'Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı' Adlı Makaleye Dair Bazı Tespit ve Eleştiriler

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 844 - 884, 30.12.2022

Hikmet Akdemir

https://doi.org/10.14395/hid.1139314

Cited By: 1

Öz

Çağdaş bazı Kur’an yorumcuları Fil sûresinde geçen ṭayr kelimesinin mütabâdir manası olan “kuşlar” anlamında olmadığını; bu anlamın yanlış bir algı sonucu kaynaklara dâhil olduğunu ve günümüze kadar bu yanlış algının devam edegeldiğini iddia etmektedir. Bu bilim adamlarına göre esasen Fil Vakası olarak bilinen hadise, sıradan bir doğa olayı sonucunda meydana gelmiş, daha sonra mucizevi bir mahiyete büründürülmüştür. Bu iddia sahiplerinden biri de Hamîdüddîn Ferâhî’dir (1863-1930). Ferâhî’ye göre “Ebrehe ordusuyla Mekke’ye yaklaşınca Mekke halkı dağa çıkıp onun askerlerini taşlamış; tam bu sırada ilahi bir yardımın eseri olarak kum-taş-toprak fırtınası çıkmış, bu fırtına sonucunda Ebrehe’nin askerlerinin bir kısmı helak olmuştur. Daha sonra yırtıcı kuşlar gelip cesetleri yemek suretiyle mıntıkayı temizlemiştir. Olayı görenlerin kuşlarla taşları aynı anda havada görmeleri ya da rivayetlerde kuşlarla taşların bir arada zikredilmiş olması, hem tanıkların hem de dinleyenlerin bu taşları kuşların attığı vehmine kapılmalarına sebep olmuştur. İnsanların büyük çoğunluğu bu gizemli anlatımlar karşısında sessiz kalmışlar; bu olayla ilgili rivayetleri araştırıp en güvenilir olanını almayı takvaya aykırı bir durum olarak görmüşlerdir.” Bu konuda detaylı bir araştırma yapan Mehmet Apaydın, ilk dönem kaynaklarından derlediği şiir ve anlatımlardan yola çıkarak Fil Olayı’nın gerçek mahiyetini ve Fil sûresinde geçen ṭayr kelimesinin ne anlama geldiğini ortaya koymak maksadıyla “Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı” adıyla uzunca bir makale kaleme almıştır. Apaydın, Fil Olayı’nın günümüzdeki kavrayışa uygun tarzda oluşmasından sonra kaynaklara girdiği ve bu nedenle söz konusu kaynaklara başvurmanın anlamsız olduğu kanaatindedir. Oysa lehte ve aleyhte her konunun konuşulduğu, rivayetlere girdiği ve kaynaklara dâhil olduğu bir ortamda böyle önemli bir olayın en azından ana hatlarıyla açıklığa kavuşturulmayıp gizli kalması mümkün değildir. Ayrıca Mekke gibi önemli bir coğrafyada pek çok insanın gündüz vakti gözleriyle gördükleri mühim bir olayı naklederken yalan ve yanlış bir algı üzerinde ittifak etmeleri tarihte benzeri olmayan bir vakıadır.

Giriş bölümünde Fil Olayı’nın nasıl cereyan ettiğini, konuyla ilgili klasik ve çağdaş kaynakları zikreden Apaydın, akabinde Fil sûresinde ve konuyla ilgili şiir ve metinlerde geçen kelimelerle kavramları izah etmiştir. Ancak makalede hem Fil sûresinde hem de bazı şiirlerde geçen siccîl kelimesine değinilmemiş olması ilk bakışta göze çarpan eksikliklerden biridir.

Makalede önce Fil vakasının anlatıldığı şiirlerde ve anlatımlarda ṭayr kelimesinin kum-taş-toprak fırtınasının oluşturduğu bulut anlamında kullanıldığı ispat edilmeye çalışılmıştır. Bu tetkiklerde ilk göze çarpan husus, kelimelerin özenle seçilip tek başına ele alınması, özellikle bazı şiir ve metinlerde ṭayr kelimesini açıklayan sıfatların görmezden gelinmesi ve hiçbir dilde kullanılmayan garip teşbihlerden söz edilmesidir.

Konuyla ilgili şiir ve anlatımlardan sonra yazar, bazı ayet ve hadislerde ṭayr kelimesinin bulut manasında kullanıldığına dair örnekler serdetmiştir. Bu kısmın makalede dile getirilen tezin ispatına bir katkısı olabilir. Ancak önemli olan söz konusu kelimenin Fil sûresindeki ve Fil Olayı’nı anlatan metinlerdeki manasını tespit etmektir. Kısacası makalenin ana omurgasını Giriş bölümü, Fil Olayı’nı anlatan şiirler ve anlatımlar oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu makalenin konusu, bu üç başlıkla sınırlıdır.

