Dış Paydaşların İlahiyat Fakültesi ve Mezunlarına Bakışları: Harran Üniversitesi Örneği

Yıl 2024, Sayı: 51, 198 - 225, 15.06.2024

Ömer Özdemir

https://doi.org/10.30623/hij.1436420

Öz

Türkiye'deki ilahiyat fakültelerinin tarihi, 1900'lü yılların başında Osmanlı döneminde kurulan Dârülfünûn'a kadar uzanmaktadır. Cumhuriyet döneminde ilk açılan ilahiyat fakültesi 1924 yılında Dârülfünûn’a bağlı açılmış olan ilahiyat fakültesidir. Söz konusu ilahiyat fakültesi türlü gerekçeler ileri sürülerek 1933 yılında kapatılmıştır. 1933’ten, 1949’da Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin açılışına kadar geçen süreçte ülkemizde yüksek din öğretiminden bahsetmek mümkün değildir. 1959 yılında İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü açılmış bunu takip eden yıllarda farklı illerde Yüksek İslam Enstitüleri açılmıştır. 1982 yılında bütün yüksek din öğretimi kurumları ilahiyat fakültelerine dönüştürülmüştür. 1992 yılında ikinci nesil diye isimlendirilen ilahiyat fakülteleri açılmaya başlamış ve 2012 yılından itibaren hızlı bir artış göstererek Türkiye’nin hemen hemen her ilinde bir yüksek din öğretimi kurumu açılmıştır.
Günümüze kadar, İlahiyat Fakültesi, Dini İlimler Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi ve Uluslararası İslam ve Din Bilimleri Fakültesi gibi farklı isimler altında, yüzden fazla üniversitede yüksek din öğretimi kurumları açılmıştır. Ayrıca Açık Öğretim Fakültesi’ne bağlı İlahiyat Ön Lisans Programı ve bazı üniversitelerde İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programlarında da yüksek din öğretimi gerçekleştirilmektedir. Sözü edilen yüksek din öğretimi kurumlarında bilimsel yayın, sempozyum, çalıştay, konferans vb. faaliyetler aracılığıyla bilim dünyasına katkı sunulduğu gibi din konusunda halkın ihtiyaç, talep ve beklentilerini karşılayacak din görevlileri de yetiştirilmektedir. İlahiyat fakültesinden mezun olanlar, genellikle Diyanet İşleri Başkanlığı’nda imam-hatip, müezzin, Kur’an kursu öğreticisi, vaiz, vaize ve müftü olarak; Milli Eğitim Bakanlığı’nda ise başta öğretmen olmak üzere çeşitli pozisyonlarda görev alabilmektedirler. Bu nedenle, İlahiyat fakülteleri, Diyanet İşleri Başkanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı gibi dış paydaşlarının beklenti ve taleplerini dikkate alarak öğretim programlarını, amaçlarını, misyonlarını ve öğrenci yetiştirme programlarını düzenlemelidir.
Bu çalışmanın amacı, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarına yönelik olarak Diyanet İşleri Başkanlığı personeli, Milli Eğitim Bakanlığı personeli ve toplumun diğer kesimlerinden oluşan dış paydaşların görüş ve beklentilerini belirlemektir. Araştırma kapsamında Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarının dış paydaşlar tarafından nasıl değerlendirildiğinin tespit edilmesi, bununla birlikte dış paydaşların, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarından beklentilerinin neler olduğunun ortaya konulması amaçlanmaktadır. Böylece Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarının toplumun farklı kesimleri tarafından nasıl algılandığı ve nasıl değerlendirildiğinin ortaya konulmasıyla birlikte buna uygun stratejiler geliştirilebilir. Bu açıdan bakıldığında araştırmanın, yüksek din öğretimi kurumlarının öğretim programlarını ve toplumsal faaliyetlerini düzenlerken dikkate almaları gereken birtakım hususları belirlemesi açısından da önemli olduğu düşünülmektedir.
Araştırmada hem nicel hem de nitel araştırma yöntemlerinin bir arada kullanıldığı karma araştırma yöntemlerinden biri olan yakınsayan paralel desen tercih edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre dış paydaşların, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunları hakkında genel olarak olumlu bir bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarının, dış paydaşlar tarafından önemli bir konuma sahip olduğu; bununla birlikte dış paydaşların, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve mezunlarından beklenti içinde oldukları görülmektedir. Bu bağlamda katılımcılar tarafından vurgulanan ilahiyat fakültelerinden alan bilgisi yeterli, genel kültürü iyi, öğretme bilgi ve becerisi gelişmiş, iletişim becerisi yüksek münevver din görevlilerinin yetiştirilmesi konusu üzerinde önemle durulması gereken hususların başında gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İlahiyat, İlahiyatçı, Mezun, Dış Paydaş

Teşekkür

Sayın Hocam, Emekleriniz için teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim.

