RECORDS OF ALI EMIRI IN THE TURKISH DIVANS IN THE ALI EMIRI POETRY COLLECTION OF THE NATIONAL LIBRARY

Yıl 2024, , 265 - 289, 30.09.2024

Havva Aşı , Muhammed İkbâl Güler

https://doi.org/10.28981/hikmet.1507009

Öz

Manuscripts, with their main text and extra-textual records, are important sources that carry the Ottoman reading culture to the present day. In this context, each of the extra-textual records written on it and the text in the manuscripts must be examined separately. There are 1.966 works in the Millet Library Ali Emîrî Poetry Collection in the Manuscripts Database of the Turkish Manuscripts Association. Three hundred seventy of these works consist of dîvâns written in Turkish. This collection, which includes the sultan's and prince's dîvâns, author-line copies, and copies directly copied by Ali Emîrî, also has rich content regarding records. Records added directly by Ali Emîrî, along with ownership records, copying records, valuable records, purchase records, seals, verses, prayers, and many unidentified records, were also identified in the collection. All extra-textual records in the Turkish dîvâns of Ali Emîrî's Poetry Collection were examined during the research process. Still, in this study, only the records added to various pages of the written Turkish dîvâns by Ali Emîrî were evaluated. Ali Emîrî, who provided essential services to the Turkish language, history, and literature with the library he founded, has conveyed information in different fields to the present day with the records he added to the books in his library. İn the study is intended to reveal the reading culture in the last periods of the Ottoman and the content richness of extra-textual records that reflect this culture, with the example of Ali Emîrî Poetry Collection Turkish dîvâns.

Anahtar Kelimeler

The Manuscript, Ali Emîrî, Collection, Dîvân, Records

MİLLET KÜTÜPHANESİ ALİ EMÎRÎ MANZUM KOLEKSİYONU’NDAKİ TÜRKÇE DÎVÂNLARDA YER ALAN ALİ EMÎRÎ’YE AİT KUYÛDÂT

Öz

Yazma eserler, ana metni ve üzerine yazılan metin dışı kayıtlarıyla Osmanlı okuma kültürünü günümüze taşıyan önemli kaynaklardandır. Bu bağlamda yazma eserlerin içinde yer alan metinle birlikte üzerine yazılan metin dışı kayıtların da her birinin ayrı ayrı incelenmesi gerekir. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yazma Eserler Veri Tabanı’nda Millet Kütüphanesinde kayıtlı toplam 86.416 eser mevcuttur. Bu eserlerin 370’i Ali Emîrî koleksiyonundaki Türkçe yazma dîvânlardan oluşmaktadır. Padişah ve şehzâde dîvânları, müellif hattı nüshalar ve doğrudan Ali Emîrî tarafından istinsâh edilmiş nüshaları da içinde barındıran bu koleksiyon, kuyûdât bakımından da zengin bir içeriğe sahiptir. Koleksiyonda temellük kaydı, istinsâh kaydı, fevâid kaydı, mübâyaa kaydı, mühür, manzume, dua ve tanımlanamayan birçok kayıtla birlikte doğrudan Ali Emîrî tarafından eklenmiş kayıtlar da tespit edilmiştir. Araştırma sürecinde Ali Emîrî Manzum Koleksiyonu Türkçe dîvânlardaki metin dışı bütün kayıtlar üzerine inceleme yapılmış; fakat bu çalışmada sadece Ali Emîrî tarafından yazma Türkçe dîvânların muhtelif sayfalarına eklenen kayıtlar değerlendirilmiştir. Kurduğu kütüphaneyle Türk dili, tarihi ve edebiyatına önemli hizmetler sunan Ali Emîrî, kütüphanesindeki kitaplara eklediği kayıtlarla da günümüze farklı alanlarda bilgi aktarmıştır. Çalışmada Ali Emîrî Manzum Koleksiyonu Türkçe Dîvânlar örneğiyle Osmanlı’nın son dönmelerinde okuma kültürünü ve bu kültürün bir yansıması olan metin dışı kayıtların içerik zenginliğini göstermek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

