OTOBİYOGRAFİ GELENEĞİNDE VECİZ BİR ÖRNEK: KÂTİP ÇELEBİ BİYOGRAFİSİ

Yıl 2016, Sayı: 5 - Mine Mengi, 45 - 62, 30.10.2016

Pervin Çapan

Öz

Klâsik Türk Edebiyatı tarihi içinde, biyografi yazma kültürü ve tezkireler
aracılığıyla kökleşen biyografi geleneği önemli bir yere sahiptir. Şairlerin adları
ve eserlerini gelecek zamanlara taşıyarak bu vesile ile unutulmamalarını
hedefleyen bu gelenek, Türk edebiyatında ilk örneğinin verildiği XV.yy.’dan
başlayarak farklı boyutlardaki eserlerle günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.
Otobiyografi geleneği de Türk edebiyatı içinde biyografiye paralel olarak
ilerleyen bir türdür. Şair ve edipler bazen kendi eserleri içinde, bazen de bir
biyografi yazarının teklifi üzerine kendi hâl tercemelerini kaleme alabilirler. Yine
akademik veya popüler bir monografi çalışması içinde de bir sanatkâra ait bu
tarz bilgilerin değerlendirildiği görülebilir. Edebiyatımızda bunun pek çok
örneğine rastlamak mümkündür.
1609’da İstanbul’da doğan ve asıl adı Mustafa olan Kâtip Çelebi, 17.yy.’da
Doğu’da Hacı Halife, Batı’da ise Hacı Kalfa diye tanınan ilim, sanat ve fikir
adamıdır. Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanında yazılmış yirmiyi aşan telif ve
tercüme eserin de sahibidir. 6 Kasım 2009 tarihi, 1657’de İstanbul’da hayata
veda eden Kâtip Çelebi’nin ölümünün 352.yıldönümü olduğu gibi, doğumunun da
400. yılı idi. 2009 yılı UNESCO tarafından da Kâtip Çelebi yılı olarak ilân
edilmiştir.
Bu bildiride, Kâtip Çelebi’nin Mizânü’l-Hakk fi İhtiyâri’l-Ehakk adlı eserinde
öne sürdüğü ve onun devrine göre son derece modern bir bakış açısını yansıtan
ve pek çok bakımdan içinde yaşadığımız zamana da ışık tutan rasyonalist ve
liberal düşünceleri işaret edilerek söz konusu eserin sonunda yer alan ve üslûbu
açısından veciz bir örnek olarak nitelenebilecek otobiyografisi dikkatlere
sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kâtip Çelebi, Mizânü’l-Hakk, otobiyografi, rasyonalist ve liberal görüşler

Kaynakça

• Ali Cânip(Yöntem), “Kâtip Çelebi’de Liberallik”, Hayat Mecmuası, C.II, S.50, s. 462.