THE NATURE OF ISTIHSAN IN MALIKI SECT

Yıl 2020, Sayı: 43, 251 - 282, 15.06.2020

Ali Bakkal

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.479370

Cited By: 1

Öz

    The aim of this study is to outline the understanding of the juristic discretion (Istihsan) in Maliki sect and present a different perspective to the works that will be done on procedural law subjects. According to the principles of Islamic jurisprudence, Istihsan is often a Sharia evidence method that eliminates the rigidity of analogy and requires exception from general provisions. After the Hanafis, the sect that most widely uses this evidence method is the Malikis. However, it cannot be argued that their understanding of Istihsan is fully revealed.

    In this study, by employing a chronological method, conceptualization and development processes of Istihsan understanding in Malikis will first be examined. Then, following an analysis of the existent literature on the nature and types of the Istihsan, a conclusion will be drawn.    

The main sources of our study will be the works of Malikis, particularly Al-Shatibi. In addition, along with some studies on the understanding of fiqh in Malikis, some works written in the field of procedural law will also be referred. For a better understanding of Istihsan in Malikis, it is sometimes compared to the understanding of Istihsan in Hanafis and the similarities and differences between these two are noted. 

Anahtar Kelimeler

Juristic discretion (Istihsan), Customs, Good deeds, Implicit analogy, Necessity, Handling dissenting opinion

MÂLİKÎLERE GÖRE İSTİHSANIN MAHİYETİ

Öz

Bu çalışmanın amacı, Mâlikîler’in istihsan anlayışını ana hatlarıyla ortaya koymak suretiyle usûl konularında yapılacak olan çalışmalara farklı bir bakış açısı getirmektir. İslâm hukuk usûlünde istihsan, kıyasın katılığını ortadan kaldıran ve çoğunlukla genel hükümden istisna yapmayı gerektiren şer’î bir delildir. Hanefîlerden sonra bu delili en çok kullanan ekol Mâlikî mezhebidir. Ancak onların istihsan anlayışlarının yeterince ortaya konulmuş olduğunu söyleyemeyiz.

Bu çalışmada kronolojik bir metot takip ederek öncelikle Mâlikîlerde istihsan anlayışının gelişim ve kavramlaşma süreci ortaya konulacak, daha sonra istihsanın mahiyeti ve çeşitleri hakkındaki bilgiler analiz edilerek bir sonuca varmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızın ana kaynakları başta Şâtıbî olmak üzere Mâlikîlerin eserleri olacaktır. Bunun yanı sıra Mâlikîlerin fıkıh anlayışı üzerine yapılan bazı çalışlarla, usûl-i fıkıh alanında yazılan bazı eserlere de müracaat edilmiştir. Mâlikî istihsanının anlaşılması için zaman zaman Hanefîlerin istihsan anlayışıyla bazı mukayeseler yapılmış ve bu vesileyle ikisi arasındaki benzerliklere ve farklılıklara dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstihsan, Örf, Maslahat, Kıyas-ı hafi, Zaruret, Muhalif görüşü alma

