ESKİ UYGURCA SİTĀTAPATRĀDHĀRAṆĪ’DE HASTALIK ADLARINA DAİR SÖZ VARLIĞI

Yıl 2023, , 392 - 411, 31.10.2023

Abdullah Yıldırım

https://doi.org/10.28981/hikmet.1338100

Öz

Sitātapatrādhāraṇī, 14. yüzyıldaki Budist Uygur Edebiyatının önemli büyü metinlerinden biridir. Başta Eski Uygur Türkçesi olmak üzere, Sanskritçe, Tibetçe ve Moğolca gibi dillerde nüshaları bulunan Sitātapatrādhāraṇī, bünyesinde hastalıklar, korkular ve doğal afetler gibi yerel inanç unsurlarını da barındırmaktadır. Eldeki çalışma, bu yönüyle Tibet Budizmi etkisindeki Uygurlar ve Moğollar açısından popüler bir metin olan Sitātapatrādhāraṇī temelinde hastalık adlarına dayalı söz varlığını ele almaktadır. Sitātapatrādhāraṇī tanıklığında, metinde üç ana hastalık türüne dayalı başlıklar oluşturulmuş, ilgili kavram alanı içerisinde yer alan hastalık adları alt başlıklara alınmıştır. Çalışmada tespit edilen hastalık adının öncelikle sahip olduğu anlama yer verilmiş ve Sitātapatrādhāraṇī metnindeki hastalık adının tanıklandığı satırla birlikte Türkiye Türkçesine de aktarımı yapılmıştır. İlgili hastalık adını oluşturan sözcükler, çeşitli sözlükler yardımıyla dilsel açıdan yorumlanmış, ilgili hastalık adının tarihî Türk dillerine dayalı tıp metinleri vasıtasıyla sahip olduğu görünüm ortaya konarak karşılaştırmalı bir inceleme hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Budizm, Sitātapatrādhāraṇī, Hastalık Adları.

Kaynakça

• Batmaz, Macidegül. Eski Uygur Türkçesinde Tıp Terimleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2015.
• Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish. The Clarendon Press, 1972.
• Doerfer, Gerhard. Türkische Und Mongolische Elemente İm Neupersischen, I-IV. Wiesbaden, 1963- 1975.
• Ercilasun, Ahmet Bican - Akkoyunlu, Ziyat. Dîvânü Lügâti’t Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2014.
• Erdal, Mercal. Old Turkic Word Formation, A Functional Approach To The Lexicon. Wiesbaden, 1991.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Kişisel Yayınlar, 1999.
• Hacıeminoğlu, Necmettin. Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2008.
• Işık, Utku. Karahanlı Türkçesinde Tıp Terimleri. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kılıç Cengiz, Ayşe. Eski Uygur Türkçesi Ait Dönemine Ait Bir Tantrik Bir Metin: Sitātapatrādhāraṇī. Ankara: Hacattepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2018.
• Polat, Ülkü. Eski Uygurcada Agrıg, İg, Kegen, Kem, Tikig, Toga “Hastalık, Ağrı, Sızı”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 10/29, 129-149, 2022.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Franz Steiner Verlag Gmbh. Lieferung I: Wiesbaden, 1977.
• TS→ XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü III E-İ. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2014.
• Türkmen, Seyfullah. Eski Anadolu Türkçesinde Terimleri. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2006.
• Ünlü, Suat. Harezm Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi, 2012a.
• Ünlü, Suat. Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi, 2012b.
• Ünlü, Suat. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi, 2013.
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen. Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, 2021.