External Stakeholders' Perspectives of Faculty of Theology and Its Graduates: The Case of Harran University

Öz

The history of theology faculties in Türkiye dates back to Dârülfünûn, which was established in the early 1900s during the Ottoman period. The first faculty of theology founded during the Republican period was the one affiliated to Dârülfünûn in 1924, yet it was closed in 1933 on various grounds. No higher religious education was offered in Türkiye during the period between 1933 and 1949, when Ankara University Faculty of Theology was founded. In 1959, however, Istanbul Higher Islamic Institute was opened, followed by other Higher Islamic Institutes in different provinces in the subsequent years. In 1982, all bodies of higher religious education were converted into faculties of theology. Later in 1992, the so-called second-generation faculties of theology were opened. Finally, a higher religious education institution has been opened in almost every province of Türkiye since 2012, leading to a rapid increase in their number.
Today, there are higher religious education institutions opened in more than 100 universities with different names, including Faculty of Theology, Faculty of Religious Sciences, Faculty of Islamic Sciences, and International Faculty of Islam and Religious Sciences. In addition, higher religious education is also offered not only in associate degree programs in theology affiliated to the Open Education Faculty but also in Bachelor's Degree Completion Program in Theology (ILITAM) in some universities. Such institutions of higher religious education contribute to the world of science through activities, including but not limited to, scientific publishing, symposiums, workshops, and conferences. They also train religious officials to meet the needs, demands and expectations of the public about religion. Graduates of theology faculties are often employed as imam-hatips, muʾadhdhins, Qurʾān instructors, preachers, preacheresses, and muftis in the Presidency of Religious Affairs, as well as teachers in the Ministry of National Education. Therefore, theology faculties need to adapt their curricula, objectives, missions and educational programs by considering the expectations and demands of external stakeholders, such as the Presidency of Religious Affairs and the Ministry of National Education.
The purpose of this study is to explore external stakeholders’ opinions about and expectations from Harran University Faculty of Theology and its graduates, particularly those of the staff in the Presidency of Religious Affairs and the Ministry of National Education, along with other members of the society. This study aimed to investigate how Harran University Faculty of Theology and its graduates are perceived by external stakeholders and to reveal their expectations from this faculty and its graduates. Thus, appropriate strategies can be developed after identifying how Harran University Faculty of Theology and its graduates are perceived by various members of the society. Considered from this perspective, the present study is also critical in terms of addressing some of the issues that higher religious education institutions should take into account while designing their curricula and organising their social activities.
The present study was carried out using a convergent parallel design, one of the mixed methods designs in which both quantitative and qualitative research paradigms are used together. The data collected in the present study revealed that external stakeholders have a generally positive perception of both Harran University Faculty of Theology and its graduates. It was found that both the faculty and its graduates hold an important place based on the perspectives of external stakeholders, who voiced their expectations from this faculty and its graduates. Therefore, as highlighted by the participants, a particularly significant priority for faculties of theology is to train religious officials with sufficient field knowledge, decent world knowledge, advanced expertise, and skills in teaching, along with good communication skills.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Theology, Theologians, Graduates, External Stakeholders

