Yükseköğretimde Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Temel Alanı İçin Çok Kriterli Karar Analizi Temelli Bir Performans Ölçümü Model Önerisi

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 187 - 200, 30.04.2022

Nalan Sabır Taştan , Aysun Çetin , Kazım Barış Atıcı

Öz

Yükseköğretimde yoğunlaşan ‘kalite güvence sistemi uygulamaları’ ve ‘bilim ve teknoloji politikaları’ içerisinde üniversitelerin bilgi ve teknoloji üretme konusunda artan önemleri, nitelikli akademisyen ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bu ihtiyaç, nitelikli akademik üretimi sağlayıcı bir kapsayıcı performans değerlendirme sistemi oluşturma gerekliliğini kaçınılmaz kılmaktadır. Bu gereklilik çerçevesinde yürütülen bu çalışma, sosyal, beşerî ve idari bilimler temel alanında kullanılan kriterlerin analizleri sonucunda kapsayıcı bir model önerisi ile yükseköğretimde performans değerlendirmesi açısından yeni bir bakış sunmaktadır. Bu kapsamda oluşturulan modelle, YÖK’ün Akademik Teşvik Kapsamındaki ‘Faaliyet ve Puan Tablosu’ kriterleri, ‘Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Temel Alanı’nda ÜAK’ın Doçentlik kriterleri, sekiz araştırma üniversitesinin doçentlik kriterleri, yükseköğretimin dört etkinliğinin kriterleri ile bunların alt başlıkları çerçevesinde, alanda kullanılmakta olan hiçbir geçerli kriter model dışında kalmayacak şekilde, akademik performans değerlendirmeye yönelik bir çerçeve oluşturulmuş ve mevcut sistemlerin kapsamlı bir değerlendirmesi yapılmıştır. Akademisyenlerin performanslarını değerlendirmede kullanılacak performans değerlendirme problemi, yapı bakımından çok kriterli karar verme problemi olarak görüldüğünden, modelleme bu doğrultuda yapılarak analiz tekniği olarak Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılmıştır. Model kapsamında beş ana kriter (boyut), 26 alt kriter ve 409 en alt kriter çerçevesinde, üç aşamada toplam 83.979 adet ikili karşılaştırma vasıtası ile Türkiye yükseköğretimindeki önemli kurumlar tarafından kullanılan ortaya konmuş kriterler tek bir potada eritilerek kapsayıcı bir kriter seti ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretim, Performans Ölçümü, Atama ve Yükseltme Kriterleri, Çok Kriterli Karar Verme, Analitik Hiyerarşi Süreci

A Multi-Criteria Decision Analysis Based Performance Measurement Model for the Field of Social, Human and Administrative Sciences in Higher Education

Öz

The increasing importance of universities in producing information and technology within the 'quality assurance system practices' and 'science and technology policies' reveal the need for qualified academicians. This need brings out the necessity of establishing an inclusive performance evaluation system that provides qualified academic production. This research, carried out within the framework of this requirement, offers a new perspective in terms of performance evaluation in Turkish higher education with an inclusive model suggestion resulting from the analysis of the criteria used in the basic field of social, human, and administrative sciences. The model created in this context, within the framework of the criteria of the four activities of higher education and their subtitles; covers the appointment and academic incentive criteria of Higher Education Council of Turkey, in the field of Social, Humanities and Administrative Sciences and the associate professorship criteria eight research universities. The model is handled in a way that does not exclude any valid criteria used in the field. Thus, a framework for academic performance evaluation has been established, and a comprehensive evaluation of existing systems has been made. Since the performance evaluation problem to be used in evaluating the performance of academics is seen as a multi-criteria decision-making problem in terms of structure, the modelling is done in this direction, and the Analytical Hierarchy Process (AHP) is used as the methodology. In the scope of the model, five main criteria (dimensions), 26 sub-criteria and 409 lowest criteria are used and a total of 83.979 paired comparisons in three stages is performed while the criteria used by the critical institutions in Turkey's higher education and melted in a single pot, and an inclusive set of criteria is obtained.

