Kentsel Dirençliliğin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Analizi: Deprem ve İzmit Kenti

Yıl 2016, HARİTA TEKNOLOJİLERİ ELEKTRONİK DERGİSİ YIL:2016 CİLT:8 SAYI:1, 51 - 64, 30.04.2016

Deniz Gerçek , İsmail Talih Güven

https://doi.org/10.15659/hartek.16.04.298

Öz

Dirençlilik kavramı, kentsel gelişim ve kentlerin sürdürülebilirliği ile ilgili çalışmalarda giderek daha fazla yer
edinmeye başlamıştır. Doğal veya insan eliyle gerçekleşen afetlerin dünya üzerinde yıkıcı etkileri vardır. Ancak,
kendi içinde bağıntılı ve karmaşık bir yapıya sahip olan kentler, tüm afetlere karşı çok daha fazla kırılganlık
gösterir. Kentlere has karmaşık mekanizmalardan ötürü, özellikle büyük kentlerde, afetlerle ilişkili riskler çok
büyüktür ve tam olarak kestirilemez. Bu durum, afet öncesi zarar azaltma önlemleri ile ilişkili olarak kentsel
alanların planlanmasında dirençliliğin irdelenmesi konusuna hayati önem kazandırmıştır. Bu nedenle, kentler için
dirençlilik kapsamında ele alınan ölçütlerin, kentin dirençliliğini değerlendirmede ve kentsel dirençliliği artırmada
nasıl kullanılabileceği konusu oldukça önemlidir.
Bu çalışmada, kentsel dirençlilik kavramı hakkında temel bilgiler verilmekte, afetlerin en yıkıcısı olarak bilinen
deprem ve İzmit kenti örneği üzerinden kentlerin afete dirençliliğinin değerlendirilmesinde yöntemsel bir çerçeve
sunulmaktadır. İzmit kenti 17 Ağustos 1999’da yıkıcı bir depremle karşı karşıya kalmış ve büyük kayıplar
vermiştir. Hala olası bir deprem tehdidi altında olan kentin depreme dirençliliği afet öncesi ele alınması gereken
kritik bir konudur. Bu kapsamda, kentsel dirençliliğin fiziksel bileşenlerini oluşturan kentsel donatılar; emniyetli
açık alanlar, stratejik binalar, hayati altyapı ve erişim sistemi ve bunların kentsel alanlara hizmet edebilme
kapasitesi, erişebilirlik çerçevesinde ağ analizinden yararlanılarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile analiz
edilmiştir. Kentsel dirençliliğin fiziksel bileşenlerine ilişkin bu verilere göre erişimi kısıtlı olan bölgeler, dirençlilik
açısından zayıf kentsel alanlar olarak tespit edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, İzmit kenti örneğinde, kent
plancılara ve karar vericilere, dirençlilik açısından geliştirilmesi gereken bölgeler konusunda yol gösterici ve
tamamlayıcı bilgiler sunulmuştur. Kentte dirençliliği zayıf olarak tespit edilen alanlarda yaşayan nüfusun olası bir
deprem karşısında daha fazla kırılganlık göstereceği öngörülmektedir. Deprem öncesi alınacak önlemler ile
dirençlilik bileşenlerine ait birimlerin ve/veya erişim olanaklarının artırılması yoluyla bu bölgelerin geliştirilmesi
önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dirençlilik, Deprem, Kent planlama, CBS