Kaynakça

• Altaş, Nurullah. “Türkiye’de Dinî Yükseköğretim Alanında Uzaktan Eğitimle İlgili Algı Sorunları ve İLİTAM Uygulamaları”. Değerler Eğitimi Dergisi 14/31 (01 Haziran 2016), 7-41.
• Aşık, Nevzat. “İlahiyat Fakültelerinin Pratik Din Hizmetlerine Katkısı”. Din Hizmetleri Sempozyumu II (2008), 457-462.
• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar. “İlahiyat Fakültelerinin Eğitim Öğretime Katkıları ve Kaliteye Yolculuk”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/1 (2005), 1-9.
• Aydın, M. Şevki. “İlahiyat Lisans Programının Amaç Sorunu”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 19-25.
• Aydın, M. Zeki. “Verimli ve Kaliteli Din Hizmeti Nasıl Olmalıdır?” Din Hizmetleri Sempozyumu I (2008), 25-33.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Bahçekapılı, Mehmet. Türkiye’de Din Eğitiminin Dönüşümü (1997-2012). İstanbul : İlke İlim Kültür Eğitim Derneği, 2012.
• Baktır, Mustafa. “Nitelikli Din Görevlisi Yetiştirilmesine Dair Bazı Teklifler”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 331-341.
• Beasley, T. Mark - Schumacker, Randall E. “Multiple Regression Approach to Analyzing Contingency Tables: Post Hoc and Planned Comparison Procedures”. The Journal of Experimental Education 64/1 (Ekim 1995), 79-93. https://doi.org/10.1080/00220973.1995.9943797
• Buyrukçu, Ramazan. “İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması Problemi”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 509-520.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 16. Basım., 2012.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Selçuk Beşir Demir - Mesut Bütün. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2021.
• Creswell, John W. - Creswell, J. Davıd. Araştırma Tasarımı - Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Engin Karadağ,. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
• Çadırcı, Mustafa - Süslü, Azmi. Ankara Üniversitesi Gelişim Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• Doğan, Recai. “İlahiyat Fakültelerinin Eğitim anlayışı Nasıl Olmalıdır?” Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? -Sorunlar ve Çözümleri- Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı, 01-04 Haziran 2014, 351-370.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Din Görevlisi Yetiştirmeye Yönelik Yüksek Öğretim Programlarının Önemi ve İlahiyat Meslek Yüksek Okulları Hakkında Bir Değerlendirme”. Din Şûrası (Sempozyum) II (1995), 68-72.
• Erdoğan, İrfan. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilim Düzeylerinin İncelenmesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 15/2 (30 Aralık 2015), 321-342.
• Erdoğan, İrfan. Eğitimsel Liderlik ve Din Eğitimi. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2022.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1941.
• Ev, Halit. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Yeterlikleri Bağlamında İlahiyat Fakülteleri ve Öğretmen Yetiştirme Sistemini Yeniden Yapılandırma”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/4 (02 Kasım 2016), 83-100.
• Ev, Halit. “İlâhiyat Fakülteleri ile İlgili Bir Model Önerisi”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji I/2 (2001), 129-149.
• Ev, Halit. Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi Kurumları ve Öğretmen Yetiştirme. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2003.
• Field, Andy P. Discovering statistics using SPSS. Los Angeles: SAGE Publications, 3rd ed., 2009.
• Furat, Ayşe Zişan. “Nitelikli Din Görevlisi Yetiştirmede İlahiyat Fakültelerinde Sürdürülen Eğitim-Öğretim Faaliyetlerinin Yeterliliği: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Konu Hakkındaki Düşünceleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/1 (01 Nisan 2012), 83-110.
• Genç, Muhammet Fatih. “İmam Hatip Okulları ve İlahiyat Fakülteleri Örneğinde Din Eğitiminde Kalite Sorunu”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 7 (27 Haziran 2019), 145-166.
• Gözütok, Şakir. “İlahiyat Fakülteleri İçin Alternatif Program”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 559-566.
• Gündüz, Turgay. “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Öğretimi Kronolojisi (1923-1998)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/7 (1998), 543-557.
• Hatiboğlu, M. Tahir. Türkiye Üniversite Tarihi. Ankara: Selvi Yayınevi, 1998.
• İder, Saadet - İpek, Fatih. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin 21. Yüzyıl Becerileri Üzerine Bir İnceleme”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/2 (29 Aralık 2023), 183-203.
