The Religious Background of Political Events in the Middle East

Yıl 2022, Sayı: 47, 1 - 19, 15.06.2022

İlyas Akyüzoğlu

https://doi.org/10.30623/hij.1029503

Öz

The Middle East has been a volatile region for over a century, due to occupations, wars, and acts of terrorism. Being a victim of terrorism and war, this region has been described as a swamp, particularly due to the intense propaganda of the mass media owned by global hegemony, which is the leading cause of the chaos in the area. The people of the region, who are to pay a price because of terrorism and violence, are thus equated with terrorism in others’ minds and are further victimized.
This study explores the plight of the region by analysing the mentality of the parties to the conflict in the region. This is because if we consider the events only as a military struggle to control oil and other strategic energy resources, we could hardly find out the truth. We should bear in mind that the events in the Middle East involve a variety of actors and reasons that are difficult to explain from a single perspective. Furthermore, since instability and chaos in the region have been going on for years and completely independent factors are involved in the process, issues have become immensely complicated. Therefore, no matter what point of view we adopt to approach the events (political, economic, cultural, religious, etc.), it would not be hard to find a justification for the theory we suggest.
Our study hardly disregards this fact. However, when we prudently consider the events in the Middle East, we can recognize that all the actors essentially legitimize themselves using religion, although political and socio-economic reasons are brought to the fore. In other words, all the parties responsible for the chaos basically act out of religious motives and establish their existence in the region for religious reasons, although they do not frankly admit it. Foremost among these actors comes the United States of America. In fact, while the USA owns various instruments that could be used, not only to end the chaos in the region but also to exploit the resources of the region through peaceful means, the reason why it does not opt for this is the existence of Protestant Evangelicals, who guide American politics to take sides in the political/social events in the Middle East. An examination of the attitude of the USA in the events in the Middle East and the policies it implements in the region would reveal that they exactly coincide with the eschatological goals of Evangelicals. Another major power that is involved in the political and social events in the region with an eschatological approach is the ideological Shiʿa. This line of thinking, which claims to be the sole heir of Prophet Muhammad, struggles to play an open or secret role in all regional events to shape the Middle East based on its own ideology. The third actor, which is the source of violence and chaos in the Middle East, is the Khārijite way of thinking that directly or indirectly legitimizes projects that the other two actors are trying to implement in this region, and historically, it has always supported terrorism in the lands of Islam. The Khārijite thought describes any interpretation or behaviour that runs counter to the Islamic life it has created and idealized as blasphemy.
This article examines these three actors in terms of their objectives and their impacts on the events in the Middle East region. It also reveals the historical and theoretical foundations of how these three ideologies, which are religious madhabs/sects/communities in terms of their sources, assume an active role in the political events in the region. While analysing the issues, ideological interpretations are avoided; events are addressed in a meaningful and holistic way in terms of their causes and effects, not in a style that is disconnected from de facto reality.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, The Middle East, Political Events, Evangelical Thought, Shiism, Khārijism

