklaşım”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/2 (2021), 195-225.
• Kılıç, Sadık. Kur’an’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınları, 1984.
• Mukâtil, Süleyman. Tefsîr-i kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitabu’t-tevhîd. İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü’l-Kur’an. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer. et-Teysîr fi’t-tefsîr. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille fi usuli’d-din. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Oral, Osman. “Sorumluluk sürecinde kader teolojisi”. Turkish Studies Religion, 17/3 (2022), 291-311. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.62482
• Oral, Osman. Nebilerde günah ve ismet sorunu Nûreddin Sâbûnî ile Fahreddin Râzî düşüncesinde ismetü’l-enbiyâ. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2023.
• Oral, Osman. Âile’de tevhidî hikmetler. İstanbul: Cinius Yayınları, 2023.
• Özdemir, Gazi. İslâm’a son da’vet Kur’an. İstanbul: Şira Yayınları, 2023.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an’ın temel kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2014.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Râzî, Fahreddin. Mealimu usuli’d-din. Erzurum: İhtar Yayınları, 1996.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Müntekâ min ismetil-enbiyâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
• Selim, Osman. Şirk ve iman. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2021.
• Sönmez, Ramazan. “Fâtır sûresi 32. âyet bağlamında Kur’an’a varis olanların Kur’an’a karşı tavırları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 67/10 (2023), 302-326.
• Topaloğlu, Bekir. - Çelebi, İlyas. Kelâm terimleri sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Türer, Celâl, “Tevhid ve bir insanlık”. Hz. Peygamber tevhid ve vahdet. (93-100). Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak dini kur’an dili. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. Keşşâf. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2016.