Arapkirli Hüseyin Avni Tarafından Yazılmış Bir İcazetname: Tahkik ve Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 1, 405 - 432, 30.06.2021

Hamit Demir

https://doi.org/10.14395/hid.864529

Öz

Son devrin önde gelen âlimlerinden Arapkirli Hüseyin Avni, ilk tahsilini babasından ve doğup büyüdüğü bölgenin (Malatya ve civarı) âlimlerinden almış olup, daha sonra Beyazıt Medresesi müderrislerinden Bayburtlu Hüseyin Hüsnü Efendi ile Şeyhülislâm Bodrumlu Ömer Lutfi Efendi’nin ders halkalarına devam ederek her ikisinin de icâzetli talebelerinden olmuştur. Kelâm ve hadis ilmine katkıları ile daha çok öne çıkan Hüseyin Avni, her yılın ramazan ayında padişahın meclisinde yapılan ve devlet erkanının da katıldığı huzur derslerine muhatap ve mukarrir olarak iştirak eden seçkin kişilerdendir. Bir dönem eser telif etmek maksadıyla eğitim faaliyetlerine ara vermek istemişse de öğrencilerinin ısrarlı taleplerine karşı koyamayıp ders vermeye devam etmiştir. Eldeki mevcut bilgilere göre Hüseyin Avni, eğitim faaliyetlerini Beyazıt Camii ve Laleli Camii medreselerinde sürdürmüş, ders halkaları neticesinde başarılı olan iki ayrı öğrenci grubuna icazet vermiş ve bu faaliyetinden ötürü resmî devlet nişanı ile taltîf edilmiş muteber bir şahsiyettir. Hüseyin Avni, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde resmî eğitim kurumlarında müderris ve idareci olarak çalışmış, eğitim komisyonlarında üyelik yapmış, Cumhuriyet’in kurulmasının akabinde ise Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi’nde kelâm ve hadis tarihi dersleri vermiştir. İlahiyat Fakültesi’nden 1934 yılında emekli olduktan sonra ömrünün kalan yirmi yılını şahsî kütüphanesinde kitaplarıyla baş başa geçiren Hüseyin Avni, 1954 yılında vefat etmiş ve Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir. Yakın talebelerinden M. Hazmi Tura’nın ifadesiyle “metin bir hâfıza ve süratli bir intikale sahip, tam bir zühd ve takvâ âbidesi” şeklinde tavsif edilen Hüseyin Avni, İslam Ansiklopedisi’nin verdiği bilgilere göre üçü nahv, biri kelâm ve biri de ahlaka dair olmak üzere toplam beş eser telif etmiştir. Bunun dışında, hakkında yapılan bir yüksek lisans tez çalışmasında, hadis ilmine dair yayınlanmamış beş ayrı eserinden ve çoğu kelâm alanında olmak üzere muhtelif dergilerde neşredilmiş makalelerinden söz edilmektedir.
Hüseyin Avni’ye dair kitap, tez, sempozyum tebliğleri ve makalelerde onun, İlm-i Kelâm isimli eseri ve kelâm ilmine katkıları gündem edilmiş, İlm-i Usûli’l-Hadis isimli eseri ve hadis usûlüne dair el yazma notları neşredilmiş olup aldığı ve verdiği icazetlerden de söz edilmiştir. Ancak kendisinin verdiği icazetin metnine ve muhtevasına dair bilgi veren herhangi bir çalışmaya rastlanamamıştır. İşte çalışmamıza konu olan bu Arapça metin, Hüseyin Avni’nin ifadesi ile istifâde ettiği selef âlimlerinin izini takip ederek, kendisinden icazet isteyen öğrencilerinden İbrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî’ye verdiği milâdî 1905 tarihli bir icazetnamedir. Söz konusu icazetnameyi alan İbrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî’nin kim olduğuna dair herhangi bir bilgiye erişilememiş olsa da aslında bu metni önemli kılan husus, Hüseyin Avni’nin ilmî biyografisine dair portreyi netleştirecek birinci elden otobiyografik verilere sahip olmasıdır. Söz gelimi Hüseyin Avni’nin ilim tahsiline başlama sebepleri, nerede hangi hocalardan ders aldığı, tasavvufa olan ilgisi ve Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevi ile bağlantısı, ilmin faziletine dair düşünceleri netleşmektedir, Arapça ve Farsça konusunda ehliyetini belgeleyen icazetname, Hz. Peygamber’e uzanan ilmî silsilesi, İmam Buhârî’ye uzanan iki ayrı hadis senedi, talebelerinin şahsında bütün Müslümanlara tavsiyeleri, bu icazetnamede bizzat kendi dilinden kayıt altına alınmıştır. Dahası onun Arap diline ve edebiyatına vukûfiyetini gösteren veciz ifadeler ve kavram tercihleri, mantık ve felsefeye hâkimiyetini çağrıştıran ıstılahlar, hadis ilminin teknik konularını anımsatan terimler ve isnadın önemine dair görüşleri, selef âlimlerine duyduğu derin hürmet ve muhabbetin göstergelerini de bu icazet metninin satır aralarında bulmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Hüseyin Avni Arapkiri, İcazetname, Hadis, Tasavvuf