• İpek, Fatih. “Dârülfünûn’dan Günümüze Yüksek Din Öğretimi Müfredatındaki Derslerin Değişimi”. Sosyopolitik Değişim ve Yüksek Din Öğretimi Müfredatları. ed. Fatih İpek. 69-115. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 21. Basım., 2010.
• Kaya, Umut. Öğrenci Görüşlerine Göre İlahiyat Fakülteleri. İstanbul : Çamlıca Yayınları, 2020.
• Kaymakcan, Recep vd. “Paydaşlarına Göre İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programının Değerlendirilmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/26 (01 Aralık 2013), 71-110.
• Kılavuz, M. Akif. “İlahiyat Fakültelerinde Din Hizmetleri Bölümü Oluşturulmasına Duyulan İhtiyaç”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 383-408.
• Kocaman, Kasım. “Paydaş Olarak Öğrencilerinin Gözünden KDP İslami İlimler Fakültesi: Bir Swot Analizi”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 1/53 (25 Mart 2022), 232-256.
• Kocaman, Kasım. “Türkiye’de Din Hizmetleri Bağlamında Yüksek Din Öğretiminde Meslekî Uygulama”. Turkish Studies (Elektronik) 14/4 (2019), 2525-2545.
• Koç, Ahmet. Din Eğitiminde Etkili İletişim. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Koç, Ahmet. “Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 7 (2000), 277-334.
• Korkmaz, Mehmet. “İlahiyat Fakültelerinin Yaygın Din Eğitimi Yeterlikleri: Eğitim-Öğretim Alanı”. Değerler Eğitimi Dergisi 10/24 (01 Aralık 2012), 127-146.
• Köylü, Mustafa. “Türkiye’de Din Eğitiminin Meşruiyeti Sorunu”. Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları. ed. Mustafa Köylü. 15-74. İstanbul: Dem Yayınları, 2018.
• Nazıroğlu, Bayramali. “İlahiyat Fakülteleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. İlahiyat Atlası. ed. Bayramali Nazıroğlu vd. 17-35. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Nazıroğlu, Bayramali. “İlahiyat Fakültelerinde Din Eğitimi ve Sorunları”. Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları. ed. Mustafa Köylü. İstanbul: Dem Yayınları, 2018.
• Osmanoglu, Cemil - Korkmaz, Mehmet. “Öğrencilerine Göre İdeal İlahiyat Fakültesi Öğrencisinin Nitelikleri ve Bunların İlahiyat Eğitimiyle İlişkisi”. Değerler Eğitimi Dergisi 16/36 (30 Aralık 2018), 119-178.
• Öcal, Mustafa. “İlahiyat Fakültelerinin Tarihçesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I/1 (1986), 111-123.
• Öcal, Mustafa. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Özdemir, Saadettin. “İstihdam Alanlarına Göre İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması: Din Hizmetleri Bölümü Önerisi”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 537-558.
• Özdemir, Saadettin. “Yüksek Din Eğitiminin Geleceği ve İstihdam Alanlarına Yönelik Program Önerileri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Ocak 2013), 237-249.
• Pallant, Julie. SPSS Survival Manual: A Step by Step Guide to Data Analysis Using SPSS for Windows. Maidenhead: Open University Press, 3th edition., 2007.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2018.
• Sancaklı, Saffet. “Değişen ve Gelişen Toplumsal Hayatta Din Hizmetlerini Yürütenlerin Misyonu ve Nitelikleri”. Din Hizmetleri Sempozyumu II (2008), 345-371.
• Şentürk, Habil. “İlahiyatçı veya Din Eğitimcilerinin Sosyal Yönü Üzerine”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji IV/10 (2004), 227-234.
• Tosun, Aybiçe. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin XXI. Yüzyıl Öğrenen ve Öğreten Becerilerini Kullanım Düzeyleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (15 Aralık 2019), 287-309.
• Tosun, Cemal - Doğan, Recai. “İlahiyat Fakültelerinin Yeniden Yapılanması Üzerine”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, 487-507.
• Turan, İbrahim. “Türkiye’de İlahiyat Eğitimi: İstihdam Alanı-Program İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi<br /> Darulfunun İlahiyat 37 (2017), 59-77.
• Turan, İbrahim. “Yaygın Din Eğitimi Bağlamında Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri Üzerine Bir Araştırma”. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu I (2013), 173-199.
• Üzümcü, Muzaffer. “İlahiyat Fakülteleri Felsefe ve Din Bilimleri Bölümlerinde Akademik Yapılanma ve Lisansüstü Eğitim Üzerine Bir Değerlendirme”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 3 (15 Mart 2020), 167-192.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Zengin, Zeki Salih. II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi 1876-1908. Adana : Baki Kitabevi, 2003.
• Zengin, Zeki Salih. Medreseden Darülfünun’a Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Gelişimi”. el-Mecelletu’l İlmiyyetu’l-Muhakkemetu li-Riaseti’ş-Şu‘uni’d-Diniyyeti’t-Turkiyye I/1 (2019), 266-293.
• “Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi”. Erişim 13 Mayıs 2024. https://istatistik.yok.gov.tr/