İSLÂM’DA YARALAMA VE ÖLÜME SEBEBİYET VERMELERDE DİYET, ERŞ VE TA’ZİR CEZALARI

Yıl 2022, , 1 - 10, 30.12.2022

Hamdi Döndüren

https://doi.org/10.51973/head.1202741

Öz

İslâm’da mal, can, ırz, akıl ve inanç özgürlüğü olmak üzere beş şey güvence altına alınmıştır, bunlara bilerek veya bilmeyerek zarar verenler için de çeşitli yaptırımlar konulmuştur. Diğer yandan İslâm Devleti de maslahat ve kamu yararını dikkate alarak, had cezalarını geçmeyen ölçüde cezalar koyabilir bunlara da ta’zir cezası denir. Kur’an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde insanlara karşı haksızlık edenler için büyük bir azap olduğu bildirilmiştir. Bir kimseyi yanlışlıkla öldürmenin cezası olarak ölenin mirasçılarına diyet ödenmesi ve mü’min bir köleyi azat etmesi bunlar arasında sayılabilir. Kasten öldürmekten doğan diyetin ise, mala verilen zararlarda olduğu gibi suçu işleyen tarafından ödenmesi şahsi sorumluluk gereğidir. Bir de fail-i meçhul cinayetlerde, suçun meskûn bir alanda işlenmesi halinde, mağdurun yakınlarının isteği üzerine, çevreden seçilen elli kişinin sorgulanarak, kasâme denen yemine davet edilmesi, "Biz öldürmedik ve öldüreni de bilmiyoruz" diye yemin etmeleri halinde, diyet tazminatı ile sorumlu tutulmaları, o bölge halkının ilgi ve dikkatsizliğine bir çeşit ceza olarak değerlendirilir. Hata ile ölüme sebebiyet vermelerde, yalnızca diyet gerekir, yaralama veya bir organı sakat bırakma gibi fiillerde ise mağdura verilmesi gereken bedele “erş” denir. Diyet sözcüğü, bazen erş yerinde de kullanılmaktadır. Bu çalışmada, İslâm’da kul hakkı, yaralama ve ölüme sebep olma gibi durumlarda ortaya çıkan tazminat (erş ve diyet) hakkı ve buna ilişkin devlet güvencesi, kısas, kasâme ve ta’zir cezası gibi konular ele alınarak kısaca değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Diyet, Erş, Tazminat, Ta’zir, Kul hakkı, kısas, kasame, Islamic Law, Rightful due, Indemnity

DIYYA, ERSH AND TAZIR DUES IN THE INJURY OR DEATH CLAIMS IN ISLAM

Öz

Five things have been guaranteed in Islam, namely the freedom of property, life, chastity, mind and belief, and various sanctions have been imposed on those who harm those intentionally or unintentionally. On the other hand, the Islamic State may also inflict nemesis up to not exceeding hadd penalties, taking into account of the public interest and/or public welfare. These are called tazir punishments. In various verses of the Qur'an, it is stated that there is a great punishment for those who do injustice to people. Payment of diyya (blood money) to the heirs of victim and emancipation of a Muslim slave are listed among these. Also, in case of unidentified murders, if the crime is committed in a residential area, at the request of the relatives of the victim, holding responsibility of fifty people who selected from the neighborhood with the diyah compensation, if they swear by saying"We did not kill and we do not know who killed," after inviting them to take an oath called Qasama, is considered as a kind of punishment for the apathy and carelessness of the local community. In case of accidental killings, only diyya is required, and in acts such as injuring or debilitating of an organ, the price to be paid to the victim is called "ersh". The word diyya is also sometimes used in place of ersh. In this study, the rightful due in Islam, the right of compensation (ersh and diyya) arising in cases such as injury and death and the related state guarantee, and the issues such as qisas, qasama and tazir punishment were discussed.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Rightful due, Indemnity, Diyya, Ersh, Oasama, Oisas, Tazir