Ortadoğu’daki Siyasi Olayların Dinî Arka Planı

Öz

Ortadoğu, yaşanan işgaller, savaşlar ve terör eylemleri nedeniyle yüz yılı aşkın bir zamandan beri istikrardan uzak bir coğrafya haline gelmiş durumdadır. Terör ve savaşın mağduru olan bu coğrafya, kaosun esas müsebbibi olan küresel hegemonyaya ait kitle iletişim araçlarının da yoğun propagandasıyla bataklık şeklinde tarif edilmeye başlanmıştır. Terör ve şiddet yüzünden bedel ödemek zorunda kalan bölge halkı ise böylece zihinlerde terörle eşitlenerek bir daha mağdur edilmektedir.
Makale, metot olarak bölgedeki çatışmanın taraflarının zihniyet çözümlemelerinden yola çıkarak bir durum tespiti yapmaya çalışacaktır. Çünkü olayları sadece petrol ve stratejik enerji kaynaklarının kontrol edilmesi amacıyla girilen askerî mücadele olarak okursak hakikati yakalayamayız. Şunu da göz ardı etmemeliyiz ki Ortadoğu coğrafyasında yaşanan olayların tabii ki çok farklı aktörleri ve teke indirgenmesi oldukça zor olan sebepleri vardır. Bir de bölgedeki istikrarsızlık ve kaos yıllardır devam ettiği ve birbirlerinden tamamen bağımsız etkenler de sürece dahil olduğu için sorunlar girift bir hale gelmiştir. Bundan dolayı olayları hangi bakış açısıyla ele alırsak alalım (siyasi, ekonomik, kültürel, dinî vs.) ortaya koyacağımız teoriye uygun bir gerekçe bulmak çok da zor olmayacaktır.
Çalışmamız bu gerçeği göz ardı etmemektedir. Fakat Ortadoğu’da yaşanan olaylara dikkatle eğildiğimizde, sebepler konusunda, her ne kadar siyasi ve sosyoekonomik gerekçeler ön plana çıkarılsa da bütün aktörlerin meşruiyetlerini aslında dinden aldıklarını görebiliriz. Yani kaosun müsebbibi olan bütün taraflar, açıkça itiraf etmeseler de temelde dinî sâiklerle hareket etmekte, dinî gerekçelerle coğrafyada varlıklarını ikame etmektedirler. Bu aktörlerin birincisi ve dominant olanı Amerika Birleşik Devletleri’dir. Aslında ABD, istediği takdirde hem bölgedeki kaosu bitirebilecek hem de barışçıl yollardan bölgenin kaynaklarını sömürebilecek enstrümanlara sahipken bu yolu tercih etmemesinin sebebi Amerikan siyasetini Ortadoğu’daki siyasi/toplumsal olaylarda taraf olması için yönlendiren Protestan Evanjeliklerdir. ABD’nin Ortadoğu’da yaşanan olaylardaki tutumunu ve uyguladığı politikaları incelediğimizde, Evanjeliklerin eskatolojik hedefleri ile birebir örtüştüğünü görürüz. Bölgedeki siyasi ve sosyal olaylara eskatolojik bir yaklaşımla müdahil olan diğer bir güç odağı ise ideolojik Şîa’dır. Hz. Muhammed’in yegâne mirasçısı olduğunu iddia eden bu düşünce biçimi Ortadoğu’yu kendi ideolojisi çerçevesinde şekillendirebilmek için bölgesel bütün olaylarda açık-gizli roller üstlenmeye gayret etmektedir. Ortadoğu coğrafyasındaki şiddet ve kaosun kaynağı olan üçüncü aktörse, diğer iki aktörün bu coğrafyada tatbik etmeye çalıştığı projelere dolaylı/dolaysız meşruiyet sağlayan, tarihsel olarak da İslâm coğrafyasında her zaman terörü besleyen Hâricî düşünce biçimidir. Hâricî düşünce, çerçevesini kendilerinin belirlediği ve idealize etmiş olduğu İslâmî hayatın dışındaki herhangi bir yorum veya şekli tekfîr konusu yapmaktadır.
Makalede bu üç yapı, hedefleri ve Ortadoğu coğrafyasında yaşanan olaylardaki etkileri açısından incelenecektir. Dayandıkları kaynaklar itibariyle birer dinî mezhep/tarikat/cemaat olan bu üç ideolojinin bölgedeki siyasi olaylarda aktif rol almasının tarihsel ve teorik temelleri ortaya konulacaktır. Tespitler yapılırken ideolojik okumalardan uzak durulacak; olaylar, de facto gerçekliklerden kopuk bir üslupla değil de sebep ve sonuçları itibariyle anlamlı bir bütünsellik içerisinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Ortadoğu, Siyasi Olaylar, Evanjelik Düşünce, Şiîlik, Hâricîlik.

