Din Psikolojisi Dersine Yönelik Tutum Ölçeği Formunun Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 1265 - 1292, 30.12.2022

Salih Akyıldız , Harun Kahveci

https://doi.org/10.14395/hid.1073985

Öz

Din psikolojisi dersinin temel amacı; “bireyin dini hayatını bütün genişliği ve derinliğiyle anlamak ve açıklamaya çalışmaktır” Din psikolojisi dersinin bu amaca ulaşabilmesi, ilahiyat fakültelerindeki öğrencilerin bu derse yönelik tutumlarıyla ilişkilidir. Zira öğrencilerin derslere yönelik tutumları ile akademik başarıları arasında ilişki olduğu, dersle yönelik olumlu tutuma sahip öğrencilerin öğrenmeye daha kolay güdülendikleri, olumsuz tutuma sahip olanları ise derse olan ilgilerinin azaldığı bilinmektedir. Bu bağlamda ilahiyat fakültesi öğrencilerinin din psikolojisi dersine yönelik tutumlarının araştırılması önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tutumları incelemenin başlıca nedenlerinden biri davranışların kestirilmesine olanak vermesidir. Kişilerin belirli şeylere karşı ilgi veya ilgisizlik dereceleri tespit edilerek tutumlarının yoğunluğu anlaşılmaya çalışılır. Bu amaçla ilahiyat fakültesi öğrencilerinin Din Psikolojisi dersine yönelik tutumlarının belirlenmesinde kullanılabilecek bir ölçek geliştirme çalışması yapılması amaçlanmıştır. İlahiyat fakültesi öğrencilerinin Din Psikolojisi dersine yönelik tutumlarının bilinmesi, varsa olumsuz tutumları, bunların nedenlerinin ortaya çıkarılması dersin daha nitelikli hale gelmesine yönelik alınacak kararlara yol gösterici olacağı varsayılmaktadır.

Araştırma tarama modelinde yürütülmüştür. Çalışma grubu farklı illerde bulunan ilahiyat fakültesi 3. ve 4. sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Çalışma grubu 354’ü kadın (%73,6), 127’si erkek (%26,4) olmak üzere 481 öğrenciden oluşmaktadır. Literatür taraması sonucunda 42 maddelik bir havuz oluşturulmuş ve alınan uzman görüşü sonrasında madde sayısı 39’a düşürülmüştür. Toplanan veriler, SPSS 16.0 programına yüklenerek analiz için hazır hale getirilmiştir. Verilerin analizinde Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) tekniği ile ölçeğin faktör analizi yapılmıştır. Faktör yapısını doğruluğunu test etmek için ise Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) kullanılmıştır.

Ölçeğin geçerliği ile ilgili yapılan istatistiksel işlemler sonucunda, KMO değeri 0.965 çıkmıştır. KMO değerinin 0.90 üzerinde olması, örneklem büyüklüğü için “mükemmel” olarak kabul edilmektedir. Bartlett Küresellik Testi’nin anlamlı olduğu (X2= 11144,785; p<.05) görülmektedir. Bartlett testinin anlamlı olması veri setinin çok değişkenli normal bir dağılıma sahip olduğunu göstermektedir. Yamaç grafiği incelendiğinde, özdeğeri birden büyük üç faktörün ortaya çıktığı gözlenmiştir. Ölçeğin birden çok boyuta sahip olduğu görüldüğünden rotasyon işleminin yapılmasına karar verilmiştir. Bunun için dik döndürme (varimax rotation) tekniği kullanılmıştır. Tekrarlanan döndürme işlemleri sonucunda 25 maddenin 1’den büyük üç faktör altında toplandığı görülmüştür.

Faktör analizi sonucunda elde edilen özdeğer ve varyans açıklama oranları incelendiğinde, ölçek maddelerinin özdeğeri 1’den büyük üç faktör altında toplandığı görülmüştür. Bu faktörlerin varyans yüzdeleri sırasıyla; 34.078, 19.428 ve 16.717’dir. Faktörlerin tümü toplam varyansın %70.223’ini açıklamaktadır. Maddelerin yük değerlerinin 0.627 ile 0.792 arasında değiştiği gözlenmiştir. Ortaya çıkan faktörlerin altında yer alan yük değeri en yüksek olan maddeler dikkate alınarak bu faktörler; “Önemli bulma/Değer verme”, “İlgi duyma/Hoşlanma” ve “Kabullenmeme/Kaçınma” olarak isimlendirmiştir.

Ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı α=0.97 olarak bulunmuştur. Ölçeğin ölçülmek istenen davranışı gösterenler ile göstermeyenleri ayırt edip etmediğini tespit etmek için %27’si alt ve %27’si üst grup puanlarının ortalamaları bağımsız örneklem t-testi ile incelenmiştir. Yapılan istatistiksel işlemler sonucunda grupların madde ortalama puanları arasındaki bağımsız gruplar t testi sonuçlarının 18.291 ile 43.252 arasında değiştiği ve tüm maddeler için istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<.01) görülmüştür. Ölçeğin alt faktörlerinin birbirleriyle ve ölçeğin bütünüyle olan korelasyonlarının incelenmesi sonucunda, ölçeğin Önemli bulma/Değer verme boyutu ile İlgi duyma/Hoşlanma boyutu arasında (r=0.76; p<0.000) pozitif yönde, anlamlı; Önemli bulma/Değer verme boyutu ile Kabullenmeme/Kaçınma boyutu arasında (r=0.58; p<0.000) pozitif yönde, anlamlı; İlgi duyma/Hoşlanma boyutu ile Kabullenmeme/Kaçınma boyutu arasında (r=0.64; p<.000) pozitif yönde, anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.

Ölçeğin faktör yapısını doğrulamak amacıyla Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır. Yapılan analizlerde ölçeğin uyum indekslerinin; χ2 /df= 2.7; NFI= .98; NNFI= .98; IFI= .98; RFI= .98; CFI= .98; RMR= .04 değerleri “mükemmel uyumu” gösterirken GFI= .85 ve RMSEA= .07 değerleri “kabul edilebilir uyumu” göstermektedir. Yapılan AFA ve DFA sonuçları bir bütün olarak değerlendirildiğinde, “Din Psikolojisi Dersine Yönelik Tutum Ölçeği”nin (DPDYTÖ) Din Psikolojisi dersine yönelik tutumların ölçülmesinde kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu sonuç ve kanaatine varılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Din psikolojisi tutum ölçeği, Tutum, Tutum Ölçeği

A Study on the Validity and Reliability of the Attitude Scale towards the Psychology of Religion Course

Öz

The main purpose of the psychology of religion course is “to understand and try to explain the religious life of the individual in all its breadth and depth.” Achieving this goal for the psychology of religion course is related to the attitudes of the students in theology faculties towards this course. Since it is known that there is a relationship between the attitudes of students towards courses and their academic achievements, students with positive attitudes towards the course are more easily motivated to learn, and those with negative attitudes are less interested in the course. In this context, it is important to investigate the attitudes of theology faculty students towards the psychology of religion course.

One of the main reasons for studying attitudes is that it allows behavior to be predicted. The intensity of people’s attitudes is attempted to be understood by determining the degree of interest or indifference towards certain things. For this purpose, it is aimed to conduct a scale development study that can be used to determine the attitudes of the theology faculty students towards the psychology of religion course. It is assumed that knowing the attitudes of the theology faculty students towards the psychology of religion course, revealing their negative attitudes, if any, and their reasons will guide the future decisions to make the course more qualified.

This study uses the survey method. The study group consists of junior and senior year university students of theology faculties located in different provinces of Turkey. The study group consists of 481 students, of which 354 (73.6%) are female and 127 (26.4%) are male. Following the literature review, a pool of 42 items was created and the number of items was reduced to 39 after receiving an expert opinion. The data collected through the pre-test were loaded into the SPSS 16.0 and made ready for analysis. Exploratory Factor Analysis (EFA) technique was used for the factor analysis of the scale and Confirmatory Factor Analysis (CFA) was used to test the accuracy of the factor structure.

After the statistical work performed on the validity of the scale, its KMO value was found to be 0.965. A KMO value above 0.90 is considered “excellent” for the sample size. Bartlett’s Test of Sphericity was significant (X2= 11144.785; p<.05), which indicated that the data set had a multivariate normal distribution. When the slope graph was examined, it was observed that three factors with eigenvalues greater than one emerged. Since it was seen that the scale had more than one dimension, it was decided to perform the rotation process. For this, the vertical rotation (varimax rotation) technique was used. Following the repeated rotations, 25 items were found to be gathering under three factors greater than 1.