Kaynakça

• Da Silva, J., Morera, B. (2014). City Resilience Framework, Understanding City Resilience, Arup International Development, Developed with support from The Rockefeller Foundation (pp. 3-6). London, England.
• Chang, S. E., Mcdaniels, T., Fox, J., Dhariwal R. and Longstaff H. (2014). Toward disaster-resilient cities: characterizing resilience of infrastructure systems with expert judgments, Risk Analysis, 34 (3), 416–434.
• Burby, R. J., French, S. P., Nelson, A. C. (1998). Plans, Code Enforcement, and Damage Reduction: Evidence from the Northridge Earthquake, Earthquake Spectra, 14 (1), 59-74.
• Nelson, A. C., French, S.P. (2002). Plan quality and mitigating damage from natural disasters: A case study of the Northridge earthquake with planning policy considerations, Journal of the American Planning Association, 68(2), 194–207.
• Federal Emergency Management Agency, (2000). Planning for a Sustainable Future: The Link Between Hazard Mitigation and Livability, Federal Emergency Management Agency, Washington, D.C.
• Tobin, G. A. (1999). Sustainability and community resilience: The Holy Grail of hazards planning?, Global Environmental Change Part B: Environmental Hazards, 1(1), 13–25.
• Geis, D. (2000). By Design: The Disaster Resistant and Quality-of-Life Community, Natural Hazards Review, 3(151), 151-160.
• Godschalk, D. R. (2003). Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities, Natural Hazards Review, 4(3), 136-143.
• Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters (2007). Son erişim tarihi: Nisan 2016,
• http://www.unisdr.org/files/1037_hyogoframeworkforactionenglish.pdf
• Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015 – 2030 (2015). Son erişim tarihi: Nisan 2016, http://www.preventionweb.net/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf
• Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O'Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., Shinozuka, M., Tierney, K. T. , Wallace W.A., Von Winterfeldt, D. (2003). A Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, Earthquake Spectra, 19(4), 733-752. 12. Paton, D., Millar, M., Johnston, D. (2001). Community Resilience to Volcanic Hazard Consequences, Natural Hazards, 24(2), 157–169.
• Guo Y. (2012). Urban Resilience in Post-Disaster Reconstruction Towards a Resilient Development in Sichuan, China, International Journal of Disaster Risk Science, 3(1), 45-55.
• Mitchell, J. K., (2004). Re-conceiving Recovery, New Zealand Recovery Symposium Proceedings, New Zealand.
• Allan, P., Bryant, M. (2011). Resilience as a framework for urbanism and recovery, Journal of Landscape Architecture, 6(2), 34-45.
• Mc Daniels, T., Chang, S., Peterson, K., Mikawoz, J., Reed, D. (2007). Empirical framework for characterizing infrastructure failure interdependencies, Journal of Infrastructure Systems, 13(3), 175–184.
• Tilio, L., Murgante, B., Trani, F., Vona, M., Masi, A. (2011). Resilient City and Seismic Risk: A Spatial Multicriteria Approach, Computational Science and Its Applications - ICCSA 2011, p.p. 410-422.
• Kotil, E., Konur, F., Özgür, H. (2007). Körfez depreminin ekonomik etkileri, International Earthquake Symposium Kocaeli 2007, Kocaeli, Türkiye.
• Zor, E., Özalaybey, S., Karaslan, A., Tapırdamaz, M. C., Özalaybey, Ç. S., Tarancıoğlu, A., Erkan, B. (2010). Shear wave velocity structure of the İzmit Bay area (Turkey) estimated from active- passive array surface wave and single-station microtremor methods, Geophys. J. Int., 182(3), 1603- 1618.
• Özalaybey, S., Zor, E., Tapırdamaz, M. C., Tarancıoğlu, A., Erkan, B., Karaaslan, A., Alpaslan E., Ergin M., Ergintav S., Tan E. (2008). Kocaeli İli için Zemin Sınıflaması ve Sismik Tehlike Değerlendirme Projesi, TÜBİTAK, 5057105.
• Barka, A., Akyüz S.H., Altunel E., Sunal G., Çakir Z., Dikbaş A., Yerli B., Armijo R., Meyer B., J- B. de Chabalier, Rockwell T., Dolan J., Hartleb R., Dawson T., Christofferson S., Tucker A., Fumal T., Langridge R., Stenner H., Lettis W., Bachhuber J., Page W., (2002). The surface rupture and slip distribution of the 17 August 1999 Izmit earthquake M=7.4, North Anatolian Fault, Bull. Seism. Soc. Am., 92, 43-60.
• Barka, A., (2000). Marmara’da Deprem Riski, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi II. İstanbul ve Deprem Sempozyumu, 5-15, İstanbul.
• Curtin, K., (2007). Network analysis in geographic information science: review, assessment, and projections, Cartography and Geographic Information Science, 34 (2), 103–111.
• ArcGIS Resource Center, Son erişim tarihi: Nisan 2016,
• http://help.arcgis.com/En/Arcgisdesktop/10.0/Help/index.html#//004700000048000000
• Wang, L., (2011). Analysing spatial accessibility to health care a case study of access by different immigrant groups to primary care physicians in Toronto”, Annals of GIS, 17 (4), 237-251.
• Xu, W., Okada, N., Hatayama, M., Takeuchi, Y., (2008). A Model Analysis Approach for Reassessment of the Public Shelter Plan Focusing both on Accessibility and Accommodation Capacity for Residents - Case Study of Nagata Ward in Kobe City, Japan, Journal of Natural Disaster Science, 28 (2), 85-90.
• Halbrow, G. (2010). Walking the Network: A Novel Methodology for Measuring Walkability Using Distance to Destinations Along a Network. Son erişim tarihi: Nisan 2016,
• http://sites.tufts.edu/gis/files/2013/02/Holbrow_Gabriel.pdf
• Frank, L. D., Sallis, J. F., Saelens, B. E., Leary, L., Cain, K., Conway, T. L., Hess, P. M. (2010). The development of a walkability index: application to the Neighborhood Quality of Life Study, Br. J. Sports Med., 44, 924-933.
• Rattan, A., Campese, A., Eden, C., (2012). Modeling Walkability Automating analysis so it is easily repeated,
• http://www.esri.com/news/arcuser/0112/files/walkability.pdf adresinden erişildi
• Bakan, K., Konuk, G., (1987). Türkiye’de Kentsel Dış Mekânların Düzenlenmesi, TÜBİTAK Yapı Araş. Mrk. Yayını.
• Balyemez, S., Berköz, L. (2005). Hasar Görebilirlik ve Kentsel Deprem Davranışı, itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, 4(1), s. 3-14.
• MEGAİST, Afet Risk Yönetimi için Megaşehir Gösterge Sistemi, (2012). Son erişim tarihi: Nisan 2016,
• http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/SubSites/DepremSite/Documents/Megaşehir
• Yönetici Özeti_m12.pdf Gösterge
• Sistemi 33. Flavio, B., Eugenio, G., (2011). A Network-Based Analysis Of The Impact of Structural Damage on Urban Accessibility Following a Disaster: The Case of The Seismically Damaged Port Au Prince And Carrefour Urban Road Networks, Journal of Transport Geography, 19, 1443–1455.
• Transport for London, (2010). Measuring Public Transport Accessibility Levels, PTALs
• Kaygısız, Ö., (2006). Erişilebilirlik ve Trafik, Planlama, Planlama, 2006/1, 86-91.
• Gülhan, G., Ceylan, H., Oral, Y., (2013). Ulaşım Talebinin Belirlenmesinde Erişebilirlik ve Arazi Kullanım Modellerinden Yararlanılması, 10. Ulaştırma Kongresi, İMO, İzmir, 26-29 Eylül, 2013.
• Gerçek D., Güven İ. T., Sanğu E. (2015). Kentlerin Afete Dirençliliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Mekânsal Analizi: İzmit Kenti Örneği, 5. Uluslararası Deprem Sempozyumu Kocaeli 2015 Tam Metinler, 639-644.