RELIGIOUS POSITION OF CHILDREN IN MU'TAZILAH

Yıl 2020, Sayı: 43, 209 - 250, 15.06.2020

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.634863

Cited By: 2

Öz

    The subject of child, which is studied through different dimensions in Basic Islamic Sciences, has also been examined in the field of Kalam. In these studies, the time period in which they are being held responsible for their deeds, the situation of the troubles they face in the world, and their position in the hereafter have been examined. Expressing an opinion on this subject under the principle of Justice, Mu‛tazila argue that, regardless of puberty, maturity of mind is enough to hold children responsible. They also suggest that the suffering they have in the world despite their innocence accounts for the award they will receive in the hereafter or is regarded as a means of admonition to other people. Thinking that punishing an individual who has not reached the age of accountability will be cruelty, the sect argue that all children do not go to Hell in the hereafter, without differentiating between the child of the believer or the polytheist. However, the belief that the age of responsibility may begin with the period of pre-puberty causes the Mu‘tazilah scholars to become more rigid in their thinking that children are not punished. All of the opinions that many Mu‛tazila theologians express on the issue via different approaches receive criticism. In this sense, they get the same criticism as they direct against the views of some other sects. 

Anahtar Kelimeler

Mu‛tazilah, Child, Responsibility, Suffering, Award, Admonition

MUʽTEZİLE’DE ÇOCUKLARIN DİNÎ KONUMU

Öz

Temel İslam bilimlerinde farklı boyutlarıyla ele alınan çocuk konusu, kelâm alanında da inceleme konusu edilmiş, bu hususta onların teklife muhatap oldukları zaman dilimi, dünyada karşılaştıkları sıkıntıların durumu ve ahiretteki konumları değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu mesele etrafında adalet ilkesine bağlı olarak görüş bildiren Muʽtezile, buluğ şartı aramadan onların akıllarının kemale ermesini teklif için yeterli görmüş, masumiyetlerine karşı dünyada çektikleri acıları ise ahirette alacakları bedel ve/veya diğer insanlara ibret aracı olmaları üzerinden izah etmiştir. Sorumluluk çağına gelmemiş ferdin azaba uğratılmasının zulüm olacağını düşünen fırka, bu bağlamda çocukların ahirette cehenneme gitmeyeceklerini savunmuş, bu konuda mümin yahut müşrik çocuğu ayrımı yapmamıştır. Ancak sorumluluk çağının buluğdan önceki temyiz dönemiyle başlayabileceği görüşünü savunmaları Mu‘tezilî alimleri çocukların azaba uğratılmayacağı şeklindeki düşüncelerinin bir yönüyle daha katı bir hale bürünmesine/dönüşmesine neden olmuştur. Kimi Muʽtezile kelamcılarının farklı yaklaşımlar da sergiledikleri bu konuda ortaya atılan hiçbir görüş eleştiriden kurtulamamış, bu manada onların başka mezheplerin görüşlerine yaptıkları tenkitlerin bir benzeri kendi fikirlerine karşı da yöneltilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Muʽtezile, Çocuk, Teklif, Elem, İvaz, İbret

