Ulusal Alanyazınında Hemşirelikte I.M Uygulamada Ventrogluteal Alan Kullanımı: Sistematik Derleme

Yıl 2024, , 70 - 96, 06.08.2024

Esin Çetinkaya Uslusoy , Ömer Öztürk

https://doi.org/10.69487/hemarge.1422247

Öz

Amaç: Bu derleme, intramüsküler enjeksiyon uygulamasında güvenli bir enjeksiyon alanı olan ventrogluteal bölgenin hemşireler ve öğrenci hemşireler tarafından kullanımını inceleyen çalışmaları sistematik olarak analiz etmektedir.
Yöntem: Literatür taraması Google Akademik, DergiPark, Ulusal Tez Merkezi ve ULAKBİM TR Dizin veri tabanlarında gerçekleştirilmiştir. Anahtar kelimelerin seçimi için PICOS (Population, Intervention, Compare, Outcome, Study Design) dikkate alınmıştır ve anahtar kelimelerinin çeşitli Türkçe kombinasyonları kullanılmıştır. Bu derlemede son 10 yılda; Ocak 2013-Mart 2023 yılları arasında yayınlanmış çalışmalar ele alınmıştır.
Bulgular: Tarama sonucunda 2064 makale elde edilmiştir. Veri tabanlarından ulaşılan tekrarlayan çalışmalar araştırmadan ayıklanmıştır. Başlık, özet ve tam metin elemesinden sonra kalan makaleler dahil edilme kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Tüm kriterlere uyan 29 makale olduğu belirlenmiştir. Analiz sonucunda hemşireler ve hemşirelik öğrencilerinin Ventrogluteal bölg hakkında bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu, bu bölgeyi kullanmayı tercih etme oranlarının düşük olduğu ve Ventrogluteal bölge kullanımını artırmak için uygulanan eğitim ve simülasyonların etkili olduğu bulunmuştur. Ayrıca tüm çalışmalar, ventrogluteal bölgenin dorsogluteal bölgeye göre daha az komplikasyon, daha az ağrı ve daha yüksek hasta memnuniyeti sağladığını ortaya koymuştur.
Sonuç: Hemşire ve hemşirelik öğrencilerinin ventrogluteal bölgeyi yeterince kullanmadıkları ve bu konudaki bilgi düzeylerinin ve mesleki sorumluluklarına yönelik farkındalıklarının geliştirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, Ventrogluteal bölgenin intramüsküler enjeksiyonlar için ideal bir seçenek olduğu doğrulanmıştır. Hemşire ve hemşirelik öğrencilerine yönelik eğitimlerde, hibrit simülasyon yöntemi ve görsel eğitim materyali kullanılması önerilmektedir. Ventrogluteal bölge kullanımının engellerin tespiti ve bu bölgenin kullanımını artırmaya yönelik daha fazla araştırma yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İntramüsküler enjeksiyon, hemşire, öğrenci hemşire, ventrogluteal bölge

Use of Ventrogluteal Area in I.M Application in Nursing in National Literature: A Systematic Review

Öz

Objective: This review systematically analyzes studies examining the use of the ventrogluteal area, a safe injection site in intramuscular injection application, by nurses and nursing students.
Method: Literature search was conducted in "Google Scholar, DergiPark, National Thesis Center, ve ULAKBİM TR Index" databases. PICOS was taken into consideration for the selection of keywords ve various Turkish combinations of the keywords were used (between January 2013 ve March 2023).
Findings: As a result of 2064 articles were reached. Duplicate articles obtained from the databases were removed from the research. After title, abstract, ve full-text screening, the suitability of the remaining studies to the inclusion criteria was evaluated. As a result of the evaluations, it was determined that there were 29 articles that met all criteria. The analysis found the some situationsthat of ventrogluteal area in intramuscular injection application of nurses and nursing students. Conclusion: It has been concluded that nurses ve nursing students do not use the Ventrogleteal area enough ve that their level of knowledge on this subject ve awareness of their professional responsibilities need to be developed. In addition, it has been confirmed that the Ventrogluteal area is an ideal option for intramuscular injections. It is recommended to use the hybrid simulation method ve visual training material in trainings for nurses ve nursing students. More research is needed on this topic.

