Kur’an Çevirisine Etkisi Bakımından Vücûh ve Nezâir: Sebîl Kelimesi Örneği

Yıl 2020, Sayı: 44, 1 - 18, 15.12.2020

Avnullah Enes Ateş

Öz

Dillerin yapısal bir özelliği olarak bazı kelimeler zikredildiği siyaka göre farklı anlamlara gelebilmektedir. Bu tür kelimelerin ve ifade ettiği farklı anlamların bilinmesi Kur’an’ın yorumlanmasında ve tercüme edilmesinde dikkate alınması gereken bir husustur. Tefsir literatüründe, içerisinde bu tür kelimelerin tespit edilip farklı anlamlarının zikredildiği eserler vücûh ve nezâir genel adıyla anılır. Bir kelimenin, zikredildiği farklı yerlerde farklı anlamlarda kullanılması vücûh, aynı anlamda kullanılması nezâir terimleriyle ifade edilir. Günümüze ulaşan ilk tefsir eserinin yazarı Mukātil b. Süleyman’ın (öl. 150/767) aynı zamanda el-Vücûh ve’n-Nezâir isimli bu alanda yazılmış müstakil ilk çalışmayı da yapmış olması Kur’an’ın doğru anlaşılması hususunda konunun önemini gösterir. Tefsir ve Kur’an çevirileri alanında çalışma yapanların bu literatürü öncelikli olarak incelemesi beklenir. Kur’an-ı Kerîm’in farklı yerlerinde farklı anlamları ifade eden bu tür kelimelerin tutarlılık adına hedef dile tek bir anlamı esas alınarak çevrilmesi âyetlerin gerçek anlamlarının ortaya çıkmasına engel olacaktır. Kur’an çevirilerinde bu alanın önemini göstermesi açısından bu çalışmada vücûh ve nezâirin Kur’an çevirilerine etkisi “sebîl” kelimesi örnekliğinde incelenecektir. Kelimenin Kur’an’da farklı anlamlarda kullanıldığı yerler tespit edilecek ve nasıl çevrilmesi gerektiği bu çerçevede değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an Çevirileri, Vücûh ve Nezâir, Mukâtil b. Süleyman, Sebîl

The Wujuh and Nazair Wıthin The Context of The Quran Translations: The Example of Sabel

Öz

As a structural feature of language, some words may have different meanings depending on the context in which they are uttered. Knowing these kinds of words and their different meanings is a significant issue to be considered while interpreting and translating the Quran. In the Exegesis literature, the works in which such words are identified and used with different meanings are called wujuh and nazair. When a word has different meanings in different contexts, it is called wujuh. On the other hand, if it has similar meanings in different places, it is called nazair. Muqatil b. Sulayman (d. 150/767), author of the first extant exegetical work, carried out the first single study in this field named al-Wujuh and al-Nazair. His work clearly shows the importance of wujuh and nazair in understanding the Quran correctly. Those who study the field of Exegesis and Quran translations are primarily expected to examine this literature. Translating such words, which express different meanings in different parts of the Quran, with a uniform meaning to have consistency in the target language will semantically damage the meaning of some verses. In order to illustrate the importance of the lexical studies in Quran translations, this study will examine the effect of "wujuh and nezair" on Quran translations through the example of the word "sabil". First, the places where the word is used with different meanings in the Quran will be spotted, Then, the way that it should be translated will be examined within the framework of wujuh and nezair studies.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, The Quran Translations, Wujuh and Nazair, Muqatil b. Sulayman, Sabil

Kaynakça

• Abdülbaki, Muhammed Fuâd. el-Mu‛cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh. Mu‛cemu’l-furûku’l-luğaviyye. thk. Beytullâh Beyât. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412/1992.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. 19 Mart 2020. https://sozluk.gov.tr
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerim ve Yüce Meâli. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 2009.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‛ûd Muhyi’s-Sünne. Me‛âlimu’t-Tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‛Arabî, 1420/1999.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1983.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’an-ı Hakim ve Meal-i Kerim. İstanbul: Risale Yayınları, 2008.
• Ebû Hayyân, Esîruddîn Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/2000.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbü’l-luğa. thk. Muhammed ‛Ivad Mur‛ib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‛Arabî, 1421/2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‛kûb. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-‛azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: el-Meclisü’l-A‛lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1393/1973.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‛ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirâî. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• Işık, Şemsettin. “Kur’an-ı Kerim’de Matar Kelimesinin Anlam Alanı (Vücûh ve Nezâir Bağlamında)”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 / 49 (Haziran 2020): 209-230.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tûnusî. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen. Cemheratü’l-luğa. thk. Remzî Münîr Ba‛lebekkî. Beyrut: Dâru’l-‛İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriya. Mekāyîsü’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l- Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‛Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Sellâme. Beyrut: Dâru Taybe, 1420/1999.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Se‛âdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîriddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîsi ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî – Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛İlmiyye, 1399/1979.
• Karadağ, Ahmet. “E-h-z Fiili ile Türevlerinin Kur’an-ı Kerîm’deki Anlamları ve Meâllere Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 20 / 1 (Haziran 2020): 84-99. https://doi.org/10.30627/cuilah.727780
• Karagöz, Mustafa. "İbn Teymiye’nin Vücûh ve Nezâir Tanımının Etkileri ve Sorunları". Bilimname, 2018 / 36 (Ekim 2018): 261-291. https://doi.org/10.28949/bilimname.452138
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kaya, Murat. “Kur’ân’da Vezn, Mîzân ve Mevzûn Kelimeleri -Vücûh ve Nezâir Bağlamında Bir İnceleme-". Usul İslam Araştırmaları 31 / 31 (Nisan 2019): 9-36.
• Kaya, Süleyman. “Vücûh ve Nezâir Kitapları Bağlamında Kur’an’da Te’vîl Kavramı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/4 (Aralık 2015), 922-945.
• Kaya, Süleyman. Tahsîlü Nezâiri’l-Kur’an’ı Bağlamında Hakîm Tirmizî’de Vücûh ve Nezâir. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâselûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 1426/2005.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Vücûh ve Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/141-143. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Mukātil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-‛azîm. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Dubai: Merkezü Cum‛ati’l-Mâcid li’s-Sekāfeti ve’t-Türâs, 1426/2006.
• Mukātil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsiru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şahhâte. Beyrut: y.y., 1423/2002.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‛Arabî. 3. Basım, 1420/2000.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtkān fî ‛ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‛Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Abdillâh. Fethu’l-Kadîr. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Şimşek, Ümit vd. Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meâli. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Taberî, Ebû Ca‛fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‛u’l-beyân ‛an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Türker, Ömer. “Mukātil b. Süleymân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/134-136. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriya et-Teymî. et-Tesârîfu li tefsîri’l-Kur’ân mimme’ştebehet esmâuhû ve tasarrafet me‛ânîh. thk. Hind Şelebî. Tunus: eş-Şeriketü’t-Tûnusiyye, 1399/1979.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Kur’an-ı Kerîm Yüce Meâli. İstanbul: Şenyıldız Yayınevi, 2010.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedreddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ‛ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‛Arabiyye, 1376/1957.