Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre İslam Dışındaki Dinlerin Öğretimi

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 2, 762 - 780, 30.12.2023

Yakup Uzunpolat , Münir Ecer

https://doi.org/10.14395/hid.1327553

Öz

Farklı inançlara mensup insanlar tarih boyunca birbiri ile karşılaşmış, ortak mekânı ve yaşam olanaklarını paylaşma durumunu tecrübe etmiştir. Ancak küreselleşme hareketlerinin yaygınlık kazanması ile beraber özellikle iletişim ve ulaşım olanaklarının artması, bu tecrübeyi yoğunlaştırmıştır. Söz konusu hareketlilik farklı inançlara mensup bireyleri daha sık bir araya getirmiş, ortak bir zemini paylaşmalarını daha da gerekli hale getirmiştir. Bu durum pek çok alanı olduğu gibi din eğitimini de etkilemiş, din eğitimine yeni görev ve sorumluluklar yüklemiştir. Din eğitimi aracılığıyla dünyada yaşayan dinler hakkında bilgi sahibi olma, bu dinlere inanan insanları tanıma hususunda daha sistematik arayış ve yaklaşımlar geliştirilmeye çalışılmıştır. Türkiye’de de din dersleri aracılığıyla farklı dinlere yer verilmiş, 1956 yılından itibaren bu derslerin programında diğer dinler yer almaya başlamıştır. Özellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) dersinin zorunlu olarak okutulan dersler arasında yer alması ve bu derste kültür kavramına vurgu yapılması ile beraber öğretim programlarında İslam dışındaki diğer dinler daha sistemli bir şekilde gündeme alınmıştır. Bu bağlamda 2018 yılında güncellenen ve halen geçerli olan DKAB öğretim programında diğer dinler ile ilgili konular, ortaöğretim 11. ve 12. sınıf içeriklerinde yer almaktadır. Buna göre 11. sınıfın son ünitesinde Yahudilik ve Hıristiyanlık; 12. sınıfın son ünitesinde de Hint ve Çin dinleri kapsamında Hinduizm, Budizm, Konfüçyanizm ve Taoizm dinleri işlenmektedir. Öğretim programında yer alan bilgilere bakıldığında bu dinlerin öğretiminde nesnel, bilimsel ve betimleyici bir üslubun geliştirilmesine önem verildiği, kendi kaynakları ve bilgi anlayışına göre sunulması yönünde bir anlayışın benimsendiğinin vurgulandığı görülmektedir. Ünitelerde yer alan kazanımlarda ise her bir dinin doğuşu ve gelişim sürecinin özetlenmesi yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı DKAB derslerinde yer alan İslam dışındaki diğer dinlere ilişkin konuları ve bu konuların öğretimini öğretmen görüşlerine göre incelemektir. Programda yer alan dinler ve bu dinlerin öğretimine ilişkin yaklaşımlar konusunda herhangi bir saha araştırmasına rastlanmaması çalışmayı önemli kılmaktadır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Çalışma grubu olarak Türkiye’nin 7 bölgesinden seçilmiş 8 DKAB öğretmeni ile bire bir görüşmeler yapılmıştır. Görüşmede yer alan katılımcılara yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla sorular yönlendirilmiştir. Alınan cevaplar araştırmacılar tarafından içerik analizine tâbi tutulmuş ve diğer dinlerin öğretimine ilişkin 6 tema elde edilmiştir. Bunlar; DKAB derslerinde diğer dinlerin yer almasının gerekliliği, bu dinlere ilişkin içerik, öğrenci tutumu, öğretmen tutumu, öğrenme durumu ve konuların işlenmesinde karşılaşılan sorunlardır. Verilerden elde edilen sonuçlara bakıldığında genel olarak öğretmenlerin DKAB derslerinde diğer dinlere ait konuların yer almasını gerekli gördükleri ortaya çıkmıştır. Öğretmenler, diğer dinlere dair içeriklerin gerek programda gerekse ders kitabında objektif bir şekilde, bilimsel verilerle desteklenerek ve dinlerin kendi kaynaklarına uygun olacak şekilde ele alındığını ifade etmişlerdir. Öğretmenlere göre bu dersi alan öğrenciler diğer dinleri öğrenmeye istekli ve meraklı olmakla birlikte bu dinleri kendi inançları bağlamında anlamaya ve değerlendirmeye çalışmaktadır. Öğretmenlerin ise kendi dinlerine karşı savunmacı, diğer dinlere karşı ise objektif ve hoşgörülü bir tutum sergiledikleri tespit edilmiştir. Diğer dinlerin öğretiminde farklı yöntem ve teknik kullanımının önemi takdir edilmekle beraber öğretmenlerin anlatım yönteminden uzaklaşamadıkları tespit edilmiştir. Derslerde materyal olarak ders kitabının merkeze alındığı, bununla beraber etkileşimli tahta ve çeşitli görsel-işitsel araçlardan da faydalanıldığı ortaya çıkmıştır. Son olarak öğrencilerin hazırbulunuşluk eksikliği, bazı sorulara tatmin edici cevap verilememesi ve bu derslerin ortaöğretimin son iki kademesinin son ünitelerinde yer alması karşılaşılan sorunlar olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, DKAB dersi, DKAB Öğretmeni, Diğer Dinler, Çoğulculuk