Anahtar Kelimeler

Higher Education, Performance Measurement, Criteria for Appointment and Promotion, Multi-Criteria Decision Making, Analytical Hierarchy Process

Kaynakça

• Acar, M., & Bilir, H. (2013). Serbest piyasa, bütçe ve rekabet: Üniversitelerde piyasa yönelimli yeniden yapılanma ihtiyacı. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 184-192.
• Aktan, C. C., & Gencel, U. (2007). Yükseköğretimde akreditasyon. Aktan, C. C (Ed.), Değişim çağında yükseköğretim: Global trendler-paradigmal yönelimler içinde (s.1-14 ). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayını.
• Aktan, C. C., & Gencel, U. (2010). Yükseköğretimde akreditasyon. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 137-155.
• Atatekin, E., & Dulupçu, M. A. (2018). Kalitede yeni bir sayfa mı yoksa eskilerin tekrarı mı? Bazı devlet üniversitelerinin kurumsal iç değerlendirme raporlarının eğitim perspektifi. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 1(1), 14-24.
• Ayan, E. (2010). Küreselleşme-ulus devlet karşıtlığının gerçeklikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 75-87.
• Balkar, B., & Özgan, H. (2010). Küreselleşmenin ilköğretim kademesindeki eğitim sürecine etkilerine ilişkin öğretmen görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(19), 1-22.
• Bingöl, B. (2012). Üniversite özerkliğinin değişen tanımı ve üniversitelerin yeniden yapılandırılması. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 39-75.
• Boyer, E. L. (1990). Scholarship reconsidered priorities of the professoriate. New York: John Wiley & Sons.
• Bursalıoğlu, S. A., & Selim, S., (2015) Avrupa birliği ülkeleri ve Türkiye’de yükseköğretimde etkinliği belirleyen faktörler. Bilig, 74, 45-70.
• Çalık, T., & Sezgin, F. (2005). Küreselleşme, bilgi toplumu ve eğitim. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(1), 55-66.
• Çelik, Z. (2012). Bologna süreci’nin Avrupa yükseköğretim sistemi üzerine etkileri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(2), 100-105.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararasılaşma: Türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası (1. Basım). Ankara: Yükseköğretim Kurulu.
• Çınar, İ. (2009). Küreselleşme, eğitim ve gelecek. Kuramsal Eğitimbilim, 2(1). 14-30.
• Deem, R., & Lucas, L. (2007). Research and teaching cultures in two contrasting UK policy contexts: Academic life in education departments in five English and Scottish universities. High Educ, 54, 115-133.
• Demir, İ. (2006). Sosyal ve ekonomik bir olgu olarak küreselleşme: Eğitimde yeni açmazlar- yeni olanaklar. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 23, 85-97.
• Erdem, A. R. (2006). Dünyadaki yükseköğretimin değişimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 299-314.
• Erdem, A. R. (2013). Bilgi toplumunda üniversitenin değişen rolleri ve görevleri. Yükseköğretim Dergisi. 3(2), 109-120.
• Erdem, A. R. (2016). Üniversite anlayışındaki değişim: Birinci nesil üniversiteden dördüncü nesil üniversiteye. Erişim adresi https://www.tyb.org.tr/universiteanlayisindaki-degisim-25192h.htm ( 17.03.2020).
• Erdi, E. vd. (2013). Değişen üniversite-sanayi işbirliğinde üniversite örgütlenmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(2), 95-127.
• Ergün, M. (2001). Üniversitelerde öğretim etkinliğinin geliştirilmesi. Erişim adresi http://mustafaergun.com.tr/wordpress/wp-content/uploads/2015/11/ergun11.pdf. (01.02.2020).
• Erişti, B., Polat, M., & Erdem, C. (2018). Yükseköğretimde uluslararasılaşma: Uluslararası öğrencilerin bulunduğu sınıflarda ders veren öğretim elemanlarının öğretim sürecinde yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(2), 352- 375.
• Erol, N. (2010). Küreselleşme sürecinde örgütleri yeniden düşünmek. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 4(7), 79-89.
• Ersöz, F., & Kabak, M. (2010). Savunma Sanayi Uygulamalarında Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Literatür Araştırması. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1), 97-125.