Kaynakça

• Ahmet Hasan. İlk Dönem İslâm Hukuk Biliminin Gelişimi. Trc. Haluk Songur. İstanbul: Rağbet Yayınları,1999.
• Âl-i Teymiyye (Mecdüddîn Ebü’l-Berekât Abdüsselâm b. Abdullah; Şihâbeddin Ebü’l-Mehâsin Abdulhalîm b. Abdüsselâm; Şeyluhislâm Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm (ö.728/1327). el-Müsvedde fî uṣûli’l-fıh. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kâhire: el-Matbaʻatü’l-Medenî, ts.
• Âmidî, Seyfüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Ebî Ali b. Muhammed. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. I-IV. thk. eş-Şeyh Abdürrezzak ‘Afîfî. 2. Baskı, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1402.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i Şerʻiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37:299-304. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. İḥkâmu’l-fuṣûl fî aḥkâmi’l-uṣûl. thk. Abdullah Muhammed el-Cebbûrî. (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1989).
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef, Kitâbü’l-Ḥudûd fi’l-uṣûl. thk. Nezih Hammâd. Kahire: Dârü’l-Âfâkı’l-Arabiyye 2000. Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-İşâre fî maʻrifeti’l-uṣûl ve’l-icâze fî maʻnâ’d-delîl. Rabat: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-Magrib).
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23:339-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bölükbaşı, Mustafa. İslam Hukuk Usulünde Hanefi ve Malikilere Göre İstihsan Metodu. Yüksek lisans tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2012.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʻu’ṣ-ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981. Bûtî, M. Saîd Ramazan. Ḍavâbiṭü’l-maṣlaḥa fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Dımaşk: Müessesetür-Risâle, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Aḥkâmu’l-Ḳur’ân. I-III. İstanbul: 1335.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl (Uṣûlü’l-fıḳh). I-IV. thk. ʻUceyl Câsim en-Neşemî. 2. Baskı. Kuveyt: 1414/1994. Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Eş-Şerḥu’s-Ṣagīr ʻalâ Aḳrabi’l-mesâlik ilâ mezhebi’l-imâm Mâlik. Kahire: Dâru’l-Meʻ ârif. Dönmez, İbrahim Kâfî. “Amel-i Ehl-i Medîne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3:21-25. İstanbul: TDV Yayınları, 2003. İbrahim Kâfi Dönmez. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28:79-94. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Dönmez. “Şüf’a”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39:248-252. İstanbul: TDV Yayınları 2010.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm ez-Zâhirî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1405/1985.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. Mülaḫḫaṣu ibtâli'l-ḳıyâs ve’r-reʻy veʻl-istiḥsân ve't-taḳlîd ve’t-aʻlîl. nşr. Saîd el-Efgâni. (Dımaşk 1379/1960).
• Ebû Zehra, Muhammed. İslâmda Fıkhî Mezhepler Tarihi. Trc. Abdülkadir Şener. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1978.
• Ebû Zehra, Muhammed. Mâlik: Ḥayâtühû ve ʻAṣruhû – Ârâuhû ve Fiḳhuhû. Kahire: ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. el-Ḳavânînü’l-fıḳhiyye. Beyrut: Dârü’l-Kalem, ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. Taḳrîbü’l-vüṣûl ilâ ‘ilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Ali Ferkûs, (Cezayir: Dârü’l-aksâ, 1410/1990).
• İbn Mâce, Muhammed b. Yusuf el-Kazvînî, es-Sünen, I-II, thk. M. Fuâd Abdülbâkī, İstanbul: Çağrı Yayınları 1981. İbnü’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. I-IV. thk. Ali Muhammed el-Becavî. Beyrut: 1987.
• İbnü’l-Hâcib, Osman b. Ömer b. Ebî Bekr el-Mâlikî (ö.646/1248). Şerḥu muḫtaṣari’l-müntehâ. nşr. Hasan Hilmi er-Rizevî. İstanbul: 1307 h.
• Kadî ‘İyâz, Ebü’l-Fadl el-Kâdî ‘Iyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve taḳrîbü’l-mesâlik. I-VIII. thk. İbn Tâvît et-Tancî. el-Magrib: Matbaatü Fedâle – el-Muhammediyye, 1965.
• Karâfî, Ahmed b. İdrîs. el-Furûḳ. I-IV. (Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts).
• Karâfî. Nefâisü’l-uṣûl fî Şerḥı’l-Maḥṣûl, I-IX, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• Karâfî. Şerḥu Tenḳīḥı’l-fuṣûl fî’ḫtiṣâri’l-Maḥṣûl fi’l-uṣûl. thk. nşr. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d. Kahire: 1414/1993.
• Kaya, Eyyüp Sabri. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27:519-535. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. et-Temhîd fî uṣûli’l-fıḳh. I-IV. thk. Muhammed b. Ali b. İbrahim. Cidde: 1406/1985.
• Kılıç, Muharrem “Mürâât-ı Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32:37-38. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʻu li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân, 3. Baskı. Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-ʻArabiyye, 1387/1967.
• el-Kasabî, Mahmud Zelt. el-Ḳurtubî ve menhecühû fi’t-tefsîr. Amman; Dârü’l-Ensâr, ts.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭa’. I-II. nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkī. Kahire: ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Haccâc. el-Câmiʻu’s-Ṣaḥîḥ, I-VIII, thk. M. Fuad Abdülbakî, İstanbul: Çağrı Yayınları 1981.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman b. Şuʻayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Önder, Muharrem. Hanefi Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygulaması. Doktora tezi. Selçuk Üniversitesi, 2000.
• Özdemir, Recep. İmam Mâlik ve Metodolojisi. İstanbul: Hiperling Eğitim İletişim Yayınları, 2017.
• Özel, Ahmet. “Mâlik b. Enes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 506-513. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Özen, Şükrü. “İstislâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23:383-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özen, Şükrü. “Hicrî II. Yüzyılda İstihsan ve Mashalat Kavramları”. Marife Dergisi 3/1 (Bahar 2003): 31-57.
• Sahnûn b. Abdüsselâm b. Saʻîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Kahire: 1323-1324.
• Serahsî, Şemsüddin. el-Mebsûṭ. I-XXX. Beyrut: Dârü’l-Maʻârif, ts.
• Serahsî. Şemsüddin. Uṣûlü’s-Seraḫsî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. Dârü’l-Kütübi’l-‘Arabî. Kahire: 1372.
• Şaʻbân, Muhammed İsmail. el-İstiḥsân beyne’n-naẓariyye ve’t-taṭbîḳ. Devha: Dârü’s-Sekâfe, 1408/1988.
• Şâfiʻî, Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî. er-Risâle. thk. Muhammed Seyyid Kīlânî. İstanbul: Kültür Yayınları, 1985.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Musa b. Muhammed. el-İʻtiṣâm. I-II. nşr. Muhammed Reşid Rıza. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, 1295 h.
• Şâtıbî, el-Muvâfakāt (İslâmî İlimler Metodolojisi).I-IV. Trc. Mehmed Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah (ö.1250/1834). İrşâdü’l-fuḥûl ilâ taḥḳīḳ-ı ‘ilmi’l-uṣûl. Beyrut: ts.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Ḥucce ‘alâ Ehl-i Medîne. I-IV. thk. Mehdî Hasan el-Keylânî. Beyrut: ts.
• Tilimsânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Miftâḥu’l-vüṣûl ilâ binâi’l-fürûʻ ʻale’l-uṣûl. thk. Abdülvehhab Abdüllatif. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1403/1983.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. es-Sünen. I-V. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Üsâme el-Hamevî. Naẓariyyetü’l-istiḥsân. Dımeşk: Dârü’l-Hayr, 1412/1992.
• Yamuk, Mustafa. İslâm Hukuk Usûlünde İstihsan ve Maslahat-ı Mürsele İlişkisi. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, 2007.
• Zekiyyüddin Şa’bân, İslam Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
• Zerka Mustafa Ahmet. İslâm Hukuk Ekolleri ve Maslahat Prensibi. haz. Ali Pekcan, (İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007).
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. I-VI. thk. Abdüssettâr Ebû Gudde, Abdülkādir Abdullah el-Ânî, Ömer Süleyman el-Eşkar. Kuveyt: Dârü’s-Safve, 1413/1992