Öz
The confiscation, which continued from the establishment of the Ottoman Empire
until the second half of the 19th entury, is the seizure of the properties of the people
punished by the state and the deceased statesmen by the state to the treasury.
The properties of these persons, especially those from the military class, were
determined and recorded by the judge and the officials assigned from the centeral
government. The scope of this enforcement has been expanded over time. In the
beginning, while the properties of those who committed crimes against the state
were confiscated, the properties of statesmen who later died or were martyred on
the battlefield were confiscated and inheritance books were prepared. One of them
is the son of Crete Commander in chief Hüseyin Pasha and Ahmed III's son-in-law
who was martyred in the Eastern campaign is the Diyarbekir Governor Mustafa
Pasha, nicknamed Sari. Mustafa Pasha served as governor in Sivas, Revan, Anatolia,
Karaman and Diyarbekir. Mustafa Pasha, who was assigned to Kars in 1734 for the
Eastern Campaign due to the Ottoman-Iran wars, was martyred in the war with
Nadir Shah in 1735 at the place called Abran. Then, two different inheritance books
were prepared by determining the estate of Mustafa Pasha in Kars and Diyarbekir.
While some of the items in the book were sold on site, some of them were sent to
Istanbul. The items sent to Istanbul were first bought to Enderun, but then sold
at Bab-ı Hümayun and Hazine-i Amire through auctions. The revenues obtained
from the sold goods were confiscated for Mustafa Pasha's debts to the state and
transferred to the treasury. Various clothes, war tools and household items found
among Mustafa Pasha's items are important in terms of reflecting the economic,
social and cultural characteristics of the era and giving some clues about Pasha's
personal preferences, tastes and tendencies.
Anahtar Kelimeler
Confiscation Inheritance Diyarbekir Kars Sarı Mustafa Pasha.
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Ali Emiri, Sultan Ahmed III (AE. SAMD.III), Ali Emiri, Sultan Mahmud I (AE.SMHD.I)
- Bâb-ı Âsafî, Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d)
- Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d), Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF)
- Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Muhallefat Defterleri (D.BŞM.MHF.d), Cevdet, Dâhiliye (C.DH), Cevdet, Maliye (C.ML), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TS.MA.e)
- Araştırma ve İnceleme Eserler: Ateş, Abdurrahman: Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1720-1747), Ankara: Altınpost Yayıncılık, 2012.
- Aydın, Gamze: “Dîvân Şairinin Dünyasına Zamanın Kadranından Bakmak: Bosnalı Sâbit'in Eserlerinde Saat Çeşitleri ve Koyun Saatinin Gizemi” Journal of Turkish Language and Literature, III/1 (Winter 2017), 8-23.
- Barkan, Ömer: “Edirne Askerî Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545-1659), Türk Tarih Belgeleri Dergisi, III/5-6(1966), 1-449.
- Başar, Fehameddin: Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
- Bozkurt, Fatih: “Osmanlı dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, XI/22(2013), s. 193-229.
- Çağbayır, Yaşar: Ötüken Türkçe Sözlük, (3), (4), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
- Çoruhlu, Tülin: “Tuğ” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2012, XLI, 330-332.
- Dağlı, Barış: Kelime ve Kazanımları Üzerine Bir Araştırma: Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği, (Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2007.
- Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1999.
- Erdem, Sargon: “Alem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1989, II, 352-354.
- Erkan, Kemal: Köprülüzâde Abdullah Paşa'nın Şark Seferi Seraskerliği Esnasında Tutulan Sefer Mühimmesi (N.1146-Z.1147), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007.
- İlgürel, Mücteba: “Hüseyin Paşa, Deli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1999, XIX, s. 4-6.
- İnalcık, Halil: “Devlet Teşkilatında Kul Sistemi”, Doğu-Batı Makaleler II, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2016, 145-158.
- İnalcık, Halil: “15. Asır Türkiye İktisadî ve İctimaî Tarihi Kaynaklar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1953), s. 52-75.
- Karadeniz, Yılmaz: İran Tarihi (1700-1925), İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
- Koçu, Reşad Ekrem: Türk Giyim Kuşam Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları, 1975.
- Külbilge, İlker: 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), (Doktora Tezi) Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
- Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye, (1), (4/1), haz. Mustafa Keskin v.dğr., İstanbul: Sebil Yayınevi, 1997.
