An Analysis of the Verses Used for Inferencing by the Quranism School

Yıl 2021, Sayı: 46, 34 - 54, 15.12.2021

Ahmet Yazıcı

https://doi.org/10.30623/hij.1037021

Cited By: 1

Öz

Kur’ancılık Ekolünün İstidlâl Ettiği Âyetlerin Tahlili

Öz

Müslüman toplumlar son iki asırdır ciddi bir medeniyet krizi yaşamaktadır. Bu krizden çıkış noktasında farklı söylemler geliştirilmiştir. Bunlardan biri de Kur’an merkezli yeni bir din anlayışı ortaya koyan Kur’ancılık ekolüdür. Tarihteki Hâricîler ve Mutezile gibi mezheplerle belli ölçüde benzerlik arz etse de Kur’ancılık ekolü modern döneme özgü bir harekettir. Ekol, batının meydan okuyucu tavrına karşı bir tepki olarak ortaya çıkmış, müslümanların kurtuluşu için İslâm usûl ve geleneği ile hesaplaşmayı teklif etmiştir. Bu bağlamda ekol, Müslümanların karşı karşıya kaldıkları problemlerin ortaya konulacak yeni usul ve esaslarla çözüme kavuşacağını iddia etmektedir.
Ekol, Hindistan ve Mısır gibi emperyalistler tarafından ilk işgal edilen İslâm beldelerinde ortaya çıkmış, zamanla diğer İslâm ülkelerinde de taraftar bulmuştur. Seyyid Ahmed Han, Çırağ Ali, Abdullah Çekrâlevî, Hâfız Eslem Cerâcpûrî, İnâyetullah Han Meşrikî ve Gulâm Ahmed Pervîz alt kıtadaki, Muhammed Tevfîk Sıdkî, Muhammed Ebû Zeyd, Ferit Vecdi, Ali Abdurrâzık, Mahmûd Ebu Reyye, Reşad Halife, Ahmed Subhî Mansûr ve Cemal el-Benna gibi isimler de ekolün Mısırlı temsilcileri olarak öne çıkmaktadır.
Ekol mensuplarına göre Kur’an, dinin temel kaynağıdır ve tahrif edilmeden günümüze kadar ulaşan tek kaynaktır. Aynı zamanda Kur’an açık ve anlaşılır bir kitaptır ve harici bir beyana da ihtiyacı yoktur. Sayılan bu hususlarda ekol içerisinde tam bir ittifak mevcuttur. Ancak ekol mensupları başta sünnet olmak üzere başka bir kaynağın dinde delil olup olamayacağı hususunda ikiye ayrılmıştır. Bir kısmı Kur’an’dan başka kaynak kabul etmezken diğer bir kısmı Kur’an’dan başka kaynakların da dinde delil olabileceğini prensipte kabul etmekte ve bu kaynaklara seçmeci yaklaşmaktadır.
Ekol içerisinde ihtilaf edilen bir diğer husus da Kur’an’ın dini açıdan lazım olan her şeyi içerip içermediğidir. Bu noktada da ekol içerisinde iki yaklaşımdan söz etmek mümkündür. Birinci yaklaşım Kur’an’ın temel ilkeler koyduğunu ve detay bilgiler içermediğini, ikinci yaklaşım ise Kur’an’ın dini açıdan lazım olabilecek her türlü bilgiyi içerdiğini ve başka bir kaynağa ihtiyaç bulunmadığını iddia etmektedir. İkinci yaklaşım sahipleri iddialarını ispat edebilmek için Kur’an’dan birçok âyeti delil olarak kullanmışlardır.
Söz konusu ikinci yaklaşım sahipleri, Mekkî sûrelerde yer alan ve Kur’an’ın bir vasfı olarak zikredilen “tafsil” ve “tebyin” kelimelerini, Kur’an’da her şeyin açıklanıp beyan edildiğine, En‘âm sûresi 38. âyeti Kur’an’ın gerek külli gerek cüzi her şeyi ihtiva ettiğine, müstakil bir âyet olmayıp Kur’an’da üç yerde geçen “إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ” ifadesini, hüküm koyma yetkisinin yalnızca Allah’a mahsus olup Kur’an dışında hiçbir kaynağın bu yetkiye sahip olamayacağına, Mâide sûresi 3. âyette geçen “اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ” ifadesini Kur’an’ın her yönüyle kâmil bir kitap olduğuna dolayısıyla bir hükmün dini olabilmesi için Kur’an’da yer alması gerektiğine delil getirmişlerdir.
İşte bu çalışma, Kur’an’dan başka kaynak kabul etmeyen ve Kur’an’ın dini açıdan lazım olan her türlü bilgiyi içerdiğini iddia eden Kur’ancıların bu görüşlerini ispat sadedinde delil olarak ileri sürdükleri âyetleri, söz konusu iddialara delil olabilirliği açısından tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken Kur’an bütünlüğü, ilgili âyetlerin bağlamı, tefsir literatürü ve mevcut durum göz önünde bulundurulacak, bunun dışında Kur’ancıların iddialarına harici delillerle cevap vermek gibi bir amaç güdülmeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Kur’ancılık, İstidlâl, Tafsil, Tebyin

