NECÂTÎ BEY DÎVÂNI’NDA EDEBÎ SANATLARIN MİZAH YARATMA İŞLEVİ

Yıl 2018, Sayı: 8, 188 - 203, 30.04.2018

Jülide Erken

https://doi.org/10.28981/hikmet.403957

Öz

     Hayatın
hemen her alanında ortaya çıkan mizah, Klâsik Türk edebiyatı döneminde üretilen
eserlerde de oldukça yaygındır. Şairler bazen baştan sona mizahî bir eser
kaleme alırken bazen de eserlerinin içinde çeşitli manzumelerde mizaha yer
vermişlerdir. Şairlerin mizahî beyitlerini sağlam bir zemine oturtarak
inceleyebilmek için ise mizah kuramlarını dikkate almak gerekmektedir. Genel
olarak üstünlük, uyumsuzluk ve rahatlama kuramları olarak
isimlendirilen mizah kuramları birbirlerinden ayrıymış gibi görünseler de asıl amaçları
mizahın nasıl oluştuğunu açığa çıkarabilmektir. Bu kuramlar sayesinde Klâsik
Türk şairlerinin şiirlerinde yer alan mizah ve bu mizahın oluşum süreci
görülebilmektedir. Şairler nükteli söyleyişleriyle mizah yaratırken edebî
sanatları bir araç olarak kullanmışlardır. Söylemek istediklerini edebî
sanatlar sayesinde daha vurgulu ve anlaşılır bir hâle getirmeyi başaran şairler
mizah hususunda da bu sanatların gücünden faydalanmışlardır. Bu bağlamda şairler
mizahî beyitlerinde nükteli sözlerle bazen alımlayıcıyı gülümsetmiş bazen de
hicve yakın bir üslûpla eleştirilerini ortaya koymuşlardır.

                 Bu çalışmada mizah, mizahı ortaya çıkaran kuramlar,
belâgat ve mizahı yaratmada bir araç olarak kullanılan edebî sanatlarla ilgili
bilgi verildikten sonra bu kuramların ve edebî sanatların mizah, lâtîfe, hiciv,
nükte ile olan ilişkisi ve mizah yaratma işlevi araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Necâtî Bey, edebî sanat, hiciv, nükte, mizah kuramları.

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım. (1995), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.______. (1995), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.Bergson, Henri. (2015), Gülme, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.Bilgegil, M. Kaya. (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), Enderun Kitabevi, İstanbul.Coşkun, Menderes. (2010), Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, Dergâh Yayınları, İstanbul.Çavuşoğlu, Mehmed. (2017), Necati Bey Divanı’nın Tahlili, Kitabevi, İstanbul.Çetinkaya, Ülkü. (2011), “Divan Şiirinden Örneklerle Mübalağa Sanatının Mizahla İlişkisi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C 6, S 2, s. 39-74.Çiftçi, Hasan. (1998), “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizah” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 10, s. 139-162.______. (1999), “Klâsik İslam Edebiyatında Hiciv ve Mizahın Yöntemleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 11, s. 173-182.Devellioğlu, Ferit. (2011), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.Dilçin, Cem. (2016), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Durmuş, İsmail. (2005), “Mizah”. DİA, C 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.Ekici, Metin. (2009), “Gülme Teorileri ve Nasreddin Hoca Fıkraları”, 21. Yy’ı Nasreddin Hoca ile Anlamak, Uluslararası Sempozyum Akşehir, 8-9 Mayıs 2008 Bildiriler, AKM Yayınları, Ankara.Gönel, Hüseyin. (2011), “Nükte ve Nüktenin Aracı Olan Edebî Sanatlar”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C 6, S 4, s. 163-182.Güven, Hikmet Feridun. (2007), “Klâsik Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah”, Türk Edebiyatı Tarihi 2, (Editörler: Talât Sait Halman, Osman Horata vd.), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, s. 576-585.Kortantamer, Tunca. (2007), Temmuzda Kar Satmak, Phoenix Yayınları, Ankara.Levend, Agâh Sırrı. (1984), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul.______. (2015), Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.Mengi, Mine. (1986), “Necâtî’nin Şiirlerinde Atasözlerinin Kullanımı”, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, C 2, S 4, s. 47-56.______. (2010), “Divan Şiirindeki Yergi Amaçlı Söz Sanatları”, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara.Morreall, John. (1997), Gülmeyi Ciddiye Almak, İris Yayıncılık, İstanbul.Okay, M. Orhan. (1998), “Hiciv”. DİA, C 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.Özünlü, Ünsal. (1999), Gülmecenin Dilleri, Doruk Yayımcılık, Ankara.Pala, İskender. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.Saraç, M.A. Yekta. (2004), Edebiyat Terimleri Istılâhât-ı Edebiyye, Gökkubbe, İstanbul.Tahir’ül Mevlevî. (1994), Edebiyat Lügati, (haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu), Enderun Kitabevi, İstanbul.Tanç, N. ve Erken, J. (2017), “Necâtî Bey’in Gazellerinde Hüsn-i Ta’lîl Sanatının İşlevi”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S 12, s. 262-280.Tarlan, Ali Nihad. (1963), Necatî Beg Divanı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.______. (2017), Edebiyat Meseleleri, Akçağ Yayınları, Ankara.Türkmen, Fikret. (2000), “Osmanlı Döneminde Türk Mizahı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S 4, s. 1-10.______. (2013), “Modern Mizah Teorilerine Göre Nasreddin Hoca Fıkralarının Yorumu”, Seyyid Burhaneddin Çelebi Nasreddin Hoca Lâtifeleri –Burhaniye Tercümesi-, Büyüyenay Yayınları, İstanbul.Usta, Çiğdem. (2009), Mizah Dilinin Gizemi, Akçağ Yayınları, Ankara.Yıldız, Hakkı Dursun. (1994), “Ebû Müslim-i Horasânî”. DİA, C 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.Onay, Ahmet Talât. (1993), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.Özgür, Can. (2009), “Necati İle Hüseyn-i Baykara’nın Kullandığı Atasözleri ve Deyimler Üzerine Bir Karşılaştırma”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,C 4, S3, s. 1744-1754.