Teaching of Religions Other Than Islam According to Religious Culture and Ethical Knowledge Teachers

Öz

Throughout history, people of different faiths have encountered each other and experienced sharing common space and life opportunities. However, with the spread of globalization, especially the increase in communication and transportation opportunities, this experience has intensified. This mobility brought together individuals of different faiths more frequently and made it even more necessary for them to share a common ground. This situation has affected religious education as well as many other fields, and has given religious education new duties and responsibilities. Through religious education, more systematic searches and approaches have been tried to be developed in order to have information about the religions living in the world and to get to know the people who believe in these religions. In Turkey, different religions have started to be included in the curricula of religion courses since 1956. Especially with the inclusion of Religious Culture and Ethical Knowledge (RCEK) among the compulsory courses and the emphasis on the concept of culture in this course, religions other than Islam have been included in the curriculum in a more systematic way. In this context, the subjects related to other religions are included in the 11th and 12th grade contents of the RCEK curriculum, which was updated in 2018 and is still valid. Accordingly, Judaism and Christianity are covered in the last unit of the 11th grade, and Hinduism, Buddhism, Confucianism and Taoism are covered in the last unit of the 12th grade within the scope of Indian and Chinese religions. The curriculum emphasizes the development of an objective, scientific and descriptive teaching style of these religions, and adopts an understanding of presenting them according to their own sources and understanding of knowledge. The learning outcomes in the units include the summaries of the birth and development process of each religion. The aim of this study is to examine the subjects related to religions other than Islam in the RCEK courses and the teaching of these subjects according to the views of the teachers. The absence of any field research on religions in the curriculum and approaches to teaching these religions makes the study important. In this study, case study design, one of the qualitative research methods, was used. One-on-one interviews were conducted with 8 teachers selected from 7 regions of Turkey as the working group. Questions were directed in a semi-structured interview form. The answers were subjected to content analysis by the researchers and 6 themes were revealed. These themes are the necessity of including other religions in the curriculum, the content of these religions, student attitudes, teacher attitudes, learning status and problems encountered in the processing of the subjects. When the results obtained from the data are examined, it is revealed that the teachers mostly consider it necessary to include the subjects of other religions in this course. Teachers state that the content on other religions is covered objectively in both the curriculum and the textbook, supported by scientific data and in accordance with the sources of the religions themselves. According to the teachers, students who take this course are eager and curious to learn about other religions, however they try to understand and evaluate these religions in the context of their own beliefs. Teachers have a defensive attitude towards their own religion and an objective and tolerant attitude towards other religions. Although the importance of using different methods and techniques in the teaching of other religions is appreciated, it is determined that the teachers cannot employ other teaching methods than the traditional verbal lecture method. The teaching materials are the course book, interactive boards and various audio-visual tools. Finally, the lack of readiness of the students, the inability to give satisfactory answers to some questions, and the fact that these courses are in the last units of the last two stages of secondary education are identified as the problems encountered.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, RCEK Course, RCEK Teacher, Other Religions, Pluralism