• Esen, M., & Esen, D. (2015). Öğretim üyelerinin performans değerlendirme sistemine yönelik tutumlarının araştırılması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 5(1), 52-67.
• Eti, S. (2016). Üniversitelerdeki akademik üretkenliğe etki eden faktörlerin incelenmesi. Journal of Behavior at Work, 1(1), 87-93.
• Gedikoğlu, T. (2013). Yükseköğretimde hesap verebilirlik. Yükseköğretim Dergisi, 2(3), 142-150.
• Gencel, U. (2001). Yükseköğretim hizmetlerinde toplam kalite yönetimi ve akreditasyon. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 164-218.
• Gerçek, Z. (2011). Bütün, parçaların toplamından daha fazladır. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 39-42.
• Gibb, A., & Hannon, P. (2006). Towards the entrepreneurial university. Erişim adresi https://www.researchgate.net/publication/285630640_Towards_the_entrepreneurial_university (13.11.2019).
• Gök, A. C. (2015). Performans değerlendirmesinde bulanık çok kriterli karar verme yaklaşımı: Türk imalat işletmeleri örneği. Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Grenwood, D. J., & Levin, M. (2003). Üniversite-toplum ilişkilerinin yeniden yaratılması: Eylem-araştırma/akademik Taylorizm. O. N. Babüroğlu (ed.). Zülfü Dicleli (çev.), Eğitimin Geleceği-Üniversitelerin ve Eğitimin Değişen Paradigması içinde (s. 75-89). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• GÜNAY, D. (2007). Yirmibirinci yüzyılda üniversite. C. C. Aktan (der.) Değişim çağında yükseköğretim içinde (s. 77-88). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayını.
• Işık, S., & Beykoz, S. Y. (2018). Türk yükseköğretiminde yeni bir arayış: Kalite güvence sistemi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 7-22.
• İbicioğlu, H., Taş, S., & Özmen, H. İ. (2010). Üniversite eğitiminin girişimcilik düşüncesinin değişimine etkisi: Üniversite öğrencileri üzerine bir uygulama. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(1), 53-74.
• Karahan, Ö., & Karahan, F. Ş. (2014). Mevcut imkânlarla seçkin öğretim üyesi, yıldız araştırmacı ve lider yetiştirme projesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(3), 167-175.
• Karip, E. (2005). Küreselleşme ve Lizbon eğitim 2010 hedefleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 42, 195-209.
• Kaykayoğlu., C. R. (1997). Üniversite-endüstri-devlet bilimsel işbirliğinin temelleri, III: Ulusal makina mühendisliği ve eğitimi sempozyumu içinde (s. 203-225). İstanbul: Rapor ve Bildiriler Kitabı.
• Kıssack, M., & Taşdelen, V. (2002). Hermeneutik ve eğitim: İnsan bilimleri öğretmenleri için düşünceler (T. Vefa, Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 171-182.
• Kireççi, M. A., Bacanlı, H., Erişen, Y., Karadağ, E. Çeliköz, N., Dombaycı, M. A., “…”, Şahin, M. (2016). Türkiye’de yükseköğretimin uluslararasılaşması: Bir endeks oluşturma çabası. Eğitim ve Bilim, 41(187), 1-28.
• Korkmaz, A. (2000). Yükseköğretim gençliğinin problemleri. Erişim adresi http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/145/korkmaz.htm. (17.09.2019).
• Korkut, H. (1992). Üniversite akademik yöneticilerinin liderlik davranışları. Amme İdaresi Dergisi, 25(1), 159-174.
• Kuyumcu, A., & Erdoğan, T. (2008). Yükseköğretimin toplumsal değişmeye etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 240-250.
• Küçükcan, T., & Gür, B. S. (2009). Türkiye’de yükseköğretim: karşılaştırmalı bir analiz. Ankara: SETA Yayınları.
• Kwıek, M. (2002). Yükseköğretimi yeniden düşünürken yeni bir paradigma olarak küreselleşme: gelecek için göstergeler (A. Emrah, Çev.). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 132-154.
• Leveılle, D. E. (2006). Accountability in higher education: A public agenda for trust and cultural change. Accountability in Higher Education: An Overview. Erişim adresi https://cshe.berkeley.edu/sites/default/files/publications/leveille_accountability.20.06.pdf. (22.09.2019).