Kaynakça

• Abubaker, Sarkan Salmanaska. “Hilafet’ten Terör Teşkilatlanmasına Dönüş: IŞİD”. Lectio Socialis 3/2 (31 Temmuz 2019): 139-158.
• Akgün, Ali Rıza. Günümüz Selefî Hâricî Akımın Şiddet Teolojisi. İstanbul: Nida Yayınları, 2021.
• Aksoy, Ersin. “Daiş ve Suriye İç Savaşında Daiş’in Rolü”. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi 2/2 (15 Ağustos 2016): 29-41.
• Alıcı, Mustafa. “Üç Kudüs: Kudüs’e Siyonist, Evanjelik ve Reel-Politik Yaklaşımlar”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6/15 (08 Mayıs 2018): 41-58.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Atasağun, Galip. “Hıristiyanlıkta Kıyâmet Alâmetleri ve Dünyanın Sonu”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (01 Eylül 1998): 111-140.
• Bedir, Şener Faruk. “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (18 Haziran 2014): 73-98.
• Bilgetürk, İrem. “İran’ın Suriye Politikası Bağlamında Şiilik ve Şii Milisler”. Bölgesel Araştırmalar Dergisi 2/2 (27 Aralık 2018): 398-438.
• Bozan, Fatma. “Radikal Örgütlerin Ortaya Çıkmasında Batı Politikalarının Etkisi”. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/Special Issue 1 (01 Ağustos 2016): 1-17.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî: el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 9 Cilt. Medine: Dâru Tavki’n-Necat, 2001.
• Buhari, Ömer Kemal. “(Dost) Düşmanlar: Hıristiyan Siyonizminde Antisemitizm ve Anti-İslamizm”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/3 (15 Aralık 2019): 1315-1330.
• Dabaşî, Hamid. İslâm’da Otorite: Peygamber’in Gelişinden Emevî İdaresine Kadar. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Dağdeviren, Zülfü. “Işid’in Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Küresel, Yerel Gelişmeler ve Işid’le Mücadele Stratejisi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 31/1 (20 Ocak 2021): 301-316.
• Dalacoura, Katerina. “Ortadoğu’da Terörle Mücadele Aracı Olarak Demokrasi: Kandırmaca mı?” Uluslararası İlişkiler Dergisi 8/32 (01 Aralık 2012): 101-114.
• Demircan, Adnan. Hâricîlerin Siyâsî Faaliyetleri. 3. Bs. İstanbul: Beyan Yay., 2021.
• Dündar, Haris Ubeyde. “‘Medeniyetler Çatışması’ Tezi Bağlamında ‘Şii Hilali’ Tartışmalarının Bir Değerlendirmesi”. Ortadoğu Etütleri 11/1 (01 Haziran 2019): 42-63.
• Erol, Mehmet Seyfettin - Çeli̇k, Kadir Ertaç. “ABD’nin Suriye Politikasında Vekil Aktör Olarak Terör Örgütleri: YPG Örneği”. Bölgesel Araştırmalar Dergisi 2/2 (27 Aralık 2018): 14-45.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-muṣallîn. 1 c.'de 2 c. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1400.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. 6. Bs. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
• Fırıncı, Yusuf. “The Expansıon of Post-Secular Influence by Christian Denominations Such as Christian Zionists”. Journal of Analytic Divinity 2/3 (15 Aralık 2018): 23-47.
• Fildiş, Ayşe Tekdal. “New Role for Religion in American Politics: How The Evangelical Church Is Shaping The Middle-Eastern Politics in Particular in The Israeli Palestinian Conflict”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 27/2 (30 Ekim 2018): 149-161.
• Gömbeyaz, Kadir. “Hâricîlerin Günümüzdeki Devamı İbâdîler mi, Selefîler mi? Metodik Bir Tartışma”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 9/1 (30 Haziran 2016): 77-98.
• Gündüz, Şinasi. “Protestan Geleneğinde Yeni Hıristiyan Sağı Olarak Evanjelizm”. VIII. Kur’an Sempozyumu: Günümüz Dünyasında Müslümanlar, 14-15 Mayıs 2005. 51-60. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Güneş, Ergin. “Şii Jeopolitiğinde Türkiye ile İran’ın Güç Mücadelesi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 74/1 (06 Şubat 2019): 57-88.
• Güngör, Nasuhi. “Şii Hilalinin Geleceği”. Eskiyeni. 9 (28 Haziran 2008): 50-54.
• Hallsell, Grace. Tanrı’yı Kıyamete Zorlamak: Armagedon, Hristiyan Kıyametçiliği ve İsrail. İstanbul: Kim Yayınları, 2002.
• Harunoğlu, Nur Çetinoğlu. “Eisenhower’dan Obama’ya: ABD Dış Politikasında Ortadoğu ve Suriye”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 74/4 (06 Aralık 2019): 1149-1182.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun el-Hadrami el-Magribi. Târîḫu İbn-i Ḫaldûn. Thk. Halil Şahade. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. 3 c’de 1-5. Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, t.y.
