NĀSER MAKĀRIM SHĪRĀZĪ AND TAFSĪR AL-AMTHAL

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 32, 30.09.2024

Nagihan Ayşe Boşnak

https://doi.org/10.63022/hikem.1472717

Öz

New problems of the modern period necessitated the creation of new works in Islamic thought, which
respond these problems. To answer this purpose, various works in the realm of Social Tefsīr have been produced on both the Sunnī and Shiite sides of Islām. Tafsīr al-Amthal is the most comprehensive work compiled for this purpose within the Shiite community. This work, which was first prepared in Persian under the name of Tafsīr-i Namūna in 27 volumes by ten scholars from different fields under the leadership of Āyatollah al-Uzmā Nāser Makārim Shīrāzī, was translated into Arabic in 2005 with the title al-Amthal fī tafsīr kitāb Allah al-munzal. While the first edition in Arabic was in 21 volumes, some edits were made on it in 2013 and it took its final form in 15 volumes. Many Shiite and Sunnī sources were referred in the work, which was written with the aim of explaining the Qur’ān in a simple and understandable way and integrating it into the world of believers and, as a result, to improve the Islamic society in religious, moral, political and sociological aspects. In the work, a moderate language was used, and the tone of fanaticism was avoided. Tafsīr al-Amthal, which considerably influenced the Shiite world, attracted the attention of Sunnī scholars due to its moderate style and enabled them to benefit from it. However, this work, which has begun to take an important place in Islamic thought, has not yet attracted much attention in studies conducted in Turkey. In this study, in order to ensure that Tafsīr al-Amthal, which has an important place in the contemporary Shiite tafsīr tradition, is subject to general history of tafsīr studies, firstly, the main author of the work, Nāser Makārim Shīrāzī and his contributions to Islamic culture are discussed and his position within the Shiite community is mentioned. Afterwards, the introduction of the work, its compilation process, the sources referred, its content and the methods applied were examined in outline and its original aspects were revealed. Thus, it is aimed to understand the Shiite thought’s approach to modern problems and their basic motivations for their solution.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Shiite Thought, Tafsīr, Social Tafsīr, al-Amthal, Nāser Makārim Shīrāzī.

Nâsır Mekârim Şîrâzî ve el-Emsel Tefsiri

Öz

Modern dönemde ortaya çıkan problemler İslâm düşüncesinde bunlara cevap veren eserlerin ortaya
konulmasını gerekli kılmıştır. Bu ihtiyaca cevap vermek üzere hem Sünnî hem Şiî cenahta içtimâî tefsir çatısı altında çeşitli eserler ortaya konulmuştur. el-Emsel tefsiri Şia içerisinde bu amaçla telif edilmiş en kapsamlı eserdir. İlk defa Âyetullah el-Uzmâ Nâsır Mekârim Şîrâzî öncülüğünde farklı alanlardan on âlim tarafından 27 cilt hâlinde Tefsîr-i Numûne ismiyle Farsça hazırlanan bu eser 2005 yılında El-Emsel fî tefsîri kitâbillahi’l-münzel isimiyle Arapça’ya tercüme edilmiştir. Arapça ilk baskısı 21 cilt hâlinde iken 2013 yılında üzerinde bazı düzenlemeler yapılmış ve 15 cilt hâlinde son hâlini almıştır. Kur’an’ı sade ve anlaşılır bir şekilde izah ederek müminlerin hayatına dâhil edebilmek ve bunun sonucunda dinî, ahlaki, siyasi ve sosyolojik yönlerden İslâm toplumunun ıslahını gerçekleştirmek amacıyla kaleme alınan eserde Şiî ve Sünnî pek çok kaynağa başvurulmuştur. Eserde ayrıca ılımlı bir dil kullanılmış ve taassup üslubundan uzak durulmuştur. Şiî âlemini oldukça etkileyen el-Emsel tefsiri ılımlı üslûbu nedeniyle Sünnî ulemanın da dikkatini çekmiş ve ondan yararlanmalarına neden olmuştur. Bununla birlikte İslâm düşüncesinde önemli bir yer edinmeye başlayan bu eser Türkiye’de yapılan çalışmalarda henüz fazla dikkat çekmemiştir. Bu çalışmamızda çağdaş dönem Şiî tefsir geleneğinde önemli bir yer edinen el-Emsel tefsirinin, genel tefsir tarihi incelemelerine konu edilmesini sağlamak amacıyla, ilk olarak eserin başyazarı Nâsır Mekârim Şîrâzî ve İslâm kültürüne olan katkıları ele alınmış ve Şîa içerisindeki konumu aktarılmıştır. Sonrasında ise eserin tanıtımı, telif aşamaları, kullanılan kaynaklar, içeriği ve uygulanan yöntemler ana hatlarıyla incelenmiş ve özgün yanları ortaya konulmuştur. Böylece Şiî düşüncenin modern problemlere yaklaşım tarzları ve bunların çözümü noktasındaki temel motivasyonlarının anlaşılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Şiî Düşüncesi, Tefsir, İçtimâî Tefsir, el-Emsel, Nâsır Mekârim Şîrâzî