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. İslam Düşüncesinde Çocukların Dinî Konumu. İstanbul: Işık Yayınları, 2014.
• Âmidî, Ebü'l-Hasen Seyfeddin. Ebkâru’l-efkâr fî usuli’d-din. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. el-Fark beyne'l-fırak ve beyânü'l-fırkati'n-naciye min-hum. Thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü İbn Sina, ts.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. Usulü'd-din. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Bihârî, Muhibbullâh b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-sübût. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, 1326.
• Birgivi, Muhammed b. Pir Ali. “Ahvâlu etfâli’l-müslimîn”, Resâilü’l-Birgivî. Thk. Ahmed Hadi el-Kassar. 103-134. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani el-Leysi. Kitâbü'l-hayevan. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 8 Cilt. [Kahire]: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1385/1965.
• Cevherî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Ca‘d b. Ubeyd. Müsnedü İbn Ca’d. Thk. Abdülmehdi b. Abdülkadir b. Abdülhadi. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1405/1985.
• Cüveynî, Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf. Kitâbü'l-İrşad ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. Thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmünim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşâs es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları. 1981.
• Ebû Lebâbe, Hüseyin. Mevkıfu’l-Mu‛tezile mine’s-sünneti’n-nebeviyye. 2. Baskı. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1407/1987.
• Ebû Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi (Fıkıh Usûlü). Trc. Abdülkadir Şener. 4. Baskı. Ankara: Fecr Yayınevi, 1986.
• Eşʽarî, Ebu’l-Hasen İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak. el-İbâne an usûli’d-diyane. Thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmud. Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1397/1977.
• Eşʽarî, Ebu’l-Hasen İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak. el-Lüma’ fi'r-red ala ehli'z-zeyg ve'l-bida'. Tlk. Hammude Gurabe. Kahire: Matbaatü Mısır, 1955.
• Eşʽarî, Ebu’l-Hasen İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makalatü'l-İslâmiyyin ve ihtilafü'l-musallin. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü'n-Nehda’l-Mısriyye, 1950.
• Fergal, Yahya Haşim Hasan. Tecdidü’l-menhec fi’l-akideti’l-İslamiyye. Kahire: Dâru’l-Afâki’l-Arabiyye, 1428/2007.
• Feyyumi, Muhammed İbrâhim. el-Mu‛tezile tekvinü’l-akli’l-Arabi: a’lam ve efkar. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1423/2002.
• Halimî, Ebu Abdullah el-Hüseyin b. el-Hasen. el-Minhâc fî şuabi’l-imân. Thk. Hilmi Muhammed Fûde. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Hanefi, Hasan. “el-Akl ve’n-nakl”, Mevsuatü'l-hadareti'l-Arabiyyeti'l-İslâmiyye. 3 Cilt. 2: 101-126. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 1995.
• Hanefi, Hasan. Mine'l-akide ile's-sevre: el-insanü’l-müteayyin (el-adl). 5 Cilt. Beyrut: Dâru't-Tenvir, 1988.
• Hayyat, Ebü’l-Hüseyn Abdürrahim b. Muhammed b. Osman. el-İntisar ve'r-red ala İbni'r-Ravendi el-mülhid. Thk. H. S. Nyberg. Beyrut: Evraku Şarkıyye, 1413/1993.
• Hıfzi, Abdüllatif b. Abdülkadir. Te’sirü’l-Mu‛tezile fî’l-Havaric ve’ş-Şia: esbabuhu ve mezahiruhu. Cidde: Dâru’l-Endelüs el-Hadra, 1421/2000.
• Himyerî, Ebû Saîd Neşvân b. Saîd. el-Hûrü’l-în. Thk. Kemal Mustafa. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1948.
• Hökelekli, Hayati. “Çocuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 355-359. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvaz. 12 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Furek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan b. Furek el-Ensârî. Makalatü'ş-şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş'ari. Thk. Ahmed Abdürrahim es-Sayih. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 1425/2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. el-Fasl fi'l-milel ve'l-ehva ve'n-nihal. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selami’l-Alemiyye, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. Beyrut: Dârü'l-Erkam, ts.
• İbn Metteveyh, Ebû Muhammed Hasen b. Ahmed b. Metteveyh Bahrânî. el-Mecmû’ fi’l-Muhît bi’t-teklîf. Thk. J.J. Houben-Jan Peters. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1965-1986.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Der'ü te’âruzi'l-akl ve'n-nakl. Thk. Muhammed Reşad Salim. 11 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411/1991.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Keşfü’l-müşkil min hadisi’s-sahihayn. Thk. Ali Hüseyin Bevvab. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. el-Avâsım ve'l-kavâsım fi'z-zeb an sünneti Ebi'l-Kâsım. Thk. Şuayb el-Arnaut. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. Îsârü'l-hak 'ale'l-halk fî reddi'l-hilâfât 'alâ mezâhibi'l-hak min usûli't-tevhîd. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1407.
• İmrani, Yahyâ b. Ebü’l-Hayr. el-İntisar fi'r-red ale'l-Mu‛tezile ti'l-Kaderiyyeti'l-eşrar. Thk. Suud b. Abdülaziz el-Halef. 3 Cilt. Riyad: Edvaü’s-Selef, 1419/1999.
• İsfahanî, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb. Müfredatü elfâzi'l-Kur'ân. Thk. Safvan Adnan Davudi. Dımaşk: Dâru’l-Kalem; Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1430/2009.