Following the inspection of eigenvalues and variance explanation ratios through factor analysis, it was observed that the scale items were grouped under three factors. The variance percentages of these factors are 34.078, 19.428, and 16.717 respectively. All factors account for 70,223% of the total variance. Factor loading values of the items were between 0.627 and 0.792. Considering the items with the highest loading values under the emerging factors, the factors were named as “Attaching importance/value“, “Showing interest/fondness”, and “Disapproval/Avoidance”.

The Cronbach Alpha internal consistency coefficient of the scale was found as α=0.97. To determine whether the scale distinguishes between the participants who demonstrated the measured behavior and who did not, the averages of lower 27% and upper 27% group scores were analyzed with independent samples t-test. After the statistical operations, the independent samples t-test results between the average item scores of the groups were observed to be varying between 18.291 and 43.252 and were statistically significant (p<.01) for all items. Analyses were performed on the correlations among the sub-factors of the scale and significant positive correlations were found between dimensions including Attaching importance/value and Showing interest/fondness (r=0.76;p<0.000), Attaching importance/value and Disapproval/Avoidance (r=0.58; p<0.000), and “Showing interest/fondness” and Disapproval/Avoidance (r=0.64; p<.000).

Confirmatory Factor Analysis (CFA) was performed to confirm the emerging structure of the scale. According to the analyzes, the fit indices of the scale were χ2 /df= 2.7; NFI= .98; NNFI= .98; IFI= .98; RFI= .98; CFI= .98; RMR= .04 values indicate “perfect fit”, while GFI= .85 and RMSEA= .07 values indicate “acceptable fit”. When the results of the EFA and CFA were evaluated as a whole, it was concluded that the "Attitude Scale towards the Psychology of Religion Course" (ASTPRC) is a valid and reliable scale that can be used to measure attitudes towards the psychology of religion course.

Anahtar Kelimeler

psychology of religion, psychology of religion attitude scale, Attitude, attitude scale, Tutum, Tutum Ölçeği