Analiz yöntemiyle telif edilen bu çalışmanın amacı, söz konusu makalede Fil Vakası’nın mucizevi unsurlar taşımadığına ve Fil sûresindeki ṭayr kelimesinin “kuşlar” anlamında değil de “kum-taş-toprak fırtınasından oluşan bulutlar” manasında kullanıldığına dair öne sürülen delilleri tahlil etmektir. Bu çalışmada, makalenin yukarıda zikredilen üç bölümü detaylı bir şekilde tetkik edilmiş; makalede verilerden sonuca ulaşmak yerine verileri ön yargılı bir bakış açısıyla ve zorlama yorumlarla savunulan tezin lehine çevirmek gibi çarpık bir yöntemin kullanıldığı: serdedilen delillerin iddia edilen tezi ispat etmekten çok uzak olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fil Sûresi, Mucize, Ṭayr, Bulut

Teşekkür

Prof. Dr. Selim Türcan'a, Doç Dr. İsmail Bulut'a, Dr. Öğretim Üyesi Ömer Dinç'e, Dr. Öğretim Üyesi Ersin Kabakcı'ya katkılarından dolayı teşekkür ederim.

Some Observations and Criticisms on the Article 'Ṭayr-Cloud Relationship and the Meaning of Surah Elephant'

Öz

Some contemporary mufassirs of the Qurʾān claim that the word ṭayr in the surat al-Fīl does not mean “birds”; rather, it is claimed that this meaning is included in the sources as a result of a wrong perception and it continues until today. According to these scholars, the event, known as the Elephant Incident, occurred as a result of an ordinary natural event and was later transformed into a miraculous nature. One of these claimants is Farāhi (1863-1930). According to him, “When Abraha approached Mecca with his army, the people of Mecca went to the mountain and stoned his soldiers. Just at this time, a sand-stone-soil storm broke out as a result of divine help and as a result of this, some of Abraha's soldiers were destroyed. Later, birds of prey came and cleaned the area by eating the corpses. The fact that those who witnessed the event saw birds and stones in the air at the same time, or that birds and stones were mentioned together in the narrations, caused both the witnesses and the listeners to fall into the delusion that these stones were thrown by the birds. The vast majority of people remained silent in the face of these mysterious accounts; they considered it as a violation of taqwā to research the narrations about this event and to take the most reliable one.”

Mehmet Apaydın, who made a detailed research on this subject wrote a long article called “Ṭayr-Cloud Relationship and the Meaning of Surah Elephant” in order to reveal the true nature of the Fīl event and what the word ṭayr in the surah means, based on the poems and narratives he compiled from the early sources. Apaydın, like Farāhī, is of the opinion that the Fīl event entered the sources after its formation in accordance with today's understanding, and therefore it is meaningless to refer to these sources. However, it is not possible for such an important event to be kept secret without clarification at least in outline, in an environment where every issue is discussed, both for and against, and is included in the riwāyas and sources. In addition, it is a unique fact in history that many people in an important geography like Mecca, while narrating an important event they saw with their eyes during the daytime, agreed on a false and wrong perception.

Apaydın, who mentioned how the Fīl event took place and the classical and contemporary sources on the subject in the introductory part, then explained the concepts with the words in the Sūrat al-Fīl and the related poems and texts. However, it is one of the shortcomings that catches the eye at first glance that the word siccīl is not mentioned both in the sūrat al-Fīl and in some poems.

In the article, first, it has been tried to prove that the word ṭayr is used in the meaning of “cloud” formed by the sand-stone-earth storm in the poems and expressions in which the Fīl event is told. The first thing that stands out in these investigations is that the words are carefully chosen and handled alone, the adjectives explaining the word ṭayr are ignored, especially in some poems and texts, and strange similes that are not used in any language are mentioned.

After the poems and narrations related to the subject, the author presented examples that the word ṭayr is used in the sense of cloud in some verses and ḥadīths. This section may contribute to the proof of the thesis expressed in the article; however, the important thing is to determine the meaning of the word in the sūrat al-Fīl and in the texts describing the Fīl event. In short, the main backbone of the article is the Introduction, the poems and narratives describing the Elephant Incident. Therefore, the subject of this article is limited to these three topics.

The aim of this study, which has been compiled with the analysis method, is to analyze the evidences that the Fīl event does not have miraculous elements and that the word ṭayr in the Sūrat al-Fīl is used not in the sense of “birds”, but in the sense of “clouds consisting of sand-stone-earth storm”. In this study, the three parts of the article mentioned above were examined in detail; it was concluded that a distorted method was used, such as turning the data in favor of the thesis, which was defended with a biased point of view and forced interpretations, instead of coming to a conclusion from the data, and that the evidence presented was far from proving the claimed thesis.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Sūrat al-Fīl, Miracle, Ṭayr, Cloud.