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Ahund Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahund-molla
• Algar, Hamid. “Humeynî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/humeyni
• Algar, Hamid. “Bihiştî, Âyetullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/bihisti-ayetullah
• Alevimehr, Hüseyin. Tefsir Metotları ve Ekolleri. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2017.
• Alulbeyt. “Ayetullah Burucerdi ve Müslümanların Birliği”. Erişim 4 Ekim 2022.
• http://www.alulbeyt.com.tr/ayetullah-burucerdi-ve-muslumanlarin-birligi_h1896.html Apaydın, Yunus. “İctihad”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Nisan 2014.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ictihad
• Atalay, Orhan. 20. Yüzyıl Tefsir Akımı-İçtimâî Tefsir. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• Ateş, Süleyman. “Kur’an’a Yaklaşımda İslâh Akımı (Modernizm)”. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler. ed. Fikret Gedikli. Muş: M.Ş.Ü. Yayınları, 2013.
• Azzi, Ahmed Ali Hussein. Sünni ve Şii Tefsirlerde Ehl-i Beyt (On İki İmam) Rivayetlerinin Tespit ve Tahlili. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Babaî, Ali Ekber. Bergozîde-i Tefsir-i Numûne-Tefsir-i Numune (Özet). çev. Alparslan Gürel. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, ts.
• Babaî, Ali Ekber vd. Kuran Tefsiri Metodolojisi. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2013.
• Behşâyişî, Akîkî. Tabakât-ı Müfessirân-ı Şîa. Kum: Defter-i Neşr-i Nüveyd-i İslâmî, ts. Bıyıkoğlu, Yakup. “M. Sait Şimşek’in Sosyal-İctimâî Tefsire Yaklaşımı”. Tefsire Adanmış Bir Ömür M. Sait Şimşek. ed. Ali Karataş-Gökhan Atmaca. Ankara: Fecr Yayınları, 2021, 327-351.
• Boşnak, Muhammed-Boşnak, Nagihan Ayşe. “The Preferences That Reflect al-Zamakhsharī's Mu‘tazilite Thought in al-Kashshāf”. TADER Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/Özel (2023), 104-120. Buckley, Ronald. “Ja‘far al-Sādiq as a Source of Shi‘i Traditions”. The Islamic Quarterly 43/1 (1999), 37-58.
• Cevâdî, Muhsin. Akıl Terazisinde Vahiy ve Nübüvvet. çev. Sedat Baran. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2017.
• Ensari, Abdurrahman. “El-Emsel fî Tefsîri Kitâbillâhi’l-Münezzel Adlı Şîa Tefsirinde Hz. Ömer Algısı”. Turkish Studies 12/27 (2017), 175-194.
• Gümüş, Sabahattin. “et-Tabâtabâî’nin Mîzân Tefsiri’nde Uyguladığı Cery Kavramının Arka Planı”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 17 (Haziran 2021), 587-610.
• Gündüz, Ramazan. “Gazâlî’nin Mezhebî Kimliği Üzerine Anakronik Şiî Yorum: Gazâlî Şiî Olabilir mi?”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 7/2 (2023), 121-142.
• Işıklar, Ahmet. Velâyet ve İmâmet. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• Işılak, Halil. “Şia’da Usuli-Ahbari Ayrışması”. Bir Ülkenin Anatomik Akademisi: İran. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayınları, 2022.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsned-i Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb elArnavut. Müessesetü’-r-Risâle, 2001.
• İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sâmî b. Muhammed Selâmet (Dâru Taybe li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1999), 6/168.
• İlhan, Avni. “Şiîlik ve Ana Prensipleri”, Erdem 8/23 (1996), 375-396.
• Karagöz, Mustafa. “Terim, İçerik ve İşlev Analizi Işığında Sosyolojik Tefsir”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an Akademisi, 2010.