- Mirza Mehdi Han Esterabadî: Tarih-i Cihanguşa-i Nadirî, Dinya Kitap Yayınları, dijital yayın: Merkezi Tahkikatı Rayanei Ghaemiehi İsfahan.
- Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (I), (II), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
- Oğuz, Gülser: “Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18. Yüzyıl Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa”, Milli Folklor, 88(2017), s. 91-100.
- Şem‘dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi: Mür‘i't-Tevârih, (I), haz. M. Münir Aktepe, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1976.
- Tarihçe-i Nevres, haz. Hüseyin Akkaya, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Târîh-i Râşid ve Zeyli, Cilt 3, haz. Abdulkadir Özcan v.dğr., İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
- Telci, Cahit: “Osmanlı Devleti'nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 22/2 (2007), s. 145-166.
- Türkal, Merve Karaçay: “Erzurum Valisi Şahin Mustafa Paşa'nın Muhallefatı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı) (2019), s. 283-295.
- Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
- Ünsal, Gizem: Ramazanda Söylenen Mâni Fasıllarını İçeren Eserlerin Folklorik Bakımdan Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
- Ünal, Mehmet Ali: “Osmanlı Devleti'nde Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları, 49(1987), s. 95-111.
- Vak‘anüvis Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi, haz. Mesut Aydıner, İstanbul: Kitabevi, 2007.
- Yıldız, Murat: “Bir Osmanlı Veziriazamının Mal Varlığı: Amcazâde Hüseyin Paşa'nın Muhallefatı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 26 (Bahar 2012), 67-106.
- Yılmazçelik, İbrahim: “Osmanlı Hakimiyeti Sürecinde Diyarbekir Eyaleti Valileri (1516-1838)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1 (2000) s. 233-287.
Öz
Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar devam eden
müsadere, devlet tarafından cezalandırılan kişiler ile vefat eden devlet adamlarının
mallarının miri tarafından el konularak devlet hazinesine alınmasıdır. Özellikle askeri
sınıfa mensup olan bu kişilerin malları merkezden görevlendirilen görevliler
ve kadı tarafından tespit edilerek kayıt altına alınmıştır. Bu uygulamanın zaman
içinde kapsamı genişletilmiştir. İlk başlarda devlete karşı suç işleyen kişilerin malları
müsadere edilirken daha sonraları vefat eden ya da savaş meydanlarında şehit
düşen devlet adamlarının da malları müsadere edilerek muhallefat defterleri hazırlanmıştır.
Bunlardan biri de Şark seferinde şehit düşen Girit Serdarı Hüseyin Paşa'nın
oğlu ve III. Ahmed'in damadı Sarı lakaplı Diyarbekir Valisi Mustafa Paşa'dır.
Mustafa Paşa Sivas, Revan, Anadolu, Karaman ve Diyarbekir eyaletlerinde valilik
yapmıştır. 1734 tarihine gelindiğinde Osmanlı-İran savaşlarından dolayı Şark Seferi
için Kars'a memur edilen Mustafa Paşa 1735 tarihinde Nadir Şah'la yapılan savaşta
Abran denilen mevkide şehit olmuştur. Bunun üzerine Mustafa Paşa'nın Kars ve
Diyarbekir'deki terekesi tespit edilerek iki farklı muhallefat defteri hazırlanmıştır.
Defterde yer alan eşyaların bir kısmı yerinde satılırken bir kısmı ise İstanbul'a
gönderilmiştir. İstanbul'a gönderilen eşyalar önce Enderun'a alınmış ancak daha
sonra Bab-ı Hümayun ve Hazine-i Amire'de müzayede ile satılmıştır. Satılan eşyalardan
elde edilen gelirler Mustafa Paşa'nın devlete olan borçları için el konularak
hazineye aktarılmıştır. Mustafa Paşa'nın satılan eşyaları arasında bulunan çeşitli
giysileri, savaş aletleri ve ev eşyaları devrin iktisadî, sosyal ve kültürel özelliklerini
yansıtması açısından ve Paşa'nın kişisel tercihleri, zevkleri ve eğilimleri hakkında
bazı ipuçları vermesinden dolayı önem arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Ali Emiri, Sultan Ahmed III (AE. SAMD.III), Ali Emiri, Sultan Mahmud I (AE.SMHD.I)
- Bâb-ı Âsafî, Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d)
- Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d), Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF)
- Bâb-ı Defteri, Başmuhasebe Muhallefat Defterleri (D.BŞM.MHF.d), Cevdet, Dâhiliye (C.DH), Cevdet, Maliye (C.ML), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TS.MA.e)
- Araştırma ve İnceleme Eserler: Ateş, Abdurrahman: Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1720-1747), Ankara: Altınpost Yayıncılık, 2012.