Teşekkür

Metnin tahkik edilme sürecinde desteklerini esirgemeyen kıymetli dostum Arş. Gör. Naim Yaman ve hadis meselelerinde bilgisine müracaat ettiğim aziz kardeşim Arş. Gör. Ömer Faruk Özbek'e teşekkürü bir borç bilirim.

The Inscription Written by Hussain Awni: Enquiry and Assessment

Öz

Hussain Awni from Arapkir, one of the leading scholars of the last era, received his first education from his father and the scholars of the region where he was born and raised (Malatya and its vicinity). Later, he continued the lectures of Hussain Husnu Efendi from Bayburt and Shaykh al-Islam Omar Lutfi Efendi, one of the professors of Beyazıt Madrasa, and became one of the certified students of both. Hussain Awni, who stands out with his contributions to the science of kalam and hadith, is one of the distinguished people who attended the serenity with the participation of state officials lessons held in the council of the sultan every year in Ramadan. Although he wanted to interrupt his educational activities to compile work for a period, he could not stand the insistence of his students and continued to teach. According to the information available, Hussain Awni continued his educational activities in Beyazıt Mosque and Laleli Mosque, and as a result of these lecture rings, he gave approval to two different student groups and was, therefore, a respectable person who was awarded an official state order. Hussain Awni worked as a teacher in official educational and administrator in official educational institutions in the last periods of the Ottoman Empire, became a member of educational commissions and after the establishment of the Republic, he gave lectures on the history of kalam and hadith at the Dârülfünun Theology Faculty. Hussain Awni, who spent the remaining 20 years of his life alone with his books after retiring from the Faculty of Theology in 1934, passed away in 1954 and was buried in the Edirnekapı Martyrdom. In the words of M. Hazmi Tura, one of his close students, Hussain Awni was defined as "a complete asceticism and taqwa with a strong memory and an expeditious transition". According to the information provided by the Encyclopedia of Islam, he authored a total of five works, three of which on syntax (nahv), one on kalam, and one on morality. Apart from this, according to a master's thesis about him, there are five different unpublished works on hadith science of hadith and his articles published in various journals, mostly in the field of kalam, are mentioned.
In the books, thesis, symposium papers, and articles about Hussain Awni, his work named İlm-i Kalam and his contributions to the science of kalam handled, his work named İlm-i Usûli'l-Hadith and manuscript notes were published, and the inscriptions he received and gave were mentioned. However, no study providing information about the details of the inscriptions given by him was found. This is the inscription dated 1905 AD that is the subject of this study, which Hussain Awni gave to Ibrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî, one of his students who demanded approval, by following the footsteps of his predecessors with his statement. Although we do not have access to any information about İbrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî, who received the license in question, what makes this text important is that it has first-hand data that will clarify the portrait of Hussain Awni's scholarly autobiography. For example, Hussain Awni's beginning to study science, from which teachers he took lessons, interest in sufism and her connection with Ziyauddin Gumushanevi, his thoughts on the virtue of science become clear. The icazetname certifying his competence in Arabic and Persian, the scientific lineage that goes back to the Prophet, two separate hadith statements extending to Imam Bukhari, and his advice to all Muslims in the person of his students, are explained in his language in this inscription. Moreover, laconic expressions and concept preferences that show his knowledge of Arabic language and literature, terms that evoke his domination of logic and philosophy, terms reminiscent of the technical issues of hadith and his views on the importance of isnad, and the indication of his deep respect for his predecessor scholars, and the indication of his affection can be found between the lines of that inscription.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Hussain Avni Arapkîrî, İnscription, Hadith, Sufism