Kaynakça

• Ahmed İbn Hanbel (ö.241/855), el-Müsned, I-VI, thk. A. Muhammed Şâkir, Dâru’l- Maârif, Mısır 1368/1949.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1391/1971), Hukuk-ı İslâmiyye ve İstilâhat-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul 1967. III, 9;III, 88 vd;
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed İbn İsmâîl (ö.256/869), el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, Dâru’t-Tıbaati’l-Âmira, İstanbul 1325/1907; I-X, Kâhire 1378/1958.
• Cassâs, Ebû Bekir Ahmed İbn Alî (ö.370/980), Ahkâmü’l-Kur’an, I-V, Beyrut 1985.(II, 412).
• Dârimî, Ebû Muhammed İbn Abdirrahmân (ö.255/868), es-Sünen, I-II, Mısır, ty.
• Davudoğlu, A. (1973).Sahîh-i Müslim Terceme ve Şerhi, İstanbul.
• Ebû Dâvûd, Süleyman İbn el-Eş’as es-Sicistânî (ö.275/888), es-Sünen, I-IV, nşr. M. Muhyiddin Abdulhamid, Mısır (ty.).
• Ebû Ubeyd, Kitabü’l-Emvâl, Mısır, 1353 H. (s. 125, 202, 205).
• el-Fetâvâ’l Hindiyye, Beyrut 1400/1980. (VI, 7)
• Elmalılı, Hamdi Yazır (ö.1358/1939), Hak Dini Kur’an Dili Türkçe Tefsir, I-IX, 2. baskı, İstanbul 1960-1962. Azim baskısı, I-X, Almanya, ty.
• Gezgin, Yusuf Erdem, “İslam Ceza Hukuku Bağlamında Büyücülük Suçu”, Mütefekkir Aksaray İslami İlimler Fakültesi Dergisi 7/14 (2020), 467-483.
• Hamidullah (a), Muhammed, İslâm Peygamberi, İstanbul 1980 (I, 220-228, 643-644).
• Hamidullah (b), Muhammed,el-Vesâiku’s-Siyâsiyye, Kâhire 1941 (s. 41,42,227-229).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn (ö.1252/1836), Reddü’l-Muhtâr,Matbaatü’l-Bâbî el-Halebî, Mısır ty. (V, 445 vd.;III, 196;III, 195 vd.).
• İbn Âbidîn,Tenbîhu’r-Rukûdalâ Mesâili’n-Nukûd (Resâil), İstanbul 1901.
• İbnü’l-Arabî, Ebûbekir (ö.543/1148),Ahkâmü’l-Kur’an, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Mısır 1376/1957. İbn Hişam, es-Sîre, Mısır, 1355/1936 (II, 147, 148).
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn, Muhammed İbn Abdilvâhid (ö.861/1457), Fethu’l-Kadîr, 1. baskı, I-VI, Mısır-Bulak 1316/1898.VIII, 392, 396
• İbnü'l-Kayyim, İ‘lâmü'l-Muvakkıîn, Kahire 1325-1326, (II, 99).
• İbn Kudâme, (ö.620/1223), el-Muğnî, 3. Baskı, Dâru’l-Menâr, Kahire 1970.VIII, 71 vd.;VIII, 57, 58;IX, 328
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed İbn Yezîd el-Kazvînî, (ö.275/888), es-Sünen, I-II thk. venşr. M. F. Abdulbaki, Mısır 1372/1952.
• İbn Nüceym el-Mısrî, el-Bahnu'r-Râik, Mı-sır 1334, (VIII, 240).
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas, (ö.728/1328), es-Siyâsetü'ş-,Şer'iyye, Kahire 1322/1969, s. 114.
• İbn Teymiye, el-Hisbe, (y.y.) 1387/1967, s. 48.
• Karâfî, Ebü’l’AbbasŞehâbüddin (ö.684/1285), el-Furûk (Envâru’l-Burûk), Kahire 1347/1928, IV, 79.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr İbn Mes’ûd (ö.587/1191), Bedâiu’s-sanâyi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, 2. baskı, I- VII, nşr. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut: 1394/1974.(VII, 252 vd;VII, 286;VII, 242,)
• Kettânî, et-Terâtibü’l-İdâriyye, Rabat, 1346 H. (I, 444.).
• Kindî, el-Vülâtve’l-Kudât, Beyrut, 1908-1912 (s. 390).
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed İbn Ah-med el-Ensârî (ö.671/1273), el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, I-XX, Mısır 1935-1950.
• Mâlik İbn Enes (ö.179/795), el-Muvatta’, nşr. M.F. Abdülbâkî, Mısır 1951.
• Mâlik İbn Enes,et-Tevhîd,nşr. Fethullah Huleyf, Beyrut 1970.
• Meydânî, Abdülganî el-Gânimî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, Dersaadet, Tıpkı Basım, İs-tanbul, ty.(III, 174, 176).
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim İbn el-Haccâc (ö.261/874),Sahîhu Müslim, nşr. M. Fuad Abdülbakî, Mısır 1374-1375/1955-1956.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân İbn Şuayb (ö.279/892), es-Sünen(Süyûtî’nin şerhi ile birlikte), I-VIII, Mısır 1964.
• Râzî, Fahruddîn, Muhammed İbn Ömer İbn Hasan (ö.606/1210), Mefâtîhu’l-Gayb,Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990 (IV, 476).
• Serahsî, Muhammed İbn Ahmed İbn EbîSelh (ö.490/1097), el-Mebsût, 3. baskı, I-XXX, nşr. Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1398/1978. XXVI, 73;
• Serahsî,Usûl, I-II, Kâhire 1372-1373.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, (ö.1255/1839), Neylü’l-Evtâr, el-Matbaatü’l-Osmâniyye, Mısır, ty.(VII, 399).VII, 61;VII, 26, 27;V, 240;
• Tirmizî, Muhammed İbn Îsâ (ö,279/892), es-Sünen,thk. A. Muhammed Şakir, Kahire 1356/1937.
• Şîrâzî, Ebû İshak (476/1083), el-Mühezzeb, Kâhire (ö. 1379/1959), II, 242.
• Zühaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edille-tuh, 2. baskı, I-VIII, Dımaşk, 1405/1985. VI. 400.VI, 201, 202;VI, 200; VI, 199;VI, 197,198.
• Zühaylî, Vehbe,el-Fıkhu’l-İslâmî fî Uslûbi-hi’l-Cedîd, 2. baskı, I-II, Dımaşk, ty.
• Zühaylî, Vehbe,et-Tefsîru’l-Münîr, I-XXXII, Beyrut 1991.