• İbn Hişâm, Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî Ebû Muhammed Cemaluddin. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekkâ - İbrahim el-Ebyârî -Abdulhâfız eş-Şelebi. 2 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer İbn. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin Türkî. 1. Bs, 21 Cilt. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
• İbn Sa’d, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ el-Hâşimî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ = Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Tavus, Ebü’l-Kâsım Radıyyüddin Ali b. Musa b. Ca’fer. el-Yakîn. Beyrut: Müessesetu Dari’l-Kitab, 1413.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzuddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitab el-Arabi, 1997.
• Kafâfî, Muhammed. “Abû Sa’id Muhammed b. Sa’id al-Kalhâti’ye Göre Hâriciliğin Doğuşu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı 18 (Ankara 1970): 177-191.
• Karagüzel, Ahmet. “Yeni Yüzyılda ABD’nin Ortadoğu Politikası: Büyük Ortadoğu Projesi”. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 3/2 (13 Eylül 2020): 27-46.
• Karakaya, İskender. “Küresel Terörizmle Mücadele: Yerel, Bölgesel ve Küresel Güçlerin IŞİD ile Mücadele Politikaları”. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9/1 (27 Mart 2020): 92-108.
• Karakuş, Girayalp. “Iran Real Politics and Political Motivation of Shiite”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (30 Haziran 2020): 110-124.
• Killioğlu, Mehmet Erkan. “Suriye İç Savaşı’ndaki Afganlar: İran Devrim Muhafızları Fatımiler Tugayı”. Ahi Evran Akademi 2/1 (30 Haziran 2021): 11-22.
• Kummi, Ebu Halef el-. Şii Fırkalar = Kitabü’l-makalat ve’l-fırak. Trc. Hasan Onat - Sabri Hizmetli - Sönmez Kutlu - Ramazan Şimşek. Ankara: Ankara Okulu, 2004.
• Kurt, Selim. “Irak ve Şam İslam Devleti’nin Ortaya Çıkışı ve Güçlenmesinde Amerika Birleşik Devletleri’nin Rolü”. Ortadoğu Etütleri 11/2 (30 Aralık 2019): 393-419.
• Küleynî, Ebû Cafer Sikatü’l-İslâm Muhammed b Yakub b İshak. el-Usûl mine’l-kâfî. 8 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1388.
• Manaz, Abdullah. “Daesh Terrorist Organization”. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi 7/16 (23 Nisan 2020): 58-79.
• Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî İbn. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1414.
• Muzaffer, Muhammed Rıza. Akâidü’l-imâmiyye. Necef: Matbaatu’n-Nu’mân, 1388.
• Niu, Song. “‘İslam Devleti’ne Karşı Mücadelede ABD’nin Obama Yönetimi ile Rusya Arasındaki Uluslararası Oyun”. Güvenlik Stratejileri Dergisi 13/26 (30 Ekim 2017): 85-111.
• Öztürk, Mehmet. “Trump’ın Kudüs Kararının Bir Analizi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/4 (31 Aralık 2019): 2876-2905.
• Salihi, Emin. “Ortadoğu’da Oluşan Yeni Dengeler ve ‘Şii Hilali’ Söylemi”. Bilge Strateji 3/4 (01 Haziran 2011): 183-202.
• Sonay, Ahmet. “20. Asırdan Günümüze Usûlî İmâmiyye-Nusayriyye İlişkisi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/2 (25 Temmuz 2021): 834-859.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b Abdilkerîm b Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. 3 Cilt. Müessesetü’l-Halebî, 1961.
• Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin b Muhammed b Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1973.
• Ṭaberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 2. Bs, 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Temiztürk, Halil. “Anabaptistler ve Osmanlı, İran ve Diyalog Perspektifinden Hristiyan-Müslüman İlişkileri”. Eskiyeni. 40 (20 Mart 2020): 181-198.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b Ömer b Vakıd el-Eslemi. el-Meġāzî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-A’lemî, 1409.
• Yetim, Mustafa. “Şiddet Eğilimli ve Direniş Temelli Şii Aktivizmi: Hizbullah’ın Fikirsel ve Örgütsel Zemini”. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 2/2 (18 Nisan 2016): 59-88.
• Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2010.