Kaynakça

• Akalın, İsa. “Hüseyin Avni Arapkirli’nin Arapça Usûlü’l-Hadîs Elyazması Ders Notları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 15/2 (30 Aralık 2017), 115-143.
• Akpınar, Cemil. “İcazet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/393-400. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Albayrak, Sadık. Son Devrin Osmanlı Uleması. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Şerhu Nuhbetü’l-fiker fî Mustalahi ehli’l-eser. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - İbrahim Paçacı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 12. Basım, 2009.
• Arapkîrî, Hüseyin Avni b. Hasan Fehmi. İcazetname. Malatya: Şeyhzadeoğlu Özel Kitaplığı, Yazmalar Koleksiyonu, 314, 1b-11a.
• Arapkîrî, Hüseyin Avni b. Hasan Fehmi. İcazetname. İstanbul: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 551, 1b-16a.
• Arslan, Hulusi. “Arapkirli Hüseyin Avni Efendi ve Kelam İlmine Katkılar”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu, ed. Fikret Soysal vd. 2/495-509, Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Bağdâdî, Ebubekir Ahmed b. Sabit b. Ahmed b. Mehdî el-Hatîb el-. el-Câmi’ li Ahlâki’r-râvî ve Âdâbu’s-sâmi’. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• Bozkurt, Mustafa. “Arapkirli Hüseyin Avni’de Bilgi, Bilginin Kaynakları ve Değeri”. Kader 16/1 (30 Haziran 2018), 89-112. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.397003
• Cemâleddin Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kāsım ed-Dımaşkī. Kavâidi’t-tahdîs min fünûni Mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Ceylan, Ahmet. “Arapkirli Hüseyin Avni ve Yeni İlm-i Kelam”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu, ed. Fikret Soysal vd. 2/537-568, Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-. Câmi’u Beyâni’l-ilm ve fadlih. Dâru İbnü’l-Cevzî, 1994.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Beyrut: Mektebetü’l-Kevser, 2. Basım, 1994.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbü’l-Burhân. İstanbul: Klasik, 2. Basım, 2012.
• Firûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakûb. Kâmûsü’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gacek, Adem. Arapça El Yazmaları İçin Rehber. çev. Ali Benli - M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Gündüz, İrfan. Gümüşhânevî Ahmed Ziyâüddîn Hayatı Eserleri Tarikat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarikatı. İstanbul: Seha Neşriyat, 2013.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kalaycı, Mehmet. “Süleymaniye’de Bir Hâfız-ı Kütüb: Mehmet Hazmi Tura (öl. 1960) ve Yazma Eserlere Düştüğü Tetkik Notları”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/2 (30 Eylül 2020), 501-552. https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.743061
• Koçyiğit, Yakup. “Arapkirli Hüseyin Avni Efendi ve İlm-i Usûli’l-Hadis İsimli Eseri”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu, ed. Fikret Soysal vd. 2/569-584, Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Kutluer, İlhan. “Felek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/303-306. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Mardin, Ebûl-ulâ. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, ts.
• Mehdî, Hüseyin b. Muhammed el-. Kitâbü saydi’l-efkâr fi’l-edebi ve’l-ahlâki ve’l-hükmi ve’l-emsâl. 1 Cilt. Vizâratü’s-Sekâfe, 2009.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-. Feyzü’l-kadîr Şerhü!l-Câmi’i’s-sağîr. Mısır: Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1937.
• Soysal, Fikret. “Arapkirli Hüseyin Avni ve Ceride-i İlmiyye’de Kelam Araştırmaları”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu, ed. Fikret Soysal vd. 2/511-534, Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Soysal, Fikret. “Darulfünün İlahiyat Fakültesi’nde Bir Kelam Müderrisi: Arapkirli Hüseyin Avni Karamehmedoğlu”. İstanbul: Bayrampaşa Belediyesi, 2009.
• Suluoğlu, Mehmet Hanefi. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kelâm İlminde Yenilenme Girişimleri. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Sungurbey, İsmet. Ebû’l-ulâ Mardin. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Şengezer, Sinan. Arapkirli Hüseyin Avni ve Kelam İlmine Katkıları. Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Şimşirgil, Ahmet - Ekinci, Ekrem Buğra. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2. Basım, 2009. http://books.google.com/books?id=o_xNAQAAIAAJ
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. Dahhâk et-. Sünen-i Tirmizî, İlim. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tura, Mehmet Hazmi. İstanbul Dersiâmlarından Müderrislerinden Merhum Hüseyin Avni Karamehmedoğlu. İstanbul: Arapgir Kültür Derneği Yayınları, 1955.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/89-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yorulmaz, Nilüfer KALKAN. “Usûl-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (15 Aralık 2019), 651-671. https://doi.org/10.18505/cuid.616504
• Yurdagür, Metin. “Arapkirli Hüseyin Avni̇”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/329-331. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yücel, Ahmet. “Avâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/105. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 12. Basım.