Tefsir Tabakât Eserleri

Yıl 2020, Sayı: 44, 66 - 87, 15.12.2020

Esat Özcan

Öz

Bir tefsir araştırmacısının çalışmasında en fazla ihtiyaç duyduğu kaynakların başında belki de müfessirlerin hayatlarını ve eserlerini ele alan ve bunlarla ilgili hem bilgi veren hem de kaynak gösteren eserler gelmektedir. Çünkü bir tefsir araştırmacısı, büyük ölçüde bu eserler sayesinde konusu ile alakalı kaynak bulabilmekte ve çalışmasını sürdürebilmektedir. Onun için biz bu çalışmamızda müfessirlerin hayatları hakkında bilgi veren ve eserlerini tanıtan birkaç tabakât türü eseri ele alıp inceledik. Bu çalışmamızda müfessirler hakkında bilgi veren eserlerden Süyûtî, Dâvûdî ve Edirnevî’nin aynı ismi taşıyan Tabakâtü’l-müfessirin adlı eserleri ile Muhammed Tâhir el-Fencafîrî’nin Neylü’s-sâ’irîn fî tabakâti’l-müfessirin ve Âdil Nüveyhiz’in Mu‘cemü’l-müfessirîn isimli eserlerini ele aldık. İlgili eserleri değerlendirmeye geçmeden önce kısa bir giriş ile tabakât ve müfessir kelimelerinin anlamları ile müfessirlerin ele alındığı eserlerin çeşitleri konusunda özet bilgiler verdik. Ayrıca mezkûr eserlerin yazarlarının hayatları ile ilgili kısa bilgiler de aktardık. Çalışmada söz konusu eserlerin telif teknikleri ile müfessirleri ele alış tarzları hakkında gereken bilgilere yer verdik ve eserler arasında bulunan farklara dikkat çekmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Müfessir, Tabakâtü’l-müfessirin, Neylü’s-sâ’irîn fî tabakâti’l-müfessirin, Mu‘cemü’l-müfessirîn

Tabakat Works (Biographies of Exegesis Scholars)

Öz

One of the most remarkable sources needed most by an exegesis researcher in his studies is the works that examine the lives and works of the exegesis scholars and present information by referring to their works. For, thanks to such Works, an exegesis researcher can mostly find related sources and continue his studies. Therefore, this study examined a few Tabakat-type works that present biographies of exegesis scholars and introduce their works. In the present study, we first examined Tabakâtü’l-müfessirin, a work which is associated with three different authors – Suyûtî, ad-Dâvûdî and al-Edirnevî. We also studied Neylü’s-sâirîn fî tabakâti’l-müfessirin by Muhammed Tâhir el-Fencafîrî and Mu‘cemü'l-müfessirin by Âdil Nüveyhiz. Before examining these works, we presented a brief introduction to the meanings of the Tabakat and Exegesis Scholar and to the kinds of works published about them. In addition, we also provided brief biographical information on the authors of these works. In the study, we presented valuable information on publishing techniques of afore-mentioned books and on how they examined exegesis scholars. We aslo aimed to point out the differences between these works.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Exegesis Scholars, Tabakat (Biographies), Tabakâtü’l-müfessirin, Neylü’s-sâirîn fî tabakâti’l-müfessirin, Mu‘cemü’l-müfessirîn

Kaynakça

• Afgânî, Şemseddîn es-Selefî. Cuhudu ‘ulemâi’l-Hanefiyye fî ibtâli akâidi’l-Kubûriyye. Riyad: Dârü’s-Suma’î, 1996.
• Aydar, Hidayet. Tarih Perspektifinden Örnek Tefsir Metinleri 2. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2014.
• Başkan, Ömer. “Taşköprîzâde’nin Miftâhu’s-Sa’âde’si Bağlamında Osmanlı İlimler Tasnifi Geleneğinde Tefsir Tarihi Algısı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Ocak 2012), 135-161.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin). 2 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
• Birışık, Abdulhamit. “Müfessir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/498-500. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 1996.
• Çiçek, Mehmet - Yazıcı, Burhan. “Edirnevî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn Adlı Eserinin Tefsir Tabakat Literatüründeki Yeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/41 (2020), 116-142.
• Dâvûdî, Muhammed b. Ali. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Deliser, Bilal. “Tarih Felsefesi ve Metodolojisi, Biyografik Tarih Yazımı Çerçevesinde, Tefsir Tarihi Yazımı Açısından Şemsüddîn Muhammed b. Ali ed-Dâvûdî ve ‘Tabakâtü’l-Müfessirîn’ Adlı Eseri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Nisan 2015), 182-203.
• Durmuş, İsmail. “Tabakât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/288-290. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Salih b. Muhammed el-Huzzî. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1997.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Mustafa Özel – Muammer Erbaş. İzmir: Birleşik Matbaacılık Yayınları, 2005.
• Fencafîrî, Muhammed Tâhir. Neylü’s-sâ’irîn fî tabakâti’l-müfessirîn. Fencafîr: Mektebetü’l-Yemân, 3. Basım, 2000.
• Gazzî, Muhammed b. Muhammed. el-Kevkebü’s-sâ’ire bi-a’yâni’l-mi’eti’l-’âşire. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Goldziher, Ignaz. Mezâhibü’t-tefsîri’l-İslâmî. çev. Abdülhalim en-Neccâr. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1955.
• Halid, Hasan. “Takdîm”. Mu‘cemü’l-müfessirîn. mlf. ‘Âdil Nüveyhiz. 1/5-10. Beyrut: Müessesetü Nüveyhiz es-Sekâfiyye, 3. Basım, 1988.
• Halil, Halil Ahmed. el-Kûmidye’s-sîyâsiyye vücûh fî mir’âtî. b.y.: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye, 2006.
• Huzzî, Süleyman b. Salih. “Mukaddime”. Tabakâtü’l-müfessirîn. mlf. Ahmed b. Muhammed el-Edirnevî. 1-16. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1997.
• Hüseynî, Ebû Bekir b. Hidâyetüllah. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye. thk. Âdil Nüveyhiz. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 3. Basım, 1982.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1379/1959-1960.
• İbn Kunfüz, Ahmed b. Hasan. el-Vefeyât. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1983.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 3. Basım, 1414/1993-1994.
• İbnü’l-‘İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir el-Arnâût - Mahmud el-Arnâût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshak. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2. Basım, 1997.
• M. Hüseyin ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu‘cemu a‘lâmi’l-Cezâ’ir. Beyrut: Müessesetü Nüveyhiz es-Sekâfiyye, 1980.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu‘cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm ve hatte’l-‘asri’l-hâzır. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Nüveyhiz es-Sekâfiyye, 3. Basım, 1988.
• Ömer, Ali Muhammed. “Mukaddime”. Tabakâtü’l-müfessirîn. mlf. Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir es-Süyûtî. 3-20. Suudi Arabistan: Vizâretü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2010.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/188-198. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir. Tabakâtü’l-müfessirîn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1396.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzu‘âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman. Mefhûmü’t-tefsîr ve’t-te’vîl ve’l-istinbât ve’t-tedebbür ve’l-müfessir. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2. Basım, 2006.
• Temel, Ali Rıza. “Dâvûdî Muhammed b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/51-52. Ankara: TDV Yayınları, 2010.