Katılım Bankalarında Murâbaha Dışı Gelir Kaynaklarının Arttırılması

Yıl 2016, Cilt: 36 Sayı: 36, 7 - 29, 29.12.2016

Ali Bakkal

Öz

Bu çalışmanın
amacı katılım bankalarında murâbaha dışı gelir kaynaklarının arttırılmasına
yönelik yöntemlerin araştırılmasıdır.

Günümüz
katılım bankalarında kâr elde etmek için %90’ın üzerinde bir oranla murâbaha
yöntemi kullanılmaktadır. Oysa bu yöntemin klasik fıkıh anlayışı açısından
birçok mahzurları mevcuttur ve halen bazı alimler mevcut şekliyle bu tür bir
murâbaha uygulamasına cevaz vermemektedirler. Ayrıca murâbaha yüksek kâr elde
etmek için elverişli bir yöntem değildir. Özellikle enflasyonist dönemlerde bu
yöntemin pek çok mahzurları bulunmaktadır.

Bu çalışmada
katılım bankalarının karz-ı haseni bir finansman yöntemi olarak
kullanabilecekleri ortaya konmuştur. Verilen paranın müşteriden masraf +
enflasyon farkıyla alınması,  üç tarafı
memnun eden bir uygulama olacaktır: Yatırımcı memnundur; çünkü enflasyon
farkını almakla parasının değerini korumuştur. Enflasyonist dönemde ne faizli
bankalar, ne de katılım bankaları enflasyonun üzerinde bir faiz ve kâr
vermemektedirler.  Katılım bankası
memnundur; çünkü masrafını karşılamış ve verdiği kredi sebebiyle zarara
girmemiştir. Katılım bankalarının enflasyonist dönemlerde kendilerini en iyi
korumanın yolu murâbaha yerine karz-ı hasen yöntemi olduğu anlaşılmaktadır.

Yüksek kâr
getirisinin en uygun yolu müşârake olarak görünmektedir. Gerekirse katılım
bankaları ortak bir araştırma komisyonu kurup hangi şirketlerle müşârake
yapabileceklerini araştırmalıdırlar.

Faizli
bankaların önemli gelir kaynaklarından biri de faiz dışı kalemlerdir. Katılım
bankaları her ne kadar bu kaynakların tamamını kullanamasalar da önemli bir
kısmını kullanabilirler ve bu yolla kira ve personel giderlerini karşılayacak
bir gelir elde edebilirler. Dünyada bankaların faiz dışı gelir kalemlerinden
elde ettikleri gelirler % 40 oranına kadar çıkmaktadır. Türkiye’de ise bu oran
yıllara göre %20 ile %30 arasında değişmektedir. Faiz dışı gelirler bankaların
şube sayısının arttırılmasına yardımcı olmakta ve bu yolla büyümelerine
yardımcı olmaktadır. Katılım bankaları şube sayılarını arttırmadıkça daha fazla
büyüyeme imkanına sahip olamayacaklardır.

Son yıllarda
katılım bankaları şube sayılarını nispeten arttırmakla birlikte finans
dünyasından paylarını aynı oranda alamamaktadırlar.
Bunun en önemli sebebi yüksek kâr getirisi olmayan murâbaha yöntemine sığınmış
olmalarıdır. Katılım bankaları daha fazla büyümek istiyorlarsa mutlaka gelir
getirici başka kaynaklara yönelmek zorundadırlar.

Anahtar Kelimeler

Faiz, Kâr, Murâbaha, Karz-ı Hasen, Faiz Dışı Gelir

Kaynakça

• Akın, Cihangir, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yay., İstanbul 1986.
• Aktan, Hamza, “İstisna’”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (2001), XXIII, 393-396.
• Atasoy, Hakan, Türk Bankacılık Sektöründe Gelir-Gider Analizi ve Karlılık Performansının Belirleyicileri, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2007.
• Bayındır, Servet, “Modern Faizsiz Finansman Araçlarından Teverruk ve GES’in Fıhhî Tahlili”, Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmi Toplantı), 27-28 Nisan 2012, Konya, s. 153-179.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (1981), el-Câmi’u’s-sahîh, Çağrı Yay., İstanbul.
• Çeker, Orhan, “Kredi Kaynaklarıyla İlgili Mülahazalarım”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri (Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı), 08-09 Mayıs 2010, İstanbul.
• Döndüren, Hamdi, “Faiz Yasağı ve Finansman Sağlama Yöntemleri”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri (Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı), 08-09 Mayıs 2010, İstanbul.
• Durmuş, Abdullah, “İslâm Hukuku Açısından Günümüz Kredi ve Finansman Yöntemleri”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri (Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı), 08-09 Mayıs 2010, İstanbul.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş’as, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yay., İstanbul 1998.
• Gerni, Cevat, Dış Ticaret Finansmanı, TOBB Yay., Ankara 1980.
• Günay, Hacı Mehmet, “İslâm Hukukunda Akit Teorisi Bağlamında Çağdaş Finansman Enstrümanlarından Murâbaha Uygulaması”, Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmi Toplantı), 27-28 Nisan 2012, Konya, 207-227.
• https://www.bddkatılımorg.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/TBSGG/14382tbs_temel_gostergeler_haziran_2015.pdf (Erişim Tarihi:20.08.2015)
• http://www.hangisi.net/kredi-karti/faiz-disi-banka-gelirleri(Erişim Tarihi: 20.08.2015)
• http://www.istanbul.edu.tr/wpcontent/uploads/2015/08/2015_TEMMUZ_AYI_ENFLASYON_RAPORU_%C4%B0FESAM.pdf (Erişim Tarihi: 27.08.2015)
• http://www.tkbb.org.tr/kar-payi-dagitim-oranlari (Erişim Tarihi: 27.08.2015)
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc, el-Câmi’u’s-sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• Özcan, Tahsin, “Günümüz Finans Kurumlarının İzlediği İki Yol ve Osmanlı Uygulamaları”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri (Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı), 08-09 Mayıs 2010, İstanbul.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, Bulak Mısır h.1329.
• Şensoy, Necdet, “İslâmî Kurallara Uygun Finansal Sistem Bağlamında Bir Finansal Araç Olarak Sukûk Uygulamaları”, Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmi Toplantı), 27-28 Nisan 2012, Konya, 329-346.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• Zeylaî, Abdullah b. Yusuf, Nasbu’r-Râye li-Ehâdîsi’l-Hidâye, I-IV, Kahire 1938.
• Zühaylî, Vehbe, el-Fikhu’l-İslâmî ve Edilletüh, Daru’l-Fikr, Dımeşk, Suriye1989.