Anahtar Kelimeler

Intramuscular ınjection, nurse, nursing students, ventrogluteal area.

Kaynakça

• Akbıyık, A. (2021) ‘Parenteral İlaç Uygulamaları’, in (pp 529-555) M. Kara Kaşıkçı ve E. Akın Palveöken (eds) Temel Hemşirelik Esaslar, Kavramlar İlkeler Uygulamalar. İstanbul: İstanbul Tıp Kitapevi.
• Akça, A. (2015) İlaç Uygulamaları. In F. Akça Ay (Ed.), Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler (pp. 473-516). İstanbul: Nobel Kitap Evi.
• Alan, S. & Çalışkan, N. (2018) ‘Hemşirelik Son Sınıf Öğrencilerinin İntramüsküler Enjeksiyon Uygulamasına İlişkin Bilgi Düzeyleri’, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 34(1), pp. 36–53.
• Altıok, M., Kuyurtar, F., Gökçe, H. & Taşdelen, B. (2007) ‘Birinci Basamak Sağlık Hizmetinde Çalışan Ebe ve Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyonuna Yönelik Bilgileri’, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2(4), pp. 69–84.
• Apaydın, E. (2018) Ventrogluteal ve dorsogluteal bölgeye uygulanan intramüsküler enjeksiyonların kanama, ağrı ve hematom açısından karşılaştırılması. (YL Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Apaydın, E., & Öztürk, H. (2021). Ventrogluteal ve dorsogluteal bölgeye uygulanan intramüsküler enjeksiyonların kanama, ağrı ve hematom açısından karşılaştırılması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 105-113.
• Arslan, G.G. & Özden, D. (2018) ‘Creating a change in the use of ventrogluteal site for intramuscular injection’, Patient preference ve adherence, pp. 1749–1756.
• Ayinde, O., Hayward, R.S. & Ross, J.D.C. (2021) ‘The effect of intramuscular injection technique on injection associated pain; a systematic review ve meta-analysis’, PLOS ONE, 16(5), p. e0250883. Available at: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0250883.
• Balcı, S. & Sivri, B.B. (2023) ‘Comparison of pain levels developed during intramuscular injections to laterofemoral ve ventrogluteal regions in children: a rveomized controlled study’, Revista da Associação Médica Brasileira, 69, pp. 85–89. Available at: https://doi.org/10.1590/1806-9282.20220770.
• Baran, L. (2020) Ventrogluteal bölgeden uygulanan intramüsküler enjeksiyonda aspirasyon işleminin gerekliliğinin ve ağrı üzerine etkisinin incelenmesi. (Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.)
• Blanchard, D. & Payette, K.S. (2016) ‘Ventrogluteal Injections: It’s Hip!’, Instructions for continuing nursing education contact hours. 38(2), p. 4.
• Chien, L.Y. (2019) ‘Evidence-based practice ve nursing research’, The Journal of Nursing Research, 27(4), p. e29.
• Çınar Kardaş, S. (2021) Hemşirelere verilen eğitimin ve sunulan görsel materyalin; ventrogluteal enjeksiyonlara yönelik bilgi düzeyine ve ventrogluteal enjeksiyon uygulama sıklığına etkisi. (YL Tezi, Marmara Universitesi.)
• Cocoman, A. & Murray, J. (2008) ‘İntramuscular injections: a review of best practice for mental health nurses’, Journal of Psychiatric ve Mental Health Nursing, 15(5), pp. 424–434.
• Craven, R., Hirnle, C. & Jensen, S. (2015) Hemşirelik Esasları: İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları. 7. baskı. Translated by N. Uysal ve E. Çakırlı. Ankara: Palme Yayınevi.
