İSLÂM HUKUKU SİSTEMATİĞİNE DAİR BİR İNCELEME (KİTÂBU’N-NİKÂH ÖRNEĞİ)

Yıl 2020, Sayı: 43, 107 - 127, 15.06.2020

Bekir Karadağ

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.639061

Öz

Bu makale, İslâm hukukunun özgünlüğünü gösteren hususiyetlerden biri olan sistematiğini incelemektedir. Bu konuda farklı tasniflerin bulunduğu nikâh konusu örnek olarak seçilmiştir. Klasik İslâm hukuku eserlerinde nikâh konusu, bazen temel ibadetlerden sonra, cihad ve alışveriş konularından önce yer alırken bazen de temel ibadetler ve cihad konularından sonra fakat alışveriş konularından önce ele alınmıştır. Buna karşın bazen de alışverişle ilgili bütün konulardan sonra yer almıştır. Ayrıca temel ibadetler, cihad, alışverişle ilgili temel konular ve nikâh şeklinde bir tasnifin bulunduğu da gözden kaçmamaktadır. Bu farklı tasniflerin benimsenmesi, mezhep düzeyinde olduğu gibi fakihlerin kişisel tercihlerinden kaynaklanan bireysel düzeyde de olabilmektedir. Nikâh konusunun klasik fıkıh eserlerinde birbirinden faklı yerlerde zikredilmesinin birçok etkeni bulunmaktadır. Bunların en önemlisi nikâhın ibadet yönünün bulunmasıyla ilgilidir. Bundan başka sosyal hayattaki ihtiyaçlar, sistemsel sebepler ve ilk fıkıh eserlerin etkisi gibi amiller de oldukça etkili olmuştur. Nikâh konusunun İslâm hukuku eserlerinde farklı yerlerde zikredilmesi, bu ilim dalının özgünlüğüne bir zeval getirmemekte aksine özgünlüğünü pekiştirmektedir. Zira İslâm hukukçularının farklı tasnifler benimsemeleri, başka hukuk sistemlerinden etkilenmesi bir yana birbirlerinden bile çok az etkilendiklerini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku Sistematiği, Nikâh, İbadet, Muâmelât, Cihâd

AN ANALYSIS ON THE SYSTEMATICS OF ISLAMIC LAW: THE CASE OF KITĀB EN-NIKĀH

Öz

    This article examines the systematics, one of the features that show the authenticity of Islamic law. In this regard, the subject of marriage, which has different classifications, has been chosen as a case study. In classic works of Islamic law, the subject of marriage is sometimes addressed after basic prayers, just before jihad and shopping issues. On the other hand, it sometimes is examined after basic prayers and jihad issues but before shopping issues. However, sometimes it is discussed after all shopping related issues. Also, it should be noted that there is another classification which follows as basic prayers, jihad, basic shopping issues and marriage. These different classifications stem from sectarian issues as well as personal preferences of the jurists. There are many factors that affect the location of marriage subjects in the classical works of fiqh. The most important of these is its association with worship. In addition, the factors such as the needs in social life, systemic reasons and the effects of the first fiqh works have also been very effective. The fact that the subject of marriage is mentioned in different places in the works of Islamic law does not impair the originality of this field of research. On the contrary, it reinforces its originality. The fact that Islamic jurists adopt different classifications shows that they are slightly affected by each other, let alone being affected by other legal systems.

