20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Esnafının Uyması Gereken Beledî Kurallar

Yıl 2020, Sayı: 44, 159 - 174, 15.12.2020

Habibe Kazancıoğlu

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.806214

Öz

Ekonomik faaliyeti sermayeden ziyade bedenî çalışmaya dayanan sanat veya ticaretle uğraşan çalışma grubunu temsil eden esnaf, devletlerin ekonomilerinin canlılığını ve sürdürülebilirliğini sağlaması bakımından oldukça önemli bir ticari sınıftır. Vatandaş ile esnaf arasında köprü vazifesi gören devletin; halkın maddî ve manevî anlamda zarar görmesini engellemek için esnafı denetleme vazifesi vardır. Osmanlı’da devlet, başlangıçta esnaf denetiminde en üst makam olarak kadıyı görevlendirirken Tanzimat’tan sonra bu vazifeyi koyduğu kanunlarla belediyelere vermiştir. Ayrıca devlet, belediyelere kanunlara dayanmak ve bağlı olmak şartıyla talimatname çıkarma ve uygulama yetkisi de vermiştir.
Bu talimatnamelerden birisi de 1919 yılında Matbaa-i Âmire tarafından basılan Esnafın Riâyete Mecbur Olduğu Evâmir-i Belediye Hakkında Talimât isimli talimatnamedir. Bu talimatnamede gıda üretimi ve satışı yapan esnaf muhatap alınmaktadır. Çalışmamıza kaynak olan bu talimatname, günümüzdeki gerek gıda denetimi ve kontrolü gerekse işyeri, personel ve alet-ekipman hijyeni kanununun geçirdiği tarihi gelişimi göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca bu talimatnamenin Cumhuriyet döneminin hemen öncesinde yayımlanması ve bu talimatnamenin dayandığı Vilâyât-ı Belediye Kânûnu’nun 1930’a kadar yürürlükte kalması bu talimatnameyi değerli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ekonomi, Esnaf, Belediye, Gıda Denetimi

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkür ederim.

Munipal Rules That Ottoman Shop Keepers Must Obey in Early 20th Century

Öz

Shop keepers, whose economic activity is based on physical work rather than capital and who represent a working group occupying with arts or trade, is a very important commercial class in terms of ensuring the vitality and sustainability of state economies. The state, which acts as bridge between citizens and Shop keepers, has the authority to supervise the Shop keepers in order to prevent material and moral damage of the people. In the Ottoman Empire, the state initially assigned the judge as the highest authority for the supervision of tradesmen. But, following the Reforms, this authority was legally given to the municipalities. In addition, the state also empowered municipalities to issue and implement directives provided that they are based on and bound by the law.
One of these directives was “The Ordinance on Municipal Orders that Shop keepers are Obliged to Obey” which was published by the Chief Publishing House in 1919. In this instruction, the shopkeepers who produced and sold food were addressed. This directive, which is the primary source of this study, is important in that it shows the historical development of the laws on food control and inspection and on workplace, staff and equipment hygiene. In addition, the facts that this directive was published just before the Republican period and that the Law on City Councils, upon which this directive was based, remained in force until 1930 make this directive even more valuable.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Economy, Shop Keepers, Municipality, Food Inspection

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. “Tanzimat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40 / 1-10, İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bayram, Selahattin. “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2012), 81-115.
• Bozkurt, Nurgül. “İbrahim Hakkı (Paşa)’nın 1877 Tarihli Dersaâdet Belediye Kanunu’na dair Lâyihası”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18 (Ağustos 2007), 21-40.
• Ceza Kanunnâme-i Hümâyûnu, Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1335.
• Dersaâdet Belediye Kânûnu, Düstur (27 Ramazan 1294 / 5 Ekim 1877), I/4, 520-538.
• Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umûr-ı Belediyye. I. Cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umûr-ı Belediyye. II. Cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Ergin, Osman. Beledî Bilgiler. İstanbul: Osmanbey Matbaası, 3. Basım, 1939.
• Erşahin, Seyfettin. “Osmanlı’da Vakıf-Esnaf İlişkisi Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 43 / 4 (Ekim-Kasım-Aralık 2007), 115-132.
• Esnafın Riayete Mecbur Olduğu Evâmir-i Belediye Hakkında Talimat. Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, R.1335/ M.1919
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken, 1. Basım, 2000.
• Gözler, Kemal. “Türk Belediye Sistemi Üzerinde Fransız Etkisi: 3 Nisan 1930 Tarihli Belediye Kanunu Fransa’dan mı İktibas Edilmiştir?”. Çağdaş Yerel Yönetimler 28 / 1 (Ocak-Nisan 2019), 1-23.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Basım, 2004.
• Kal’a, Ahmet. “Lonca”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27 /211-212. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kal’a, Ahmet. “Esnaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/ 423-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kazıcı, Ziya. “Ahilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1 / 540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlılarda İhtisâb Müessesesi. İstanbul: Zafer Matbaası, 1987.
• Koyuncu, Miyase. 18.Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Esnafı (İstanbul ve Bursa Örnekleri). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ortaylı, İlber. “Belediye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5 / 398-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Öneş, Edhem Ruhi. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Esnaf. İstanbul: İstanbul Esnaf ve Sanatkarlar Dernekleri Birliği Yayınları, 1985.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Yenileşme Dönemi Osmanlı Devlet Teşkilatı” Türkler. 13/ 1014-1041.Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
• TTK, Türk Ticaret Kanunu (Kanun No.6102). Resmî Gazete 27846 (14 Şubat 2011). Erişim 7 Eylül 2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf
• VBK, Vilâyât-ı Belediye Kânûnu, Düstur (27 Ramazan 1294 / 5 Ekim 1877), I/4,538-550.
• Yazıcı, Nesimi. “Lonca Sisteminin İşsizlik Sigortasıyla İlgisi Üzerine Bazı Düşünceler” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 /1 (1996),155-165.
• Yıldırım, Onur. “Osmanlı Esnafında Uyum ve Dönüşüm”. Toplum ve Bilim 83 (Kış 1999/2000), 146-177.