• Kudsî, Ahmed. Hayât-i Por-Bereket. Kum: Medresetü’l-İmam Ali b. Ebî Tâlib, 2005.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Muzaffer, Muhammed Hüseyin. Târîhu’ş-Şîa. Beyrut: Dârü’z-Zehra, 1985.
• Özel, Ahmet, “Kâşifülgıtâ, Muhammed Hüseyin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kasifulgita-muhammed-huseyin Râzî, Fahreddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Hüseyn et-Teymî.
• Mefâtihü’l-gayb=et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrut: Dârü İhyâ-i’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Reşid Rızâ, Muhammed Reşîd b. Ali Rızâ b. Muhammed b. Şemsüddîn b. Muhammed Bahâüddîn, Tefsîrü’l-menâr. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyetü’l-Âmmetü li’l-Kitâb, 1990.
• Şarkâvî, İffet. el-Fikrü’d-Dînî fî Muvâceheti’l-Asr. Beyrut: Dârü’l-Avde, 1979.
• Şimşek, M. Sait. “Kültürel ve İctimaî Olayların Tefsir Hareketine Tesirleri”. Dünden Bugüne İslâm Dünyasında Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu. Bursa: Ensar Vakfı Yayınları, 1990, 79-84.
• Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2017.
• Şîrâzî, Mekârim. Ma‘rifetü’l-imâme. çev. Cafer Sâdık el-Halîlî. Beyrut: Dârü’s-Safve, 1992.
• Şîrâzî, Mekârim. el-Emsel fî tefsîri Kitâbillâhi’l-münzel. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’lMatbûât, 2013.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. Kum: Menşûrâtü Cemâati’lMüderrisîn fi’l-Havzeti’l-İlmiyye, ts. Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Müessesetü’rRisâle, 2000.
• Musa. Kıraatlerin Tevâtürü Meselesi. Kayseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Avan, Naim. Kıraat İlmi Açısından Ğâyetü’l-İhtisâr. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Beyhakî. Menâkıbü’ş-Şâfi’î. thk. Seyyid Ahmed Sark. Kahire, 1391.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’an (Tarifi ve İsimleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Bulgurcu, Kahraman. “Kıraat İmamlarından Nafi‘, İbn Kesîr ve İbn Âmir’in Hadis Rivayetindeki Rolü”. Mütefekkir 10/20 (2023), 467.
• Bulgurcu, Kahraman. “Übey b. Kâ‘b’ın Kıraat ve Hadis İlmindeki Yeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 20 (2023), 115-138.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İFAV Yayınları, 38. Basım., 2015.
• Çakıcı, İrfan. Şaz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Gece Kitaplığı, 2018.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Dağ, Mehmet. Kırâat Farklılıklarının İslâm Hukukuna ve Metodolojisine Etkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Dağ, Mehmet. “Mutezile Mezhebine Ehl-i Sünnetin İsnadı: Kıraatler Tevkifi Değil İctihadîdir – Zemahşerî Özelinde Bir İddianın Değerlendirilmesi”. Mârife 3 (2003), 221-229.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen’i-Ebû Dâvûd, ts. Ebû’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf İbnü’lCezerî. Muncidü’l-Mukriîn. Beyrut: Dâru’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 1999.
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu’cemü Mekâyîsi’l-Lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Efendioğlu, Mehmet. “Müdrec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Güneş, Kadir. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları, Şenyıldız. Ağustos 2015.
• Hafeyân, Ahmed Mahmut Abdü’s-Semî. Eşherü’l-mustalahât fî fenni’l-edâi ve ilmi’l-kırâât. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Halid Mansur, Ahmed, Muhammed, Ahmed Halid. Mukaddimat fi’l-Kıraat. Ürdün: Dâru Ammar, 2001.