• Crowe, S., Ewart, L. & Derman, S. (2018) ‘The impact of simulation based education on nursing confidence, knowledge ve patient outcomes on general medicine units’, Nurse Education in Practice, 29, pp. 70–75. Available at: https://doi.org/10.1016/j.nepr.2017.11.017.
• Dalmolin, I.S., Petroni, S., Leite, M.T., Cosentino, S.F. & Freitag, V.L. (2016) ‘Injeções intramusculares na região ventroglútea: prática da enfermagem após pesquisa convergente assistencial’, Revista de Enfermagem UFPE on line, 10(6), pp. 4813–4819. Available at: https://doi.org/10.5205/1981-8963-v10i6a11260p4813-4819-2016.
• Dere İşseven, S. (2020) İntramüsküler enjeksiyon uygulama sonrası hastaların ağrı şiddeti ve memnuniyet düzeyleri açısından dorsogluteal ve ventrogluteal bölgelerinin karşılaştırılması. (YL Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Dişçi, R. (2020) Hemşirelere verilen kanıta dayalı ventrogluteal bölge intramüsküler enjeksiyon eğitiminin etkinliği. (YL Tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Doğan, Z. (2017) Hemşirelik öğrencilerinin intramusküler enjeksiyon uygulamalarının değerlendirilmesi. (YL Tezi, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Doğu, Ö. & Ti̇ryaki̇, Ö. (2023) ‘The Effect Of The Interactive Workshop, E-Learning Ve Practice Training Given To Nurses On Injection To The Ventrogluteal Region On The Knowledge Ve Practices Of Nurses’, Karya Journal of Health Science, 4(1), pp. 60–64. Available at: https://doi.org/10.52831/kjhs.1175226.
• Elgellaie, A., Ashcroft, E. & Larkin, T.A. (2018) ‘Effects of thickness of muscle ve subcutaneous fat on efficacy of gluteal intramuscular injection sites’, British Journal of Nursing, 27(6), pp. 300–305.
• Floyd, S. & Meyer, A. (2007) ‘İntramuscular injections–what’s best practice?’, Nursing New Zealve (Wellington, NZ: 1995), 13(6), pp. 20–22.
• Freitag, V.L., Dalmolin, I.S., Badke, M.R. & Petroni, S.. (2015) ‘Ventrogluteal intramuscular injections: knowledge about the technic by nursing professionals’, J Nurs UFPE online, Recife, 9(2), pp. 799–805.
• Geyik, S., Geyik, M., Yigiter, R., Kuzudisli, S., Saglam, S., Elci, M.A. & Yilmaz, M. (2017) ‘Preventing sciatic nerve injury due to intramuscular injection: ten-year single-center experience ve literature review’, Turk Neurosurg, 27(4), pp. 636–640.
• Gülnar, E. & Çalışkan, N. (2014) ‘Hemşirelerin Ventrogluteal Bölgeye İntramüsküler Enjeksiyon Uygulamasına Yönelik Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(2), pp. 70–77.
• Güven, A. (2022) Ventrogluteal bölgeden Z tekniği ile kas içine enjeksiyon uygulama konusunda hemşirelere verilen beceri eğitiminin değerlendirilmesi. (YL Tezi, Osmangazi Üniversitesi.)
• Güven, Ş.D. (2023) ‘Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyon Uygulamasında Ventrogluteal Alanı Kullanma ve Bilgi Durumları’, Sağlık Akademisi Kastamonu, 8(1), pp. 129–140. Available at: https://doi.org/10.25279/sak.866236.
• Kadıoğlu, H.H. (2018) ‘Sciatic Nerve Injuries from Gluteal İntramuscular Injections According to Records of the High Health Council’, Turkish Neurosurgery, 28(3), pp. 474–478.
• Karaahmetoğlu, G.U. (2019) ‘Hemşirelik öğrencilerinin intramüsküler enjeksiyon uygulamasına yönelik bilgi düzeylerinin incelenmesi’, Abant Tıp Dergisi, 8(3), pp. 155–161.
