Haşmonayim Ailesinin Değişen İdeolojisi

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 1, 81 - 104, 30.06.2022

Okan Açıl

https://doi.org/10.14395/hid.1067979

Öz

Makedonyalı Büyük İskender’in, günümüz Filistin, İsrail ve Ürdün topraklarının bir kısmından ibaret olan Yahudiye’yi MÖ 332 yılında fethetmesiyle bölge Yahudileri, Helenistik hâkimiyetin altına girmiştir. Büyük İskender’in ölümünün ardındansa geride bıraktığı devasa imparatorluk üzerinde generalleri birbiriyle mücadele etmeye başlamış ve nihayetinde çeşitli Helenistik krallıklar kurulmuştur. Yahudiye, MÖ 301 yılında bahsi geçen Helenistik devletlerden Ptolemaios Devleti hâkimiyeti altında kalmışsa da devam eden mücadeleler kapsamında MÖ 200 yılında bir diğer Helenistik Devlet olan Seleukoslara tabi hâle gelmiştir. Seleukos hâkimiyetinin başlangıcı itibariyle dinî ve idari anlamda nispeten rahat bir ortama sahip olan Yahudi ahali, ilerleyen dönemde özellikle dinî ve idari bazı yaptırımlara maruz kalacaktır. Bahse konu yaptırımlar sebebiyle bölgede Modeinli Mattathias ve beş oğlu önderliğinde literatürde Makkabi İsyanı olarak bilinen isyan hareketi başlamıştır. Hareketi yürüten aile Haşmonayim Ailesi veya Makkabiler olarak bilinmektedir. Haşmonayim adı, ailenin kaynaklarda varlığı tespit edilebilen büyük atasından ötürü kullanılmaktadır. Makkabi adı ise esasen, Mattathias’ın oğlu Ioudas Makkabaios’un epitheti olup, onun gösterdiği başarılar sebebiyle hem isyanı hem de aileyi anmak için kullanılır hâle gelmiştir. Haşmonayim veya Makkabiler olarak bilinen aile ilk olarak MÖ 167 yılında, Seleukos idaresi altında bulunan Yahudilerin dönemin kralı IV. Antiokhos Epiphanes’in dinî dayatmalarına karşı Mattathias tarafından başlatılan isyan hareketiyle tarih sahnesine çıkmıştır. Mattathias’ın ölümünün ardından hareket, geride kalan beş oğlu ve sonrasında ise torunları tarafından devam ettirilmiştir. Başlangıç itibariyle yerel bir isyan hüviyetinde olan hareket, zaman içerisinde ailenin bir hanedanlığa dönüşmesine yol açmıştır. Hanedanlık olarak mücadelesini sürdüren Haşmonayim Ailesi, Seleukoslar karşısında çeşitli vesilelerle elde ettikleri kazanımlarla önce vassal bir yapıya ve nihayetinde ise bağımsız bir siyasi yapıya sahip olmuştur. Aile hakkında birincil kaynak niteliğindeki bilgiler genel itibariyle apokrif Makabeler Kitapları ile Yahudi tarihçi Flavius Iosephus’un eserlerinden edinilmektedir. Mevcut bilgiler doğrultusunda MÖ 167 ile MÖ 63 yılları aralığını kapsayan ailenin faaliyet dönemi üzerine özellikle yabancı literatürde, ailenin ve hareketin siyasi tarihi ile dinler tarihi özellikle Yahudilik açısından önemi ve etkileri hususunda çeşitli incelemeler yapılmıştır. Ancak ailenin faaliyetlerini yürütürken benimsediği hareket motivasyonu ile meşruiyet kazandıkları dayanak noktaları üzerine pek fazla çalışma bulunmamaktadır. Hâlbuki ailenin tarihi seyri takip edilirken sahip oldukları hareket ideolojisinin, mücadele gerekçelerinin ve meşruiyet dayanaklarının süreklilik arz edecek şekilde değişiklik gösterdiği ve güncellendiği dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Haşmonayim Hanedanlığının siyasi tarihi ve bir din olarak Yahudiliğe ifade ettiği anlamdan ziyade, ailenin tarih sahnesine çıkışından sahip oldukları bağımsız devletin yıkılışına kadar geçen süre içerisindeki ideolojisi, meşruiyet dayanakları ve bahse konu ögeler üzerinde meydana gelen değişiklikler sebepleriyle beraber incelenmeye çalışılmıştır. İncelemeler neticesinde meydana gelen değişimlerin özellikle ailenin hareket kapsamında edindiği kazanımlara ve mevcut siyasi konjonktüre göre gerçekleştiği belirlenmiştir. Ailenin hareket ideolojisi üzerinde gerçekleşen değişimler belli hadiseler neticesinde meydana gelmiştir. Bu yönüyle ailenin hareket motivasyonunu isyan dönemi ideolojisi, hanedanlık dönemi ideolojisi ve devlet dönemi ideolojisi olmak üzere üç kısımda incelemek mümkündür. Hareket henüz isyan dönemindeyken ailenin ideolojisi millilikten oldukça uzaktır ve din temelli bir zeminde bulunmaktadır. Aile hareket meşruiyetini, aynı ideolojisi gibi, bu dönemde dinî dayanaklardan almaktadır. Makkabi İsyanı’nın hedeflerinin başarıya ulaştığı sonraki hanedanlık döneminde ailenin ideolojisi ve meşruiyet zemini büyük bir değişime uğramıştır. Artık ortada dinî bir hedef kalmaması sebebiyle aile milli bir ideolojiyle hareket ederek siyasi bağımsızlık hedefleri güder hâle gelmiştir. Siyasi bağımsızlığın tesis edildiği devlet döneminde ise artık siyasi bağımsızlık gibi bir hedef mevcut olmadığı için hanedanlığın bekasını koruma ve kişisel iktidar güdüsüyle hareket edildiği dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Yahudilik, Haşmonayim, Makkabiler, İdeoloji, Meşruiyet, Değişim