• Marsh, H.W., & Hattie, J. (2002). The Relation between Research Productivity and Teaching Effectiveness. The Journal of Higher Education, 73(5), 603-641.
• Mayor, F. (1998). The universal university. Higher Education Policy, 11, 249-255.
• Nasır, A. (2019). Uluslararasılaşma politikası. Erişim adresi https://portal.yokak.gov.tr/makale/kurumun-uluslararasilasma-politikasi/ (04.04.2020).
• Nohutçu, A. (2006). Bilgi toplumunda yükseköğretim kurumlarının yeniden yapılandırılması ve yönetimi: başlıca eğilimleri gelişmeler ve Bologna süreci. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 1(1), 51-52.
• Odabaşı. H. F. vd. (2010). Küreselleşen dünyada akademisyen olmak. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 127-142.
• Odabaşı, F., & Odabaşı, Y. (2004), Girişimci Üniversitelere Doğru. Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, 18 (913), 20-21.
• Önder, G., & Önder, E. (2015). Analitik hiyerarşi süreci. Yıldırım, B. F., & Önder, E. (Eds.), İşletmeler, Mühendisler ve Yöneticiler İçin Operasyonel, Yönetsel ve Stratejik Problemlerin Çözümünde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri içinde (s. 21-64) (2. Basım). İstanbul: Dora Basım.
• Özçiçek, Y., & Karaca, A. (2019). Yükseköğretim kurumlarında kalite ve akreditasyon: mühendislik eğitim programlarının değerlendirilmesi. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/739511. (23.05.2019).
• Özel Kadılar, G. (2014). Devlet üniversitelerinin etkinlik analizi: Türkiye örneği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(3), 124-136.
• Özkan, A. (2015). Bologna süreci kapsamında yükseköğretimde akademik program etkinliğinin ölçülmesi: Türkiye üniversitelerinde bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Razmi, J., Rahnejat, H., & Khan, M. K. (2002), The New Concept of Manufacturing “DNA” within an Analytic Hierarchy Process-DrivenExpert System. European Journal of Innovation Management, 3(4), 199-211.
• Saaty, T. L. (1990). How to make a decision: The analytic hierarchy process. European Journal of Operational Research, 48(1), 9-26.
• Saaty, T. L. (2008). The analytic hierarchy and analytic network measurement processes: Applications to decisions under risk. European Journal of Pure and Applied Mathematics, 1(1), 122-196.
• Sever, D., Baldan, B., Tuğlu, B., Kabaoğlu, K., & Alagöz Hamzaj, Y. (2018). Küreselleşme sürecinde eğitim alanında atılan adımlar: Türkiye ve eğitimde başarılı ülke örnekleri. Elementary Education, 17(3), 1583-1603.
• Şimşek, H., & Adıgüzel, T. (2012). Yükseköğretimde yeni bir üniversite paradigmasına doğru. Eğitim ve Bilim 37(166), 250-260.
• Toğrol, E. (2012). Üniversitelerdeki gelişim: Britanya yükseköğretim sistemi. Yükseköğretim Dergisi, 2(1), 56-59.
• Tonta, Y. (1999). Bilgi toplumu ve bilgi teknolojisi. Türk Kütüphaneciliği, 13(4), 363-375.
• Tuncer, M., Dikmen, M., Tanaş, R., Bahadır, F., Temur, M., & Uluğ, H. (2018). Doçentlik süreci ve bazı akademik kadrolardaki düzenlemelere yönelik öğretim elemanlarının görüşlerinin değerlendirilmesi. Educational Sciences, 13(11), 1311-1335.
• Uysal, D., & Aydemir, E. E. (2016). Türkiye’de yükseköğretim kavramı ve yükseköğretimin istihdam ve ekonomiye etkisinin analizi. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der., 35, 275-284.
• Vaıra, M. (2004). Globalization and higher education organizational change: A framework for analysis. Higher Education, 48, 483-510.
• Verburg, A., Elen, J., & Lindblom-Ylanne, S. (2007). Investigating the myth of the relationship between teaching and research in higher education: A review of empirical research. Studies in Philosophy and Education, 26(5), 449-465.
• Yalı, S. (2017). Avrupa Birliği’nde yükseköğretim çalışmaları: Bologna süreci ve Türkiye üniversiteleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(2), 154-143.
• Yılmaz, K., & Horzum, M. B. (2005). Küreselleşme, bilgi teknolojileri ve üniversite. Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 103-121.