Kaynakça

• Ağılkaya Şahin, Zuhal. “Psikoloji Bilimi ve Yaklaşımları”. Din Psikolojisi. ed. Halil Apaydın - Zuhal Ağılkaya Şahin. 13-34. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2020.
• Altunışık, Remzi-Coşkun, Recai-Bayraktaroğlu, Serkan-Yıldırım, Engin. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 2010.
• Atkinson, Rita L.-Atkinson, Richard C.-Hilgard, Ernest R. Psikolojiye Giriş II. çev. Kemal Atakay vd. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1995.
• Balaban-Salı, Jale. “Tutumların Öğretimi”. İçerik Türlerine Dayalı Öğretim. ed. Ali Şimşek. 133-162. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2006.
• Bayram, Nuran, Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş: AMOS uygulamaları. İstanbul: Ezgi Kitabevi, 2013.
• Büyüköztürk, Şener - Akgün, Özcan Erkan - Özkahveci, Özden – Demirel, Funda. “Güdülenme ve Öğrenme Stratejileri Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 4/2 (2004), 207-239.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 23. Basım, 2012.
• Büyüköztürk, Şener-Çakmak, Ebru Kılıç-Akgün, Özcan Erkan-Karadeniz, Şirin-Demirel, Funda. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2012).
• Can, Abdullah. SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Çarpık, Cantürk “Çarpık, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmalarında Doğrulayıcı Faktör Analizinin Kullanımı”, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık bilimleri Dergisi, 17 (3)(2014),196-205.
• Çokluk, Ömay-Şekercioğlu, Güçlü-Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: Spss ve Lisrel Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Doll, William J. – Xia, Weidong – Torkzadeh, Gholamreza. “A Confirmatory Factor Analysis of the End-User Computing Satisfaction Instrument”. MIS Quarterly 17(4) (1994), 453-461
• Dönmezer, Sulhi. Toplumbilim. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 11. Baskı, 1994.
• Düzgüner, Sevde. “Dini Psikoloji ve İslam Psikolojisi Bağlamında Din Psikolojisini Yeniden Düşünmek”. İslami İlimler Dergisi 12/3 (2017), 133-163.
• Efe Ömer Faruk. Tekstil Sektöründe İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Üretime ve Kaliteye Etkilerinin İncelenmesi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018
• Erden, Münire. “Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Sertifikası Derslerine Yönelik Tutumları”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11/11 (1995), 99-104.
• Emmons, Robert A-Paloutzıan, Raymond F. “The Psychology of Religion” Annual Review of Psychology. (2003), 377- 402.
• Harrington, Donna. Confirmatory Factor Analysis. New York: Oxford University Press, 2009.
• Hökelekli, Hayati. “İslam Geleneğinde Psikoloji Kültürü”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006), 409-421.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 2051, Birinci Baskı, 2010.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Everin Basım Yayım Dağıtım, 8. Baskı, 1988.
• Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2011.
• Karacoşkun, Mustafa Doğan (ed.). Din Psikolojisi Bilimi ve Türkiye’deki Gelişimi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları, 2009.
• Kayıklık, Hasan. “İçerik ve Kazanım Açısından Din Psikolojisi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003), 83-102.
• Koç, Mustafa. “Türkiye’de Din Psikolojisi Çalışmaları (1949–2013) Üzerine Genel Bir Bakış”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 1/2 (2015), 301-330.
• Köse, Ali. “Psikoloji ve Din: Bir Dargın Bir Barışık Kardeşler.” İslami Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006).
• Suresh, Kotha - Bhatt, Vadlamani - Anil, Nair. “Generic Strategy Research: Application of LISREL and Smallest Space Analysis”, Statistical Models for Strategic Management, ed. Michel Ghertman vd. 29-53. Kluwer Academic Publishers, 1997.
• Orçan, Fatih. “Exploratory And Confirmatory Factor Analysis: Which one to Use First?” Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology 9/4 (2018), 414-421.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Rambo, Lewis. R. - Matthew S. Haar Farris. “Psychology of Religion: Toward A Multidisciplinary Paradigm”. Pastoral Psychology 61/5-6 (2012), 711-720.
• Sambur, Bilal. “Din ve Psikoloji İlişkisini Yeniden Düşünmek”. İslami Araştırmalar Dergisi, 19/3 (2006), 423-440.
• Seçer, İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uygulama Süreci. SPSS ve Lisrel Uygulamaları. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Senemoğlu, Nuray. “College of Education Students' Approaches to Learning And Study Skills”, Eğitim ve Bilim 36 (2011).
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim. Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Yargı Yayınevi, 23. Baskı, 2013.
• Sevinç, Kenan. “Türkiye’de Din Psikolojisi Alanında Yapılan Lisansüstü Tezler Üzerine Bir İnceleme”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (2013), 243-269.
• Sezen, Abdulvahid. “Din Psikolojisi ve Tarihçesi”. Psikoloji Bilimi. ed. Halil Apaydın vd. 36-51. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2020.
• Scherer, R. F.-Luther, D. C.-Wiebe, F. A.-Adams, J. S. “Dimensionality of Coping: Factor Stability Using The Ways of Coping Questionnaire” Psychological Reports 62/3 (1988), 763-770.
• Schermelleh-Engel, Karin-Moosbrugger, Helfried-Müller, Hans. “Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures”. Methods of Psychological Research Online, 8(2) (2003), 23-74.
• Şahin, Hüseyin Cihat. Yapı ve Fonksiyon Açısından Din Psikolojisi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şencan, Hüner. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve Spss ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Tezbaşaran, A. Ata. Likert Tipi Ölçek Hazırlama Kılavuzu. PDF: Üçüncü Sürüm, 2008. Erişim: https://www.academia.edu/1288035/Likert_Tipi_%C3%96l%C3%A7ek_Haz%C4%B1rlama_K%C4%B1lavuzu adresinden 4.07.2021 tarihinde alınmıştır.
• Uyumaz, Gizem-Dirlik, Ezgi Mor-Çokluk, Ömay. “Açımlayıcı Faktör Analizinde Tekrar Edilebilirlik: Kavram ve Uygulama”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2) (2016), 659- 675.
• William, J. Doll-Weidong, Xia- Torkzadeh, Gholamreza, “A Confirmatory Factor Analysis of The End-User Computing Satisfaction İnstrument”. Mis Quarterly, 18(4) (1994), 453-461.
• Wulff, David M. “Psychology of Religion”. In: Leeming David A. (eds) Encyclopedia of Psychology and Religion. Springer, Ne York, (2014) https://doi.org/10.1007/978-3-642-27771-9_542-2 . Yenen, İlker. “Din Psikolojisi Dersinin Öğrencilerin Bireysel Kazanımları Açısından Değerlendirilmesi: DEÜ İlahiyat Fakültesi Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, (2016), 149-189.
• Yüksel, Ali-Kızılgeçit, Muhammed. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din Psikolojisi Dersine Yönelik Algısı Üzerine Nitel Bir Araştırma.” Trabzon İlahiyat Dergisi, 8/1 (2021), 227-267.