The Changing Ideology of Hasmonean Family

Öz

When Alexander the Great of Macedonia conquered Judea, which consists of part of present-day Palestine, Israel and Jordan, in 332 BC, the Jews of the region came under Hellenistic domination. After the death of Alexander the Great, his generals began to fight each other on the huge empire he left behind, and eventually various Hellenistic kingdoms were established. Although Judea remained under the domination of the Ptolemaic State, one of the aforementioned Hellenistic states, in 301 BC, it became subject to another Hellenistic State, the Seleucids, in 200 BC as part of the ongoing struggles. The Jewish population, which had a relatively comfortable environment in terms of religion and administration as of the beginning of the Seleucid domination, would be subject to some religious and administrative sanctions in the following period. Due to the sanctions in question, a rebellion movement known as the Maccabean Revolt in the literature started under the leadership of Mattathias of Modein and his five sons. The family that led the movement is known as the Hasmonean Family or the Maccabees. The name Hasmonean is used because of the family's great ancestor whose existence can be identified in the sources. The name Maccabee is essentially the epithet of Judas Maccabee, son of Mattathias. Due to his successes, it has become used to commemorate both the rebellion and the family. The family known as the Hasmoneans or Maccabees first appeared in 167 BC. During this period, the Jews were under Seleucid rule and a rebellion started under the leadership of Mattathias against the religious impositions of Antiochus IV, the king of the period. After Mattathias' death, the movement was continued by his five remaining sons and later by his grandchildren. The movement, which was initially a local rebellion, led to the transformation of the family into a dynasty. Continuing its struggle as a dynasty, the Hasmonean Family first had a vassal structure and finally an independent political structure, with the gains they achieved against the Seleucids. Primary information about the family is generally obtained from the apocryphal Books of Maccabees and the works of the Jewish historian Josephus. On the family's activity period, which covers the period between 167 BC and 63 BC, various studies have been made on the importance and effects of the political history of the family and the movement, and the history of religions in terms of Judaism, especially in foreign literature. But, there are not many studies on the motivation of action adopted by the family while carrying out its activities and the bases on which they gain legitimacy. Whereas, while the historical course of the family is being followed, it is noteworthy that the movement ideology, the reasons for the struggle and the legitimacy bases of the family have changed and updated continuously. In this study, rather than the political history of the Hasmonean Dynasty and its meaning to Judaism as a religion, the ideology of the family from its emergence on the stage of history until the collapse of the independent state they owned, its legitimacy bases and the reasons for the changes in the aforementioned elements are examined. As a result of the examinations, it is determined that the changes occurred especially according to the gains of the family and the current political conjuncture. The changes that took place on the family's movement ideology occurred as a result of certain events. In this respect, it is possible to examine the motivation of the family in three parts as the ideology of the rebellion period, the ideology of the dynasty and the ideology of the state. While the movement was still in the period of rebellion, the ideology of the family was far from nationalism and was based on religion. The family gained its legitimacy from religious grounds in this period, just like its ideology. In the dynastic stage, which is the next period in which the goals of the Maccabean Revolt were successful, the ideology and legitimacy of the family underwent a major change. Since there was no longer a religious goal, the family had started to pursue political independence goals by acting with a national ideology. In the period of the state when political independence was established, there was no longer a goal of political independence, so the family acted with the motive of protecting the dynasty and personal power.
Keywords: , Hasmoneans, Maccabees, Ideology, Legitimacy, Change, Judaism.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Judaism, Hasmoneans, Maccabees, Ideology, Legitimacy, Change

