İBRAHİM ASLANOĞLU’NA GÖRE “PİR SULTAN ABDALLAR” VE 16. YÜZYILDA ALEVÎ-BEKTAŞÎ ALGISI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 338 - 351, 28.12.2022

Sedat Bahadır

Öz

Adları doğup büyüdüğü, yetiştiği ya da uzun süre yaşadığı şehirlerle özdeşmiş önemli araştırmacılardan biri de İbrahim Aslanoğlu’dur. Aslanoğlu’nun Pir Sultan Abdallar kitabı, 40 yıl köy köy dolaşarak elde ettiği verileri ve belgeleri karşılaştırarak ortaya koyduğu önemli bir emek ürünüdür. Aslanoğlu, Alevî-Bektaşî inancını taşıyan 6 şairin “Yunus Emre”lerde olduğu gibi, aynı veya benzer mahlası kullandığını tespit etmiştir. Toplamda 427 adet olarak tespit edilen şiirlerin 161 tanesinin Banazlı Pir Sultan’a ait olduğu çeşitli incelemeler sonucunda ortaya çıkmıştır. Aslanoğlu, Pir Sultan Abdal ve Hızır Paşa ile ilgili olarak anlatılan hikâyelerle birlikte; arşiv mühimme defterleri, fermanlar, şer’iyye sicilleri ve tarihi kayıtları inceleyerek Hızır Paşa’nın hangi tarihte atandığı ve Pir Sultan Abdal’ın ölüm tarihinin hangi yıllar olabileceği hakkında sağlıklı bir tahminde bulunmuştur.

XVI. yüzyılda Anadolu'nun siyasi ve sosyal durumu dikkate alındığında, Doğu Anadolu’da yaşayan Türkmen Alevîlerden, iltizam sisteminin getirmiş olduğu taşeron anlayışıyla zorla vergi alındığına dair tarihi kayıtlar bulunmaktadır. Bu nedenle orada yaşayan insanlar birçok yönden çaresiz kalmışlardır. Devletin ana unsuru olan Türkmen Alevîleri, fitne ve fesat ile aşağılanmaya ve katledilmeye çalışılmakla birlikte sürgüne gönderilmiştir. Bu durum yaşanıldığı bölgede Türkmenlerin güvenmek mecburiyetinde olduğu Safevî hâkimiyetini daha güçlü bir hale getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Aslanoğlu, Pir Sultan Abdallar, Alevî-Bektaşî, Hızır Paşa, Sivas., Pir Sultan Abdals, Alevİ-Bektashi, Hızır Pasha

“PIR SULTAN ABDALS” ACCORDING TO İBRAHİM ASLANOĞLU AND THE ALEVI-BEKTASHI PERCEPTION IN THE 16TH CENTURY

Öz

One of our important researchers, whose names are identified with the cities where he was born, grew up or lived for a long time, is İbrahim Aslanoğlu. For Aslanoğlu, the book “Pir Sultan Abdallar” is an important product of labor, which he put forward by comparing the data and documents he obtained by traveling from village to village for 40 years. Aslanoğlu determined that 6 poets with Alevi-Bektashi belief used the same or similar pseudonyms as in “Yunus Emre”. It has been revealed as a result of various investigations that 161 of the poems, which were determined as 427 in total, belong to Banazlı Pir Sultan. Along with the stories told about Aslanoğlu, Pir Sultan Abdal and Hızır Pasha; By examining archive mühimme books, edicts, sharia registers and historical records, he made a healthy guess about the date of appointment of Hızır Pasha and the years of Pir Sultan Abdal’s death.

XVI. Considering the political and social situation of Anatolia in the 19th century, there are historical records that tax was taken from Turkmen Alevis living in Eastern Anatolia, with the understanding of subcontracting brought by the tax farming system. Therefore, the people living there were helpless in many ways. The Turkmen Alevis, the main element of the state, were sent into exile despite being tried to be humiliated and murdered through strife and mischief. This situation made the Safavid domination, which the Turkmen had to rely on, stronger in the region.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Aslanoğlu, Sivas., Pir Sultan Abdals, Alevİ-Bektashi, Hızır Pasha