Kaynakça

• Altaş, Nurullah. “Küreselleşme, Çokkültürcülük ve Din Eğitimi”. Din Eğitiminde Çağdaş Konular. ed. Mustafa Köylü. 17-46. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Basım., 2014.
• Altaş, Nurullah. “Liselerde Öğrencilerin Diğer Dinlere Karşı Tutumları (Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programlarında İslam Dini Dışındaki Dinlerin Öğretimi ve Uygulamaya Etkileri)”. Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği). 673-703, 2010.
• Altaş, Nurullah. “Türkiye’de Zorunlu Din Eğitimini Yapılandıran Süreç, Hedefler ve Yeni Yöntem Arayışları (1980-2001)”. Dinî Araştırmalar IV/12 (2002), 145-168.
• Antone, Hope S. “The Challenges of Globalization to Religious Education: Some Experiences And Reflections From Asia”. Religious Education 97/3 (ts.), 226-237.
• Arıcı, İsmail. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programında Diğer Dinlerin Öğretimi”. International Journal of Social Sciences Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/31 (2023), 382-395. 10.52096/usbd.7.31.21
• Aşlamacı, İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Bağlamında Çoğulculuk-Yapılandırmacılık İlişkisi”. Religious Sciences 2 (2014), 32-44.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 3. Baskı., 2014.
• Azzouzi, Monaim. “Religion and Globalisation: Benefits and Challenges”. Political Science and International Relations X (2013), 150-154.
• Bahçekapılı, Mehmet. Türkiye’de Din Eğitiminin Dönüşümü (1997-2012). İstanbul: İlke, 2012.
• Baykara, Zeynep. Okullarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Diğer Dinlerin Öğretimi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Berg, Bruce L. - Lune, Howard. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Eren Can Aybek. Konya: Eğitim Yayınevi, 4. Baskı., 2019.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayınları, 1998.
• Bilgin, Beyza. “İslâm Din Pedagojisinde İslâm’dan Başka Dinlerin Anlatımı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLIII/2 (2002), 19-40.
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Küreselleşme, Din ve Ulus Devlet”. Küreselleşme Ulus Devlet ve Din. ed. Şahin Gürsoy - İhsan Çapçıoğlu. 17-42. Ankara: Platin Yayınları, 2007.
• Boran, Abdurrahman. Lise Birinci Sınıflarda Okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Öğrencilerin İslam Dini Dışındaki Dinler Hakkında Bilgi ve Düşüncelerine Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Boran, Abdurrahman. “Orta Öğretimde Din Derslerinin Diğer Dinlerle İlgili Tutumlarına Etkisi”. Akademik Araştırmalar Dergisi V/20 (2004), 99-120.
• Bulut, Zübeyir. “Dinsel Çoğulculuk ve Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programında Diğer Dinlerin Öğretimi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/2 (2014), 359-381.
• Bulut, Zübeyir. “Dinsel Çoğulculuk ve Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Diğer Dinlerin Öğretimi”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] VIII/2 (2010), 65-90. https://doi.org/10.15869/itobiad.00825
• Büyükgebiz Koca, Eda - Tunca, Mustafa Zihni. “İnternet ve Sosyal Medya Bağımlılığının Öğrenciler Üzerindeki Etkilerine Dair Bir Araştırma”. Alanya Akademik Bakış Dergisi 4/1 (2020), 77-103. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.597820
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 24. Baskı., 2018.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Yüksel Dede. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları, 3. Baskı., 2017.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 6. Baskı., 2021.
• Günaydın, Mehmet. “Zorunlu Din Öğretimi Meselesine Yaklaşımlar: Tarihi Sürece Bakış ve Değerlendirmeler”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/17 (2014), 163-203.
• Gündüz, Hatice. İlköğretim Din Dersi Kitaplarında Diğer Dinlerin Öğretimi (Zorunlu Din Öğretimi Öncesi ve Sonrası Dönemlere Ait Ders Kitapları Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Harman, Gonca - Çeliker, Dilek. “Eğitimde Hazırbulunuşluğun Önemi Üzerine Bir Derleme Çalışması”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 1/3 (2012), 147-156.
• Hick, John. “Teolojide Kopernik Devrimi”. çev. Yasin Meral. Çokkültürlülük, Eğitim, Kültür ve Din Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan. 119-134. İstanbul: Dem Yayınları, 2.Baskı., 2013.
• İçli, Gönül. “Küreselleşme ve Kültür”. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 25/2 (2001), 163-172.
• Kalın, İbrahim. Barbar-Modern- Medeni. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı., 2018.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-İlkeler-Teknikler. Ankara: Nobel Yayınları, 23. Basım., 2012.
• Kaymakcan, Recep. Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Yeni Eğilimler: Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık. İstanbul: Dem Yayınları, 2009.
• Köylü, Mustafa. “Dini Çoğulculuk ve Din Eğitimi”. Din Eğitiminde Çağdaş Konular. ed. Mustafa Köylü. 47-80. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Baısm., 2014.
• Neuman, Lawrence W. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 7. Baskı., 2014.
• Öcal, Mustafa. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Skeie, Geir. “Çoğulluk Kavramı ve Din Eğitimi Açısından Anlamı”. çev. Z. Şeyma Arslan. Çokkültürlülük, Eğitim, Kültür ve Din Eğitimi. ed. Recep Kaymakcan. 135-153. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Baskı., 2013.
• Tosun, Cemal. “Cumhuriyet Dönemi Din Dersi Öğretim Programlarında Diğer Dinler”. Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği). 655-672. Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2010.
• Uzunpolat, Yakup - Şimşek, Eyup. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programında Kültür”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 5/2 (2022), 260-278. https://doi.org/10.47145/dinbil.1199252
• Ülken, Hilmi Ziya. Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2. Basım., 2001.
• Yemenici, Ahmet. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Diğer Dinlere ve Din Mensuplarına İlişkin Yaklaşımaları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Yemenici, Ahmet. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Diğer Dinlere ve Mensuplarına İlişkin Yaklaşımları (Nitel Bir Çalışma)”. Toplum Bilimleri Dergisi VII/15 (2014), 153-176.
• Yılmaz, Hüseyin. “AB’ye Giriş Sürecinde Ortaöğretimde Diğer Dinlerin Öğretimi İle İlgili Öğrencilerin Düşünceleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/2 (2004), 101-128.
• Zengin, Mahmut - Hendek, Abdurrahman. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre Din Dersleri -Statü, Programlar ve Çoğulculuk-. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• “1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası”. Erişim 01 Kasım 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• “T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9,10,11 ve 12. Sınıflar)”, 2018. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=319
• “T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Tebliğler Dergisi, c. 55, Sayı: 2356, Sayfa:232”, 13 Nisan 1992. http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar/viewcategory/50-1986?limitstart=0&order=hits&dir=asc
• “T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Tebliğler Dergisi, c.49, Sayı: 2219, sayfa: 401”, 20 Ekim 1986. http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar/viewcategory/50-1986?limitstart=0&order=hits&dir=asc