YESTERDAY-TODAY-TOMORROW OF TIRE-BELEDI WEAVING THE PAST, PRESENT AND THE FUTURE OF TIRE-BELEDI WEAVING

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 114 - 134, 31.03.2022

Esra Kavcı Özdemir

Öz

The equivalent meaning of Beledi in the dictionary is ‘A kind of cloth, a native fabric’.It is known as ‘Veledi’ in Konya, as ‘Beledi’ in Bursa, Manisa and Tire and as ‘Karaoğlan dimisi’ (twill) In other regions (Özbel 1949: 3). The most distinctive feature which distinguishes Beledi weavings from other hand weavings is it’s double-layer weaving.Motifs connect both sides of the fabric. Due to this feature, it is also possible to say that it is a fairly strong and durable type of weaving. The main motifs seen in these weavings are almond, boxed, ‘celebiş’, ‘tireiş’, mirrored and starry. Apart from those motifs, there are also motifs that are called by different names and there are some which have never been named. In general, the surface arrangement of Beledi weavings has two forms; One is a surface arrangement formed by the continuous repetition of a motif side by side or on top of each other and the other is a surface arrangement, in which one or more motifs are used together in special shapes within a limited spaces (Özbel 1949: 5).

In the archive of the Traditional Turkish Arts Department of the Faculty of Fine Arts of Dokuz Eylül University, there are records of the interviews with weaving masters living in Tire in different years (1979, 1999, 2003, 2021) regarding this special weaving.The information contained in these documents is available in the article.

In our meeting on September 10, 2021, weaving master Salim expressed that he was very happy especially that his daughter and granddaughter decided to continue the weaving business. His belief in the revival of weaving at a time when he thought that the Tire-Beledi weaving was completely over, and it is gratifying that he saw that the profession of his ancestors would continue amd flourish in the hands of next generations.The Tire Beledi woven geographical indication TPE has been registered as of February 28, 2020.

Anahtar Kelimeler

Tire, Beledi weaving, double layer weaving

TİRE-BELEDİ DOKUMASININ DÜNÜ-BUGÜNÜ-YARINI

Öz

Beledi’nin sözlükteki karşılığı bir cins bez, yerli kumaştır. Konya’da Veledi, Bursa, Manisa ve Tire’de Beledi, diğer bölgelerde Karaoğlan dimisi adı ile bilinmektedir (Özbel 1949: 3). Beledi dokumalarını diğer el dokumalarından ayıran en belirgin özellik çift katlı dokunmasıdır. Kumaşın her iki yüzünü birbirine motifler bağlamaktadır. Bu özelliğinden ötürü de oldukça sağlam ve dayanıklı bir dokuma olduğunu söylemek mümkündür. Bu dokumalarda görülen başlıca motifler bademli, kutulu, celepiş, tireiş, aynalı ve yıldızlıdır. Bunların dışında farklı isimlerle adlandırılan ve hiç isim verilmemiş motifler de vardır. Genelde Beledi dokumaların yüzey düzenlemesi iki şekildedir. Birisi bir motifin yan yana ya da üst üste sürekli tekrarlanması ile oluşan yüzey düzenlemesi, diğeri ise sınırlı alan içerisinde özel şekillerde bir ya da birkaç motifin birlikte kullanıldığı yüzey düzenlemeleridir (Özbel 1949: 5).

Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölüm arşivinde, bu özel dokuma ile ilgili farklı yıllarda (1979, 1999, 2003, 2021), Tire’de yaşayan dokuma ustaları ile gerçekleştirilen görüşmelerin kayıtları bulunmaktadır. Makalede bu belgelerde yer alan bilgiler mevcuttur.

Saim Usta 10 Eylül 2021 günü görüşmemizde özellikle kızının ve torununun dokuma işini sürdürmeye karar vermesine çok sevindiğini her fırsatta dile getirmiştir. Tamamen Tire Beledi dokumasının bittiğini düşündüğü bir dönemde dokumanın yeniden canlandırılmasına olan inancı, ata-dede mesleğinin sonraki kuşaklarda da yapılacak olduğunu görmesi memnun edici bir durumdur. Tire Beledi dokuması coğrafi işareti TPE 28 Şubat 2020 yılından itibaren tescillidir.