Kaynakça

• Ahmed, Aziz. Hindistan ve Pakistan’da Modernizm ve İslam. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
• Albayrak, Halis. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine. İstanbul: Şule Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Bigiyef, Mûsâ Cârullah. Kur’an ve Sünnet İlişkisine Farklı Bir Yaklaşım: Kitabü’s-Sünne. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. Klasik Yayınları, 8. Basım, 2019.
• Daudi, Zaferullah. Şah Veliyyulah Dehlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs : tertîbü’s-suver hasebü’n-nüzûl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ İbn. Muʿcemu mekâyîsi’l-luga. thk. Muhammed Harun Abdüsselam. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Ferâhîdî, Ebû ʿAbdirrahmân Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî - İbrâhim Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-ʿÂlemî li'l-Matbûʿât, 1988.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yaʿkûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Hâcir, Cemal b. Muhammed b. Ahmed. el-Kur’âniyyûne’l-ʿArab ve mevkıfuhum mine’t-tefsir : dirâse nakdiyye. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 2015.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 3. Basım, 2018.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ʿAbdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. Tefsîru’l Kur’âni’l ʿAzîm. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1997.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1422.
• İlahibahş, Hadim Hüseyin. el-Kur’âniyyûn ve şübühatühum havle’s-sünne. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 2000.
• İmâre, Muhammed (ed.). el-Aʿmalü’l-kâmile li-İmam eş-Şeyh Muhammed ʿAbduh. 5 Cilt. Beyrut-Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1993.
• İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed Rağıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Şam: Dâru’l-Kalem, 2002.
• Karakuş, Abdulkadir. “Kur’an Meallerinde Bağlama Riayet Etmenin Önemi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/1 (30 Nisan 2020), 93-116. https://doi.org/10.31121/tader.680011
• Karaman, H. vd. Kur’an Yolu Türkçe ve Meal Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2006.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet: Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 15. Basım, 2018.
• Kuran Araştırmaları Grubu (ed.). Uydurulan Din ve Kur’an’daki Din. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 50. Basım, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mansûr, Ahmed Subhî. el-Kur’an’u ve kefâ: masdaran li’t-teşriʿi’l-İslâmî. Beyrut-Londra: Müessesetü’l-İntişari’l-ʿArabî, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Basellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Mertoğlu, M. Suat. İslam’ın Anlaşılmasını Kur’an İle Sınırlandırma Eğilimini Ortaya Çıkaran Temel Dinamikler. ed. Cengiz Kallek. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Mevdûdî, Ebü’l-Aʿlâ. Tefhîmu’l-Kur’an. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü Tarîhi’l-ʿArabî, 2. Basım, 2002.
• Öz, Mustafa. “Seyyid Ahmed Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/73-75. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989.
• Öztürk, Mustafa. Çağdaş İslam Düşüncesi ve Kur’ancılık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım.
• Öztürk, Mustafa. “Modern Döneme Özgü Bir Kur’an Tasavvuru -Kur’ancılık ve Kur’an İslâmı Söyleminin Tahlil ve Tenkidi” 10/3 (2010), 9-44.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsirü’l-Kur’âni’l-Hakîm: Tefsîrü’l-menâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Shehzada, Kashif Ahmed. Dinin Kaynağı Olarak Kur’an Yeter mi? çev. Afşin Bilgili. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 8. Basım, 2015.
• Sıddıkî, Mazharuddin. İslam Dünyasında Modernist Düşünce. çev. Murat Fırat-Göksel Korkmaz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “el-İslâmu hüve’l-Kur’ânu vahdeh”. ed. Muhammed Reşîd Rızâ. el- Menâr 9/7 (1906), 515-525.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “Kelimetü insâf ve iʿtirâf”. ed. Muhammed Reşîd Rızâ. el- Menâr 10/2 (1907), 140.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Karâîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/424-426. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Şen, Ercan. “1980 Sonrası Dergilerde ‘Kur’ancılık’ ve ‘Mealcilik’ Tartışmaları”. “Bir Başka Hayata Karşı” 1980 Sonrası İslamcı Dergilerde Meseleler, Kavramlar ve İsimler. ed. Lütfi Sunar. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed bin Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
• Ünver, Mustafa. Kur’an’ı Anlamada Siyakın Rolü: Bütünlük Üzerine. Ankara: Sidre Yayınları, 1996.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsirü’l-basît. thk. Abdullah b. İbrahim er-Reys - Abdurrahman b. Abdülcebbar b. Salih Hevsavi. 25 Cilt. Riyad, 1430.
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolü ve Namaz”. İslami İlimler Dergisi 15/2 (2020), 317-355. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.823304
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolü’nün Türkiye Tarihine Mütevâzi Bir Katkı: Kalem Dergisi Örneği”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (30 Aralık 2020), 533-554. https://doi.org/10.47425/siirtilahiyat.792083
• Yüksel, Edip. Mesaj: Kur’an çevirisi. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2016.
• Zemahşerî, Ebû’l-Ḳâsım Mahmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı ğavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-ʿArabî, 1407.