• Halîl b. Ahmed, Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-’Ayn. thk. Abdulhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’ân’ı Kerîm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• Hatîb, Abdüllatîf. Mu’cemu’l-Kırâât. 11 Cilt. Dımeşk: Dâru Sa’di’d-Dîn, 2002.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzi’l-kırâat ve’l-ileli anha. 2 Cilt. y.y.: Vezâretü’l-Evkâf, 1. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l- ‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Mücâhid. Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-Kırâât. Kahire: Dâru’l-Mearif, 1972.
• Itr, Nûreddîn. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımeşk: Matbaatü’t-Tıbâk, 1. Basım, 1993.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhâlim. Mecmû’atü tefsîri şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine, 2004.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1960.
• İbrahim, Musa İbrahim. el-Buhûs menheciyyetü fi ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Amman: Dâr-i Ummâr, 2. Basım, 1996.
• İsmail Şa’bân, Muhammed. el-Kırâât ahkâmuhâ ve masdaruhâ. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1986. Kattân, Mennâ Halil el-. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Keskioğlu, Osman. Nüzûlünden Günümüze Kur’an’ı Kerîm Bilgileri. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Mekkî, Ebû Muhammed b Hammus b Muhammed b Ebû Tâlib. el-İbâne an Me’âni’l-Kırâât. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, ts.
• http://ktp.isam.org.tr/ktp/recordview.php?idno=71756&ele=%3D&wKitaplar=ibane&wYazar lar=mekki Muhammed Bekir, İsmail. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Menâr, 1999.
• Önen, Hacı. “Kıraatların Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2013).
• Paksoy, Kadir. “Hadis Metodolojisinde İdrâc Ve Müdrec Hadisler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/2 (2005), 105-124.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Turasi’lArabi, 1999.
• Sâlih, Subhi. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlmû’l-Melâyîn, 1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân Kuran İlimleri Ansiklopedisi. çev. Sâkıp Yıldız - Hüseyin Avni Çelik. İstanbul: Hikmet Neşriyat a.ş, Üç Er Ofset., 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şüayb Arnâvûtî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Şa’ban, Muhammed İsmail. el-Kırâât ahkâmuhâ ve masdaruhâ. Beyrut: Dâru’s-Selâm, 1986.
• Şakir, Ahmed Muhammed. el-Bâisü’l-hadis şerhu ihtisâri ulûmi’l-hadîs. Beyrut, 1951.
• Şevkânî. İrşâdü’l-fuhûl. thk. Ebû Mus‘ab M. Saîd el-Bedrî. Beyrut, 1412.
• Tavîl, Seyyid Rizk. Medhal fî ulûmi’l-Kırâât. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1985.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicrî Asra Kadar Kırâat İlminin Ta’lîmi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1981.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ebü’l-Esved ed-Düelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/311-313. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2002.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 38. Basım, 2018.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’lKur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm el-Mısrî. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l- ‘Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995