Kaynakça

• I. Mak. (= I. Makabeler). Kullanılan metin ve çeviriler: The First Book of Maccabees. ed. W. Fairweather vd. Cambridge: Cambridge University Press, 1908; “I. Makabeler”. Kutsal Kitap ve Deuterokanonik (Apokrif) Kitaplar, 183 – 223. Korea: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2015.
• Ahituv, Shmuel. The Jewish People an Illustrated History. London: Continuum Books, 2006.
• Altınel, Tolga Savaş. “Soyun Önemi Bağlamında Yahudi Haşmoni Krallığı ve Vaftizci Yahya”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (Haziran 2017), 115 – 138.
• Atkinson, Kenneth. A History of Hasmonean State, Josephus and Beyond. London: Bloomsbury, 2016.
• Bar-Kochva, Bezalel. Judas Maccabaeus, The Jewish Struggle against the Seleucids. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
• Conder, Claude Reigner. Judas Maccabaeus and the Jewish War of Independence. London: Marcus Ward & Co, 1879.
• Çoban, Bekir Zakir. “Josephus’un Gözüyle İlk Dönem Yahudi Fırkaları”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2008), 57 – 69.
• Dabrowa, Edward. The Hasmoneans and Their State, A Study in History, Ideology and the Institutions. Krakow: Jagiellonian University Press, 2010.
• Eski Ahit. Kullanılan Metin ve çeviri: Kutsal Kitap Yeni Dünya Çevirisi. New York: Watch Tower Bible and Tract Society of PA, 2019.
• Goldin, Judah. “The Period of the Talmud”. The Jews, Their History, ed. Louis Finkelstein, 119 – 224. New York: Shocken Books, 1970.
• Goldstein, Jonathan A. “The Hasmonean Revolt and the Hasmonean Dynasty”. The Cambridge History of Judaism, 2. Cilt, ed. Louis Finkelstein vd, 292 – 351. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
• Graetz, Heinrich. History of the Jews. 1. Cilt. Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1891.
• Güngör, Muhammed. “Yahudilikte Özel Bir Sınıf; Yahudi Din Adamları Kohenler”. Oksident, Yahudilik, Hristiyanlık ve Batı Araştırmaları Dergisi 1/2 (2019), 193 – 218.
• Harman, Ömer Faruk. “Yahudilik, Mezhepler ve Dini Gruplar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43 / 212 – 218. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hendin, David. “Numismatic Expressions of Hasmonean Sovereignty”. Israel Numismatic Journal 16 (2007-8), 76 – 91.
• Ios. Ant. Iud. (= Iosephus, Antiquitates Iudaicae). Kullanılan metin ve çeviri: Jewish Antiquities Books XII – XIV. İng. çev. Ralph Marcus. 7. Cilt. London: William Heinemann Ltd, 1957.
• Ios. Bel. Iud. (= Iosephus, Bellum Iudaicum). Kullanılan metin ve çeviri: The Jewish War Books I – III. İng. çev. J. Thackeray. 2. Cilt. London: William Heinemann Ltd, 1956.
• Learsi, Rufus. Israel: A History of the Jewish People. Cleveland: The World Publishing Company, 1966.
• Madden, Frederic W. Coins of the Jews. London: Trübner & Co., 1881.
• Mclaren, James S. Power and Politics in Palestine, The Jews and the Governing of Their Land 100 BC – AD 70. Sheffield: JSOT Press,1991.
• Mendenhall, George E. Antik İsrail’in İnancı ve Tarihi, Kitab-ı Mukaddes Bağlamında Bir Giriş. çev. Mia Pelin Özdoğru. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Ottley, R. L. A Short History of the Hebrews to the Roman Periods. New York: The Macmillian Company, 1901.
• Regev, Eyal. The Hasmoneans, Ideology, Archaeology, Identity. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2013.
• Schafer, Peter. The History of the Jews in the Greco – Roman World. London: Routledge, 2003.
• Schwartz, Seth. The Ancient Jews from Alexander to Mohammad. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
• Sharon, Nadav. Judea under Roman Domination, the first Generation of Statelessness and its Legacy. Atlanta: SBL Press, 2017.
• Smallwood, E. Mary. The Jews under Roman Rule from Pompey to Diocletian. Netherlands: Brill, 1976.
• Soggin, J. Alberto. An Introduction to The History of Israel and Judah. London: SCM Press, 1999.
• Stern, Menahem. “The Period of the Second Temple”. A History Of Jewish People. ed. H.H. Ben Sasson. 185 –306. Cambridge: Harvard University Press, 1976.
• Tcherikover, Victor. Hellenistic Civilization and the Jews. Philadelphia: The Magnes Press, 1959.
• Vanderkam, James C. From Joshua to Caiaphas, High Priests after the Exile. Minneapolis: Fortress Press, 2004.
• Yıldırım, Nurgül – Temizkan, Meltem. “Seleukoslar Döneminde Yaşanan Suriye Savaşları Üzerine Bir İnceleme”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/39 (2017), 117 – 131.
• Zeitlin, Solomon. The Rise and Fall of the Judean State. 2. Cilt. Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1968.