Kaynakça

• Aktan, Coşkun Can; Dileyici, Dilek; Saraç, Özgür (2002). “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. C. 7. S. 2. ss. 1-20.
• Altınok, B. Yaşa (2013). Ene’l Hak Şehidi Hallac-ı Mansur Tavasin. Ankara: Sistem Ofset.
• Aslanoğlu, İbrahim (1981). “Pir Sultan Abdallar”. Türk Kültürü Dergisi, S. 220. Yıl 19, ss. 36-41, Aslanoğlu, İbrahim (2000). Pir Sultan Abdallar, (3. Basım). İstanbul. Can Yayınları.
• Âşıkpaşaoğlu (1949). Tevarih-i Al-i Osman. (Haz.: H. Nihal Atsız) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili; Gölpınarlı, Abdulbaki (1943). Pir Sultan Abdal. Ankara Üniversitesi: DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Enstitüsü Yayınları.
• Bulut, Hali İbrahim (2005). “Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Ulemanın Rolü”. Dini Araştırmalar. C. 7. Sayı 21. ss.179-195.
• Celâlzade, Mustafa (2011). Tabakatü’l-Memalik ve Derecatü’l-Mesalik, (Haz. Ayhan Yılmaz). İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
• Çelebioğlu, Ayşe (2020). “Bâdeli Âşık Muhsin Küçükaltun’un Hayatı Sanatı ve Şiirleri”. Artvin Araştırmaları 2, Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi Yayınları, ss. 93-119.
• Çiçekdağı, Caner (2017). “Kül Tigin Yazıtının Güney Yüzüne Felsefi Bir Bakış”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C. 5. Sayı 11. ss. 182-195.
• Çiçekdağı, Caner (2018). “Tümel-Tikel-Evrensel”, Metafizik, Kavram ve Problemleriyle Varlık Felsefesi, (Ed. A. Kadir Çüçen). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Ergun, Sadettin Nüzhet (1929). XVII: Asır Sazşairlerinden Pir Sultan Abdal. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1977). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1977). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Fığlalı, Ethem Ruhi (2021). Türkiye’de Alevîlik Bektaşîlik. İzmir: İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Giray, Erhan (2021). Abdulla Kahhar’ın Hikâyeciliği. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1953). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Varlık Yayınları.
• İnalcık, Halil (2014). Devlet-i Aliyye, (C. 2). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• İpekten, Haluk (2016). Nef’î Hayatı-Eserleri-Sanatı Bazı Şiirlerinin Açıklaması. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karabey, Turgut (1972). Nesimi Divanı. (Divan- Farisi-yi Nesimi). Bakü.
• Kaya, İ. Güven (2007). “Figânî’nin Ölümü ve Taşlıcalı Yahya Bey’in Bir Şiiri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 34, ss. 47-61.
• Kılınç, Aziz (2008). “Alevî Bektaşî Geleneğinde Vasiyet ve Buyruk Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 45. ss. 83-95.
• Köse, Gamze (2018). Sivas Folkloru Dergisi Kapsamında Yerel Türk Halkbilimi Dergiciliği ve Araştırmacılığı Geleneği. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halkbilimi Anabilim Dalı.
• Massignon, Louis (1994). Hallac-ı Mansur, (Derleyen: Niyazi Öktem). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Öktem, Niyazi (2011). Hallac-ı Mansur Yaşamı Felsefesi Etkileri. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (2009). “Tuva Atasözlerinden Seçmeler”. Sibirya İncelemeleri. Sayı 4, C. 1, ss. 51-128.
• Özdemir, Mehmet (2013). “Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatının Cuma Hutbelerinde Kullanımı ve Öğretici İşlevi”. Millî Folklor, Cilt 25, Sayı 97, s. 76-90.
• Öztelli, Cahit (1971). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Öztuna, Yılmaz (2005). Devletler ve Hanedanlar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Öztürk, Yaşar Nuri (2011). Hallac-ı Mansur: Darağacında Miraç. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Peçevi, İbrahim (1981). Peçevi Tarihi, (Cilt I), (Haz. Bekir Sıtkı Baykal). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (2009). HALLAC-Kurtarın Beni Tanrıdan, (Çev. G. Ahmetcan Asena). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Vahapzade, Bahtiyar (1972). “Yél Ġayadan Ne Aparar?”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 31, ss. 203-210.
• (URL.1) https://islamansiklopedisi.org.tr/tacut-tevarih [Erişim Tarihi: 01.09.2022].
• (URL.2) https://islamansiklopedisi.org.tr/havass-i-humayun [Erişim Tarihi: 21.10.2022].
• (URL 3) https://turkoloji.cu.edu.tr/dogan_kaya_sivas_asik_ilk_temsilciler [Erişim Tarihi: 21.10.2022].
• (URL.4) https://islamansiklopedisi.org.tr/turkmenler [Erişim Tarihi: 15.08.2022]. (URL.5) https://islamansiklopedisi.org.tr/dusturul-amel [Erişim Tarihi: 23.10.2022]. (URL.6) https://tr.wikipedia.org/wiki/İtizam [Erişim Tarihi:11.07.2022].