El yazması, Koleksiyon, Dîvân, Kuyûdât

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim – Sarı, Mehmed. “Külliyât-ı Recâî-zâde Ahmed Cevdet (Nevâdiü’l-Âsâr, Zînetü’l-Mecâlis, Dîvânçe)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S.39, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, (2009), s.323-333.
• Açıl, Berat. Sırrî Râhile Hanım ve Dîvânı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Açıl, Berat (ed.). Osmanlı Kitap Kültürü Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. İstanbul: İlem, 2020.
• Açıl, Berat vd. (haz.). İSAM Tenkitli Neşir Kılavuzu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yay. 2022.
• Arslan, Mustafa Uğurlu. Ali Emîrî Efendi ve Divanı. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Arslan, Sami. Osmanlı’da Bilginin Dolaşımı Bilgiyi İstinsahla Çoğaltmak. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Artan, Tülay – Aynur, Hatice. Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras. İstanbul: Dergâh yay, 2022.
• Bayram, Yavuz. Amasya’ya Vâli Osmanlı’ya Pâdişâh Bir Şâir Adlî Sultân İkinci Bâyezîd Hân-ı Velî Hayatı, Şahsiyeti, Şâirliği Dîvânının Tenkidli Metni. Amasya: T.C. Amasya Valiliği Yayın No: 26, 2008.
• Canım, Rıdvan. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Tenkitli Metin). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-604, 2018.
• Çelik, Kemal. Bir Kitap Dostu Ali Emîrî Efendi. Ankara: Mor Yayınları, 2007.
• Doğan, Muhammed Nur. Fâtih Dîvânı ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 22, 3. Basım, 2023.
• Ece, Selami. Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri I-II. Erzurum: Eser Basım Yayın, 2015.
• Eren, Aysun. “Ali Emîrî’yi Okumak”, Ali Emîrî Hatırasına Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Atabey Kılıç vd., Diyarbakır: T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları:15, 2014.
• Erünsal, E. İsmail. Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar. 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Çiftçi, Ömer. Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l- Eş‘âr). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi- 469, 2017.
• Gençboyacı, Melek. “Diyarbakır’dan İstanbul’a Ali Emîrî Efendi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi -www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633 Sayı: VII, (2012).
• Gülhan, Abdülkerim. Hakanî Mehmed Bey Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1996.
• Işın, Ekrem. Millet Yazma Eser Kütüphanesi’nden Bir Seçme Ali Emîrî Efendi ve Dünyası Fermanlar, Beratlar, Hatlar, Kitaplar. İstanbul: Mas Matbaacılık, 2010.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin - Aynur, Hatice. “Yazmadan Basmaya Geçiş: Osmanlı Basma Kitap Geleneğinin Doğuşu (1729-1848)”, Osmanlı Araştırmaları XXVII Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan-1, (2003), s.219-255.
• İnbaşı, Mehmet. “Yahya Paşa’nın Üsküp’teki Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S, 53, (2020), s. 8-27.
• Kadıoğlu, İdris. Ali Emîrî Efendi Tezkire-i Şu‘arâ-yı Âmid. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-578, 2018.
• Kurtoğlu, Orhan. Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-569, 2017.
• Kut, Günay. Mir’âtü’l-Fevâ’id Fî Terâcimi Meşâhîri Âmid. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 11, 2014.
• Kuyûdât: Yazma Eserlerde Bireysel ve Toplumsal Hafızaya Dair İzler Sempozyumu. Erişim 17 Ağustos 2024. https://yazmaeserler.fsm.edu.tr/haber/Kuyudat-Yazma-Eserlerde-Bireysel-ve-Toplumsal-Hafizaya-Dair-Izler-Sempozyumu-Tamamlandi2024-06-07-15-56-08pm
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Eserler Terminolojisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Ali Emîrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, (1989), s.390-391. Erişim 11 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-emiri-efendi
• Tayşi, Mehmet Serhan - Ülker, Mustafa Birol. “Millet Kütüphanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 30, (2020), s.70-71. Erişim 12 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/millet-kutuphanesi
• Timurtaş, F. Kadri. “Millet Kütüphanesinin Kurucusu Ali Emiri Efendi”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, C. XXVIII, S. 3, (1979), s.115.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Yazma Eserler Veri Tabanı. Erişim 23 Haziran 2024. https://portal.yek.gov.tr
• Yazar, Sadık - Arslan, Mustafa Uğurlu. Ali Emîrî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 172, 2020.
• Yüksel, Abdulmenaf. Mehmed Emîrî Çelebi’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divânçesi (İnceleme-Metin). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.