Kaynakça

• Akdemir, Hikmet. Belâgat. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Apaydın, Mehmet. “Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (2021), 475-516.
• Aras, M. Özgü. “Cemre”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. Ḥuseyn b. ʿAlî Ḫusrevcirdî. Delâʾilü’n-nübüvve. nşr. ʿAbdu’lmuʿṭî Ḳalʿacî. 7 Cilt. Beyrût: b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
• Câḥıẓ, Ebû ʿOŝmân ʿAmr b. Baḥr b. Maḥbûb Kinânî Leyŝî. el-Ḥayevân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Demîrî, Ebü’l-Beḳā Muḥammed b. Mûsā b. İsā. Ḥayātü’l-ḥayāvāni’l-kübrā. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424.
• Dindi, Emrah. “Kur’ân’ı Teosentrik ve Tarihî Okuma Denemesi: Ashâbu’l-Fîl Örneği”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2017), 49-81.
• Doğangül, Ömer Faruk. Câhiliyye Döneminde Fil Olayı ve Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ezherî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Aḥmed b. Herevî. Tehẑîbu’l-luġa. nşr. Muḥammed ʿAvḍ Merʿab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 2001.
• Ebû Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullâh b. Aḥmed Iṡbehânî. Delâʾilu’n-nübüvve. nşr. Muḥammed Ravâs Ḳalʿacî, ʿAbdulberr ʿAbbâs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâʾis, 1406/1986.
• Ebussuʻûd el-ʻİmâdî, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṣtafa. İrşâdü’l-aḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm/Tefsîru Ebissuʻûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, t.y.
• el-Fettenȋ, Cemȃlüddin Muḥammed Ṭȃhir b. ʻAli. Mecmaʻu’l-biḥȃri’l-envȃr fȋ ġarȃibi’t-tenzȋl ve leṭȃifi’l-aḫbȃr. 5 Cilt. Haydarabad: Maṭbaʻatü Meclisi Dȃireti’l-Maʻȃrifi’l-ʻUsmȃniyye, 1387/1967.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh Nîsâbûrî. el-Müstedrek âle’s-Ṡaḥiḥayn. nşr. Muṣtafa ʻAbdülḳadir ʻAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1411/1990.
• Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥman Ḫalîl b. Aḥmed Ferâhîdî. Kitâbu’l-ʿayn. nşr. Mehdî
• el-Maḫzûmî, İbrahim Sâmirrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, t.y.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretu’l-luġa. nşr. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb el-Baġdâdî. el-Munemmaḳ fî aḫbâri Ḳureyş. nşr. Ḫurşîd Aḥmed Fârûḳ. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1405/1985.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm Ḥimyerî. es-Sîretu’n-nebeviyye. nşr. Muṡṭafâ Saḳḳâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Muṡṭafâ Bâbî’l-Ḥalebî, 1375/1955.
• İbn İsḥâḳ, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr Muṭṭalibî. es-Sîre (Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meġâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr Ruveyfiʿî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Ṡâdir, 1414/1993.
• İbnu’l-Eŝîr, Ebü’s-Seʻȃdȃt Mecdüddȋn el-Mübȃrek b. Esȋrüddȋn eş-Şeybȃnȋ el-Cezerȋ. en-Nihȃye fȋ ġarȋbi’l-ḥadȋŝi ve’l-eŝer. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻİlmiyye, 1399/1979. Kaçar, Halil İbrahim. “Arapça’da Meânî (Semantik) Açısından Atıf (Bağlama) Edatları”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 163-191.
• Ḳurṭubî, Ebû ʻAbdullah Muḥammed b. Aḥmed. el-Câmiʻ li-aḥkâmi’l-Kur’an. nşr. Aḥmed el-Berdûnî-İbrahim el-ʻIṭfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1384/1964.
• Maḳrîzî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAlî Ḥuseynî. İmtâʿu’l-esmâʿ. nşr. Muḥammed ʿAbdulḥamîd Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Ḥasen ʻAli b. Muḥammed. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrut: : Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2019.
• Meydânî, Ebü’l-Faḍl Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. Mecmaʻu’l-emŝâl, nşr. Muḥammed Muḥyiddîn ʻAbdülḥamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, t.y.
• Muḳâtil b. Süleymân, Ebû’l-Ḥasen Muḳâtil b. Süleymân Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. nşr. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1423/2002.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Oḳyânûsü’l-basîṭ fî tercemeti’l-Ḳāmûsi’l-muḥîṭ. Yayına Hazırlayan: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nuʿmân b. Muḥammed, Ebû Ḥanîfe et-Temîmî el-Maġribî. el-Menâḳıb ve’l-Meŝâlib. nşr.
• Mâcid b. Aḥmed ʿAṭıyye, Beyrut: Muʾessesetu’l-Aʿlamî, 1423/2002.
• Râzî, Faḫreddîn Ebû ʻAbdullah Muḥammed b. ʻUmer. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1420.
• Ŝaʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. nşr. İmam Muḥammed b. ʻÂşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1422/2002.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd Âmilî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Özdemir, Faruk. Kur’ân’ın Teosentrik ve Antroposentrik Yorumu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
• Özel, Recep Orhan. “Fil Sûresi İle İlgili Modern Yorumların Kritiği”. Tefsir Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 338-371.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳāsım Maḥmûd b. Ömer b. Aḥmed. el-Keşşâf ʻan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1408.
• Zevzenî, Ḥüseyn b. Aḥmed. Şerḥu muʻallaḳati’s-sebʻ. Beyrût: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî,1423/2002.