• Kara-Kaşıkçı, M., Akın, E. (2021). Temel hemşirelik: Esaslar, kavramlar, ilkeler, uygulamalar. A. Akbıyık (Ed.) Parenteral ilaç uygulamaları içinde (pp.529- 555). İstanbul Tıp Kitabevleri.
• Karabey, T. & Karagözoğlu, S. (2021) ‘Türkiye’de İntramüsküler Enjeksiyon Uygulaması ile İlgili Yapılmış Lisansüstü Hemşirelik Tezlerinin İncelenmesi’, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. Available at: https://doi.org/10.51754/cusbed.908955.
• Kaya, N. & Palloş, A. (2016) ‘Parenteral ilaç uygulamaları’, in T. Atabek Aştı ve A. Karadağ (eds) Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı. İstanbul: Akademi, pp. 68–851.
• Kemaloğlu, Y. (2013) İntramüsküler enjeksiyon uygulamasında dorsogluteal ve ventrogluteal bölgelerin ağrı, kanama, hematom riski açısından karşılaştırılması. (YL Tezi, Haliç Üniversitesi.)
• Kılıç Arslan, B. (2018) Hemşirelerin ventrogluteal bölgeye intramüsküler ilaç uygulama becerilerinin geliştirilmesinde hibrit simülasyon yönteminin etkinliğinin değerlendirilmesi. (Doktora Tezi, Gülhane Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Kökçü, Ö.D. & Çinar, N. (2018) ‘3 Yaş Altı Çocuklarda Enjeksiyon Uygulamasında Ventrogluteal Bölgenin Kullanılması Güvenli midir?’, Journal of Human Rhythm, 4(4), pp. 169–174.
• Korkmaz, E., Karagözoğlu Ş., Çerik, B. K. & Yıldırım, G. (2018) ‘Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyon Alanları Hakkında Bilgi Durumları ve Uygulama Tercihleri’, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 20(1), pp. 1–10.
• Larkin, T.A., Ashcroft, E., Elgellaie, A. & Hickey, B.A. (2017) ‘Ventrogluteal versus dorsogluteal site selection: A cross-sectional study of muscle ve subcutaneous fat thicknesses ve an algorithm incorporating demographic ve anthropometric data to predict injection outcome’, International journal of nursing studies, 71, pp. 1–7.
• Masuda, S., Yasuhara, Y., Tanioka, T., Atsuta, A., Motoki, K., Takase, K. & Locsin, R. (2016) ‘Comparison of Gluteal Muscle Intramuscular Injection Sites of Japanese Healthy Subjects: Considerations for Optimal Insertion of Injection Needle Length’, Open Journal of Psychiatry, 6(2), pp. 203–212. Available at: https://doi.org/10.4236/ojpsych.2016.62025.
• Meteris, Ç. (2022) Hemşirelere verilen ventrogluteal bölgeye intramüsküler enjeksiyon eğitiminin hemşirelerin bilgi, görüş ve uygulamayı tercih etme durumlarına etkisi. (YL Tezi. Sanko Üniversitesi.)
• Milutinović, D., Tomic, S., Puskas, V., Brestovački-Svitlica, B, & Simin, D. (2018) ‘Frequency of application ve level of nurses’ knowledge on administering intramuscular injections into the ventrogluteal site’, Medicinski pregled, 71(suppl. 1), pp. 59–64.
• Moharreri, A., Nasiri, H., Jahanshahi, M., Rahmani, H., Abdollahi, A. & Rabie, M. (2007) ‘The comparison of pain intensity ve rate of bleeding in intramuscular injection in dorsogluteal ve ventrogluteal area’, Journal of Gorgan University of Medical Sciences, 9(3), pp. 37–41.
• Nahcivan, N., & Seçginli, S. (2017). Sistematik derlemeye dahil edilen nicel araştırmaların metodolojik kalitesi nasıl değerlendirilir. Türkiye Klinikleri Journal of Public Health Nursing-Special Topics, 3(1), 10-19.
• Nurten, K., Turan, N. & Palloş, A.Ö. (2012) ‘Dorsogluteal bölge intramusküler enjeksiyon uygulamak amacıyla kullanılmamalı mı?’, Florence Nightingale Journal of Nursing, 20(2), pp. 146–153.