- Aydın, Gamze: “Dîvân Şairinin Dünyasına Zamanın Kadranından Bakmak: Bosnalı Sâbit'in Eserlerinde Saat Çeşitleri ve Koyun Saatinin Gizemi” Journal of Turkish Language and Literature, III/1 (Winter 2017), 8-23.
- Barkan, Ömer: “Edirne Askerî Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545-1659), Türk Tarih Belgeleri Dergisi, III/5-6(1966), 1-449.
- Başar, Fehameddin: Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
- Bozkurt, Fatih: “Osmanlı dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, XI/22(2013), s. 193-229.
- Çağbayır, Yaşar: Ötüken Türkçe Sözlük, (3), (4), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
- Çoruhlu, Tülin: “Tuğ” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2012, XLI, 330-332.
- Dağlı, Barış: Kelime ve Kazanımları Üzerine Bir Araştırma: Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği, (Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2007.
- Devellioğlu, Ferit: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1999.
- Erdem, Sargon: “Alem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1989, II, 352-354.
- Erkan, Kemal: Köprülüzâde Abdullah Paşa'nın Şark Seferi Seraskerliği Esnasında Tutulan Sefer Mühimmesi (N.1146-Z.1147), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007.
- İlgürel, Mücteba: “Hüseyin Paşa, Deli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1999, XIX, s. 4-6.
- İnalcık, Halil: “Devlet Teşkilatında Kul Sistemi”, Doğu-Batı Makaleler II, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2016, 145-158.
- İnalcık, Halil: “15. Asır Türkiye İktisadî ve İctimaî Tarihi Kaynaklar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1953), s. 52-75.
- Karadeniz, Yılmaz: İran Tarihi (1700-1925), İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
- Koçu, Reşad Ekrem: Türk Giyim Kuşam Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları, 1975.
- Külbilge, İlker: 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), (Doktora Tezi) Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
- Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye, (1), (4/1), haz. Mustafa Keskin v.dğr., İstanbul: Sebil Yayınevi, 1997.
- Mirza Mehdi Han Esterabadî: Tarih-i Cihanguşa-i Nadirî, Dinya Kitap Yayınları, dijital yayın: Merkezi Tahkikatı Rayanei Ghaemiehi İsfahan.
- Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (I), (II), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
- Oğuz, Gülser: “Tereke Kaydından Hareketle Bir Osmanlı Vezirinin 18. Yüzyıl Başlarındaki Yaşam Tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa”, Milli Folklor, 88(2017), s. 91-100.
- Şem‘dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi: Mür‘i't-Tevârih, (I), haz. M. Münir Aktepe, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1976.
- Tarihçe-i Nevres, haz. Hüseyin Akkaya, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Târîh-i Râşid ve Zeyli, Cilt 3, haz. Abdulkadir Özcan v.dğr., İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
- Telci, Cahit: “Osmanlı Devleti'nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 22/2 (2007), s. 145-166.
- Türkal, Merve Karaçay: “Erzurum Valisi Şahin Mustafa Paşa'nın Muhallefatı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı) (2019), s. 283-295.
- Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
- Ünsal, Gizem: Ramazanda Söylenen Mâni Fasıllarını İçeren Eserlerin Folklorik Bakımdan Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
- Ünal, Mehmet Ali: “Osmanlı Devleti'nde Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları, 49(1987), s. 95-111.
- Vak‘anüvis Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi, haz. Mesut Aydıner, İstanbul: Kitabevi, 2007.
- Yıldız, Murat: “Bir Osmanlı Veziriazamının Mal Varlığı: Amcazâde Hüseyin Paşa'nın Muhallefatı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 26 (Bahar 2012), 67-106.
- Yılmazçelik, İbrahim: “Osmanlı Hakimiyeti Sürecinde Diyarbekir Eyaleti Valileri (1516-1838)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1 (2000) s. 233-287.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 2 Sayı: 2 |
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.