Anahtar Kelimeler

The Systematics of Islamic law, Official Marriage, Prayer, Proceedings, Jihād

Kaynakça

• ‛Adevî, Ali b. Ahmed b. Mükerremillah es-Sa‛îdî. Hâşiyetü’l-‛Adevi ala Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bikâ‛î. Beyrut: Dâru’l-Fikr. 1414/1994.
• Atar, Fahrettin. “Nikâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 112-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aybakan, Bilal. “Fürû‘ Fıkıh Sistematiği Üzerine”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 31 (2006/2): 5-32.
• A‛zami, Muhammed Mustafa. İslâm Fıkhı ve Sünnet. çev. Mustafa Ertürk. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Bakkal, Ali. İslâm Fıkıh Mezhepleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. “Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye” Kamusu. İstanbul: Enes Karmaşık Yayınları, ts.
• Bulut, Abdurrahman. “Muhtasaru’t-Tahâvî’nin Hanefî Mezhebi Tarihindeki Yerine Müellifin Tercihlerinin Etkisi”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 2/1 (Haziran 2018), 39-55.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuhfetü’l-habîb ala şerhu’l-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri I. 4. Baskı. Konya: Ensar Yayıncılık, 2005.
• Demir, Yıldız – Peşe, Ahmet M. “İslâm Hukuk Sistematiği ve Literatürü”. İslâm Hukuku El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâleddîn Muhammed b. Musa b. İsa. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. thk. Lecnetun İlmiyye. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1425/2004.
• Ebû Şücâ‛, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ahmed Ebû Şücâ‛ el-İsfahânî. Metnu Ebî Şücâ‛ (el-Gāye ve’t-Takrîb). b.y.: ‛Âlemu’l-Kütüb, ts.
• Ebu Zehra, Muhammed. el-Ahvâlu’ş-şahsiyye. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1368/1948.
• Ençakar, Orhan. “Hanefî Fıkıh Literatüründe Gelenek Oluşturan Kayıp Bir Metin: Muhtasarü’l-Kerhî”. İslâm Araştırmaları Dergisi 37 (2017): 7-32.
• Hacak, Hasan. “İslam Hukukunun Sistematiği, Literatürü ve Genel Prensipleri”. İslam Hukukuna Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Haddâdî, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire ala Muhtasari’l-Kudûrî. b.y.: Matbaatu’l-Hayriyye, 1322.
• Halil b. İshak, Ebü’l-Mevedde Ziyaeddin Halil b. İshak b. Musa Cündî. Muhtasar-ı Halîl. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman Ruaynî. Mevâhibu’l- celîl. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Hırakî, Ebü’l-Kasım Ömer b. Hüseyin b. Abdullah. Metnu’l-Hırakî (el-Muhtasar fi’l-fıkh). b.y.: Dâru’s-Sahâbe, 1413/1993.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ala Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebî Zeyd, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman el-Kayrevânî. Metnü’r-Risâle. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Cellâb, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. el-Hüseyin. et-Tefrî‛. thk. Seyyid Kesrevî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü'l-kadîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâ‛îlî el-Makdisî. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Useymin, Muhammed b. Salih. eş-Şerhu’l-mumtiʽ ala Zâdi’l-müstankaʽ. b.y.: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422-1428.
• Kalyûbî, Ebü’l-Abbâs Şehâbeddin Ahmed b. Ahmed b. Selame. Hâşiye ala Şerhi'l-Minhâci't-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Karaman, Hayrettin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1984.
• Karaman, Hayrettin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes‛ud b. Ahmed el-Hanefî. Bedâi‛ü’s-sanâi‛ fî tertîbi’ş-şerâi‛. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Kâtib Çelebî, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfuz-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• el-Kelvezânî, Mahfûz b. Ahmed İbnu’l-Hasan ebu’l-Hattâb. el-Hidâye. thk. Abdullatif Hamîm- Mahir Yâsîn el-Fahl. b.y.: Müesssetü Garâse, 1425/2004.
• Koca, Ferhat. İslam İbadet Esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Koca, Ferhat. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 248-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. 2. Baskı. İstanbul: Hikmet Yayınevi, 2012.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasar. thk. Kâmil Muhammed Muhammed ‛Uveyze. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talâl Yusuf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammâde ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2014.
• Molla Hüsrev, Hüsrev Mehmed Efendi, Dürerü'l-hükkâm şerhu Gureri'l-ahkâm. b.y: Dâru Kütübi’l-Arabi, ts.
• Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahyâ b. İsmail, Muhtasarü’l-Müzenî fî fürû‛i’ş-Şâfîiyye. Beyrut: Dâru’l-Ma‛rife, 1990/1410.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn fi’l-fıkh. ‛İvaz Kâsım Ahmed ‛İvaz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425/2005.
• Sahnûn, Abdüsselam b. Saîd et-Tenûhî. Müdevvene. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Sava Paşa. İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd. çev. Baha Arıkan. İstanbul: Kitabevi, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‛rife, 1414/1993.
• Şa‛bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Şeybânî, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasan b. Farkad. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemseddin el-Hatîb Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ila maʻrifeti meʻâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1415/1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî. Muhtasarü't-Tahâvî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi'l-Arabî, 1370.
• Vizâretü’l-Evkâf Ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. “Nikâh”. el-Mevsâ‛atü’l-fıkhiyye. 41: 205-325. Kuveyt: Tabʻu’l-Vizâre, 1423/2002.
• Yaman, Ahmet – Çalış, Halit. İslâm Hukukuna Giriş. 3. Baskı. İstanbul: İFAV, 2012.
• Yıldız, Kemal. “Fıkıh İlmi/İslam Hukuk Tarihi, Kaynakları ve Çalışmaları Üzerine Bir Derleme Denemesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7(2006): 365-395.
• Zamûr, Edîb Fâyiz. “Taksîmu mevdûati’l-fıkhi ve tertîbuha fî kütübi’l-mezâhibi’l-erbaati”. Mecelletu’l-ulûmi’ş-şeriyye ve’l-lügati’l-Arabiyye. 5(1439/2018).
• Zeyla’î, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü'l-hakâik fî şerhi Kenzi'd-dekâik. b.y.: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe ve dğr. İstanbul: Risale Yayınları, 1994.