GELENEKSEL KIRKYAMA TEKNİĞİ İLE ÜRETİLMİŞ SECCADE ÖRNEKLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 253 - 270, 31.03.2022

Ülkü Küçükkurt

Öz

El sanatları, üretildikleri coğrafyada yaşayan insanların gelenek ve göreneklerini yansıtmaktadır. Türk insanının tutumluluğunun estetikle birleştiği kırkyamalar, artan kumaş parçalarının belirli düzende dikilmesiyle oluşturulan yüzeylerdir. Genellikle bu kumaş parçaları, uygulayan kişinin beğenisi doğrultusunda desen ve renk dengesi gözetilerek birleştirilmektedir. Kırkyama çalışmaları önceleri ihtiyaç için üretilirken, günümüzde sanatsal bir obje haline gelmiştir. Günlük hayatta kullanılan seccade, bohça, yatak örtüsü, yastık yüzü gibi eşyaların dikiminde kırkyama tekniği uygulanmıştır. Zamanla sanatsal obje olarak değer kazanan kırkyama tekniği; giyim kuşam, ev aksesuarları, tablolar ve seramik yüzeyler üzerine uygulanan bir tekniğe dönüşmüştür. Birçok ülkede uygulanan bu teknik İngilizce “Forty patch” adıyla bilinmektedir. Kırkyama desen çeşitliliği, döneminin moda renkleri, kumaş kaliteleri hakkında bilgi vermekte, böylece belge niteliği taşımaktadır. Araştırma eski ve yeni kırkyama örneklerinin incelenerek karşılaştırılmasını, elde edilen verilerin yazılı kaynak haline getirilmesini amaçlamaktadır. Makalenin başlığı, kırkyama seccadeler olarak belirlenmiş ve 12 örnekle sınırlandırılmıştır. Araştırmada alan araştırması ve literatür taraması yöntemi kullanılmış, ulaşılan örneklerin boyutu, kumaş türlerinin isimleri, yüzeye uygulanan şekiller açısından incelenmiştir. Araştırmada elde edilen veriler değerlendirilerek Türk kültüründe uygulanan kırkyama tekniği hakkında genel bilgi verilmiş, eskiden ve günümüzde uygulanan kırkyama seccadelerinin tekniği, kompozisyonu arasındaki farklılıklar belirlenmiştir. Sonuç bölümünde, kırkyama tekniğinin sürdürülebilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırkyama, El Sanatı, Kumaş, Seccade

EXAMPLES AND CHARACTERISTICS OF PRAYER RUGS MADE WITH TRADITIONAL FORTY PATCH TECHNIQUE

Öz

Handcrafts reflect the traditions and customs of people living in the geography where they were produced. Forty patches where Turkish people's frugality combines aesthetics and these are the surfaces formed by sewing the increasing pieces of fabric in a certain order. Generally, these pieces of fabric are combined by considering the person's liking in line with the pattern and colour balance. While the forty patches were originally produced for necessity, today it has become an artistic object. In the sewing of items such as prayer rugs, bundles, bedspreads and pillowcases used in daily life, forty patch technique was applied. Forty patch technique has gradually gained value as an artistic object and has become a technique applied on clothing, home accessories, paintings and ceramic surfaces. This technique, which is applied in many countries, is known as “Kırkyama” in Turkish. Forty patch patterns gives information about past fashion colours and fabric quality thus these are accepted as documents. The research aims to examine and compare the old and new forty patch samples and to turn the obtained data into written sources. The title of the paper is determined and limited to forty patch rugs and was limited to 12 examples. In the research, field research and literature search method was used, the size of the samples, fabric types were determined and these were examined in terms of the shapes applied to the surface. The data obtained in the research were evaluated, data provides general information about the forty patch technique applied in the Turkish culture and the differences between the technique and composition of the prayer rugs used in the past and present were determined. In the conclusion part, suggestions are given for the continuation of the technique.

Anahtar Kelimeler

Kırkyama, handcraft, fabric, prayer rug

Kaynakça

• Ercilasun, Ahmet Bican; Akkoyunlu, Ziyat (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eroğlu, Özkan (2013). Plastik Sanatlar Sözlüğü. İstanbul: Tekhne Yayınları.
• Karatay Kılıç, Semra (Temmuz 2019). “Kırkyama Geleneği ve Kullanım Alanları”, Journal of Arts, C. 2, S. 3, s. 141-150.
• Kazaklı, Alparslan. (2012). Kolaj Tekniğinin Takı ve Mücevher Sanatına Uygulanması. Yüksek Lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Tekstil ve Moda Tasarımı Anasanat Dalı.
• Odabaşı, Emine (Ed.) (2021). “Kırkyama-Kırkpare Yapımı”, Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi (C. 2). Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı Yayını, s. 15-25.
• Ögel, Bahaeddin (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş 3. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öz, Tahsin (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II. İstanbul: Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Yayınları.
• Özaslan, Selamet (2001). Geleneksel Sanatlarımızdan Kırkpare-Parça Birleştirme (Patchwork). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özpulat, Füsun (Eylül 1994). “Geleneksel Kültürümüzde Kırkpare”. Tekstil ve Mühendis Dergisi, C. 8, s. 45-46.
• Sevim, Sibel; Yeşilmen, Nesrin (Ocak 2016). “Kırkyama’nın Seramik Sanatına Yansıması: Zoe Hillyard Örneği”. Sanat ve Tasarım Dergisi, C. 6, S. 1, s.180-190.
• Sönmez, Emine (2019). Günümüz Sanatında Kırkyama Tekniğinin Kullanımı ve Uygulamalar. Yüksek Lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.