• Oflaz, P. (2018) Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyon Uygulamalarında Kullveıkları Alanlar ve Ventrogluteal Alanın Kullanımına İlişkin Görüşleri. (Master’s Thesis. Eastern Mediterranean University (EMU)- YL Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ).
• Okuroğlu, G., Şimşek, A.K., Yavuz, D.E., Orak, N,Ş, Karabacak, B.G. & Ecevit Ş.A. (2023) ‘Öğrenci Hemşirelerin Güvenli Parenteral İlaç Uygulamalarına İlişkin Öz-Yeterlilikleri’, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 22(1–3), pp. 1–11.
• Özener, G. (2021) Mobil öğrenme yöntemiyle verilen eğitimin hemşirelerin ventrogluteal bölgeye güvenli enjeksiyon uygulamasını öğrenmelerine etkisi. (YL Tezi, Gazi Üniversitesi.)
• Özer Demir, S. (2019) Hemşirelerin intramüsküler enjeksiyona yönelik bilgi düzeylerinin ve bölge tercih nedenlerinin araştırılması. (YL Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Öztürk, H. (2023) Ventrogluteal Alana İntramüsküler Enjeksiyon Uygulaması İçin Artırılmış Gerçeklik Gözlüğü Tasarımı-VentroSim. (Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Özveren, H., Gülnar, E. & Yılmaz, E.D. (2018) ‘Hemşirelik Öğrencilerinin İntramüsküler Enjeksiyonda Ventrogluteal Bölge Kullanımına Yönelik Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(4), pp. 300–305.
• Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., ... & Moher, D. (2021) ‘The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews’, BMJ (Clinical research ed.), 372, p. n71. Available at: https://doi.org/10.1136/bmj.n71.
• Pandian J.D., Bose, S., Daniel, V., Singh, Y. & Abraham, A.P. (2006) ‘Nerve injuries following intramuscular injections: a clinical ve neurophysiological study from Northwest India’, Journal of the Peripheral Nervous System, 11(2), pp. 165–171.
• Polat, Ş., Erkan, H.A., Çınar, G. & Doğrusöz, L.A. (2018) ‘Bir üniversite hastanesinde klinik uygulama yapan öğrenci hemşirelerin uygulama alanlarına yönelik görüşleri’, Journal of Health ve Nursing Management, 5(2), pp. 64–74.
• Ramtahal, J., Ramlakhan, S. & Singh, K. (2006) ‘Sciatic nerve injury following intramuscular injection: a case report ve review of the literature’, Journal of Neuroscience Nursing, 38(4), pp. 238–240.
• Robinson, M.W. (2010) ‘Guide to IM injections in newborns’, Nursing made incredibly easy, 8(5), pp. 14–17. Sağkal, T., Edeer, G., Özdemir, C., Meltem, Ö. & Uyanık, M. (2014) ‘Hemşirelik öğrencilerinin intramüsküler enjeksiyon uygulamalarına yönelik bilgileri’, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(2), pp. 80–89.
• Şanlıalp Zeyrek, A. (2020) Hemşirelik öğrencilerinin intramüsküler enjeksiyon becerisinin geliştirilmesinde hibrit simülasyonun etkisi. (Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)
• Şanlialp-Zeyrek, A. & Kuzu-Kurban, N. (2017) ‘Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyon Bilgi ve Uygulamalarına Eğitimin Etkisi: Z Tekniği ve Ventrogluteal Alan’, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 19(1), pp. 26–37.
• Şanlıalp, A. (2013) Hemşirelerin im enjeksiyon uygulamasında dorsogluteal ve ventrogluteal bölge seçimi ile Z tekniği ile ilgili bilgi ve uygulama sıklığında eğitimin etkinliğinin değerlendirilmesi. (Master Thesis. Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.) Available at: http://acikerisim.pau.edu.tr:8080/xmlui/hvele/11499/1878 (Accessed: 25 March 2023).