Anahtar Kelimeler

Tire, Beledi dokuması, çift katlı dokuma

Kaynakça

• Acıpınar, Mikail (Temmuz 2019). “Tire Dokuma Endüstrisi ve Damga Mukataası (18. Yüzyıl)”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S. V/1, s. 65-76.
• Akpınarlı, Feriha; Çoban Çalışkan, Gözde Mualla (Şubat 2021). “Kumaş Dokumacılığının Anadolu’daki Coğrafi Dağılımı”, İdil Dergisi, S. 78, s. 285-303.
• Artan, Gündüz (Nisan 1964). “Tire’de Dokumacılık ve Nalıncılık”, Türk Folklor Artırmaları. Dergisi, C. 8, S. 177, s. 33-67.
• Çatalkaya, Ebru (2012). Beledi Dokumalarının Teknik Analizi ve Yeni Öneriler. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Ertekin, A. Levent (Mart 2006). Renk Cümbüşü, İplik Armonisi: Beledi Dokuması, İzmir: Tülov Yayınları.
• Gürçay, Hikmet (1969). “Beledi Dokumaları”, Türk Etnografya Dergisi, S. XII, s. 53-68.
• Hekimoğlu, Levent (1980). Beledi Tezgahlarında Yapılan Kumaşlarla Günümüz Armürlü Tezgahlarında Yapılan Kumaşların Karşılaştırmalı Bir İncelemesi. Yüksek Lisans tezi. Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Karavar, Gonca (Aralık 2012). “DEÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü’nce Yapılan Tire ile İlgili Çalışmalar”, 1. Ulusal Tire Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, İzmir. Öz, Tahsin (1946). Türk Kumaş ve Kadifeleri, C. 1, 14.-16. Yüzyıl, İstanbul: MEB.
• Öz, Tahsin (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri, C. 2, 17.-19. Yüzyıl ve Kumaş Süslemesi, İstanbul: MEB.
• Özbel, Kenan (1949). Beledi Dokumaları, El Sanatları XIV, Kılavuz Kitapları: XXV, CHP Halkevleri Bürosu, s. 3-5.
• Öztürk, İsmail; Kavcı, Esra (17-18 Mayıs 2000). “Beledi ve Ehram Dokumalarının Özellikleri ve Günümüzde Kazandığı Yeni İşlevler”, III. Ulusal El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, Konya.
• Sürür, Ali (1983): “Ege Bölgesi Örneğinde Dokuma El Sanatlarını Bugünkü Konumu ve Örneklerle Kullanım Alanları”, V. Cilt Maddi Kültür, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi’nde Sunulmuş Bildiri, Ankara.
• Sürür, Ayten (1979). Dokuma Sanatlarının İzmir ve Çevresinde Tarihsel Gelişimi, Beledi Dokumaları ve Bugünkü Durumunun Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans tezi. Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Sürür, Ayten (1984). Türk Dokuma Sanatından Örnekler, Türk Süsleme Sanatları Serisi: 8, Akbank Sanat, İstanbul: Akbank Yayınları.
• Sürür, Ayten (Haziran 1983). “İzmir-Tire’de Beledi Dokumalar”, Türkiyemiz Dergisi, S. 40, s. 13-18.
• Tıpırdık, Ethem (Aralık2012). “Tire’de Beledi Dokuma”, 1. Ulusal Tire Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, İzmir.
• Uluçam, M. Çağatay (1940). “Manisa Bogası”, Gediz Dergisi, S. 44, s. 5-8.
• Ülkü, Akile (Şubat 1946). “Halk Sanatları, Tire’de Beledi Kumaşları”, Fikirler Dergisi, S. 306-307, s. 7-8.
• Ülkü, Akile (Şubat 1946). “Tire Beledi Dokumaları” Fikirler Dergisi, s. 306-307.
• Yılmaz, Nuray; Kavcı, Esra (12-13 Mayıs 1999). “Ege Bölgesi El Dokumacılığından Bir Örnek: Beledi Dokumaları”, II. Ulusal El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, Konya.
• https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/DERMAN-SevimSÖYLEMEZOĞLU-Feryal-TİRE-BELEDİ-DOKUMALARI.pdf