• İsferayînî, Ebü'l-Muzaffer İmadüddin. et-Tebsîr fi'd-din ve temyizü'l-fırkati'n-naciye ani'l-fıraki’l-hâlikîn. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1403/1983.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbar. Fazlü'l-i'tizal ve tabakatü'l- Mu‛tezile. Thk. Fuad Seyyid. Tunis: ed-Darü't-Tunisiyye, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbar. “el-Muhtasar fî usûli’d-din”. Resâilü’l-adl ve’t-tevhîd. Thk. Muhammed Imara. 2. Baskı. 2 Cilt. 1: 197-282. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1408/1998.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbar. el-Mugni fî ebvabi't-tevhid ve'l-adl. Thk. İbrahim Medkur. 20 Cilt. Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye, 1382/1963.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbar. Şerhu usûli’l-hamse. Thk. Abdülkerim Osman. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitab, 2009.
• Mağribî, Ali Abdülfettah. el-Fırakü'l-kelamiyyi'l-İslâmiyye: medhal ve dirase. 2. Baskı. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1415/1995.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Kitâbü't-Tevhid. Thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sâdır; İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1422/2001.
• Mevsuatü’l-Hafız İbn Hacer el-Askalani el-hadisiyye. Cem‛ ve i‛dad: Velid b. Ahmed Hüseyin Zübeyri-İyad b. Abdüllatif b. İbrâhim el-Kaysi-Mustafa b. Kaytan el-Habib-Beşir b. Cevad el-Kaysi-İmad b. Muhammed el-Bağdâdî. 6 Cilt. Medine: Mecelletü’l-Hikme, 1422/2002.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü'l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Tashîhu itikadâti’l-İmâmiyye. Thk. Hüseyin Dergahî. Kum: Müessesetü'l-İmâm es-Sâdık,1413.
• Müslim, b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiü’s-Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesefî, Ebü'l-Muin Meymun b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefi. Bahrü'l-kelam fî akaidi ehli'l-İslâm. Thk. Veliyyüddin Muhammed Salih Ferfur. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfur. 1421/2000.
• Nesefî, Ebü'l-Muin Meymun b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefi. Kitabü’t-Temhid li kavaidi’t-tevhid. Thk. Habibullah Hasan Ahmed. Kahire: Dâru't-Tıbaati'l-Muhammediyye, 1986.
• Nesefî, Ebü'l-Muin Meymun b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefi. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. Thk. Muhammed el-Enver Hamid İsa. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas; el-Cezire li’n-Neşr ve’t-Tevzî̒̒̔, 1432/2011.
• Nisâbûrî, Ebü'l-Kasım Selman b. Nasır b. İmran b. Muhammed Ensari. el-Gunye fi’l-kelâm. İ’dad: Mustafa Hasaneyn Abdülhadi. 2 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selam, 1431/2010.
• Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usulü'd-din. Thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1424/2003.
• Ragıb Paşa, Koca Ragıb Mehmed Paşa. Sefinetü'r-Ragıb. Bulak: Dâru't-Tıbâati'l-Âmire, 1255.
• Râvî, Abdüssettar İzzüddin. Sevretü’l-akl medresetü Bağdâdi’l-itizaliyye. Kahire: Dâru’l-Hulûd li’t-Türâs, 1427/2006.
• Reyhavi, Muhammed b. Süleyman el-Halebi. Nuhbetü’l-leali li-şerhi Bed’i’l- emali. İstanbul: Hakikat Kitâbevi, 1412/1991.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddin. Kitabü’l-bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fi usuli’d-din. Thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1969.
• Subhi, Ahmed Mahmûd. el-Felsefetü'l-ahlâkiyye fi'l-fikri'l-İslâmiyye. 2. Baskı. Kahire: Dâru'l-Maârif, 1983.
• Subhi, Ahmed Mahmûd. Fî ilmi'l-kelam: Mu‛tezile. 5. Baskı. Beyrut: Dâru'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1405/1985.
• Sübkî, Tacuddin Ebu Nasr Abdulvehhâb b. Ali. es‐Seyfu’l‐ meşhûr fi şerhi akideti Ebi Mansûr. Thk. M. Saim Yeprem. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Şaban, Zekiyyüddin, İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). Trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Şehristanî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve'n-nihal. Thk. Ali Mühenna-Ali Hasan Faûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mucemu’l-evsat. Thk. Ebû Muaz Târık b. İvazullah b. Muhamme-Ebu’l-Fazl Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415/1995.
• Taberî, Ziyaeddin Ebu’l-Kasım Ömer b. Hüseyin b. Hasan el-Mekkî. Nihayetü’l-meram fi dirayeti’l-kelam. itena: Abdülkadir Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Teftâzânî, Mesud b. Ömer b. Abdullah Sadüddin. Şerhu’l-Makâsıd. Thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
• Tehânevî, Muhammed b. A'la b. Ali el-Faruki el-Hanefi. Mevsûatu Keşşâfu ıstılâhâti'l-fünûn ve'l-ulûm. Ed. Refik el-Acem, thk. Ali Dahruc, çev. Corc Zeynati-Abdullah Halidi. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan Librairie du Liban, 1996.
• Tirmîzî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Çocuk (Kelam)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 359-360. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mizanü'l-i'tidal fî nakdi'r-rical. Thk. Ali Muhammed el-Bicavî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1382/1963.
• Zehre, Ahmed Ali. Beyne’l-kelam ve’l-felsefe inde’l-Mu‛tezile ve’l-Havaric. Dımaşk: Dâru Ninevâ, 2004.
• Zencânî, İshak [b. Hasan Tokâdî]. Nazmü’l-leâlî Tokadi İshak Efendi’nin akaid manzumesi =Manzume-i akaid. İstanbul: Hulusi Efendi Matbaası, 1304.