• Sönmez, M., Kısacık, Ö.G., Doğan, M.L. & Aslan, S. (2022) ‘Hemşirelik Öğrencilerinin İntramüsküler Enjeksiyon Bilgi Düzeylerini Yordayan Bazı Değişkenlerin İncelenmesi: Chaid Analizi’, Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2), pp. 218–226. Available at: https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.993213.
• Strohfus, P.K. et al. (2018) ‘Evidence calls for practice change in intramuscular injection techniques’, Journal of Nursing Education ve Practice, 8(2), pp. 83–92.
• Su, S. & Pekmezci, E. (2019) ‘Hemşirelerin İntramüsküler Enjeksiyon Uygulamasında Ventrogluteal Bölgeyi Kullanmama Nedenleri’, Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(1), pp.46-50.
• Taylor, R.C., Lillis, C. & LeMone, P. (2011) Study guide for fundamentals of nursing: The art ve science of nursing care. Wolters kluwer health| Lippincott williams & wilkins.
• Tuğrul, E. (2016) Ventrogluteal enjeksiyon alanını tespit etmek için araç geliştirilmesi ve aracın geçerliğinin ve güvenilirliğinin saptanması. (Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.)
• Tuğrul, E. & Denat, Y. (2014) ‘Hemşirelerin Ventrogluteal Alana Enjeksiyon Uygulamaya İlişkin Bilgi, Görüş ve Uygulamaları’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(4), pp. 275–284.
• Uslusoy, E.Ç., Duran, E.T. & Korkmaz, M. (2016) ‘Güvenli Enjeksiyon Uygulamaları’, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 3(2), pp. 50–57.
• Vicdan, A.K., Serpil, S. & Alpar, Ş.E. (2016) ‘İntramüsküler Enjeksiyonda Ventrogluteal Bölgenin Kullanımı’, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hemşirelik E-Dergisi, 3(2) pp. 56-61.
• Walsh, L. & Brophy, K. (2011) ‘Staff nurses’ sites of choice for administering intramuscular injections to adult patients in the acute care setting’, Journal of advanced nursing, 67(5), pp. 1034–1040.
• Wu, J., Cai, Y., Cao, A., Bi, Y., Hu, X. & Yang, S. (2020) ‘Recommendation of the Best Site Based on the Distribution Pattern of Extramuscular ve Intramusular Nerves for Gluteal Muscle Injection’, International Journal of Morphology, 38(4), pp. 975–982. Available at: https://doi.org/10.4067/S0717-95022020000400975.
• Wynaden, D., Tohotoa, J., Omari, O.A.L. & Happell, B. (2015) ‘Administering intramuscular injections: How does research translate into practice over time in the mental health setting?’, Nurse Education Today, 35(4), pp. 620–624. Available at: https://doi.org/10.1016/j.nedt.2014.12.008.
• Yapucu Güneş, Ü., Ceylan, B. & Bayındır, P. (2016) ‘Is the ventrogluteal site suitable for intramuscular injections in children under the age of three?’, Journal of Advanced Nursing, 72(1), pp. 127–134.
• Yavuz, D.E &Karabacak, Ü. (2011). ‘İntramüsküler enjeksiyonda neden ventrogluteal bölgeyi tercih etmeliyiz?’ Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 13(2), pp.81-8.
• Yiğit Gökbel, K. (2017) Hemşirelerin intramüsküler enjeksiyon uygulamasında ventrogluteal bölgenin kullanımına ilişkin verilen planlı eğitimin bilgi ve becerileri üzerine etkisi. (YL Tezi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü.)