ÇAĞATAY EDEBİYATI ŞÂİRİ ŞEYh-ZÂDE ATÂYÎ’NIN ALTI GAZELİNİN TRANSKRİPSİYON, ÇEVRİ VE LÜGAT ÇALIŞMASI

Yıl 2018, Sayı: 9, 189 - 213, 31.10.2018

Adbulkhalil Ahmadoughlı , Turgut Koçoğlu

https://doi.org/10.28981/hikmet.466364

Öz

 Çağatay Türkçesi ( Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Ḫân᾿nın
oğlu Çağatay Hân᾿nın zamanında ve onun gayretleri ile oluşturulmuştur. XV.
yüzyıl yani Timurlular devrinde yükselip XX. yüzyılın başlarına kadar devam
etmiştir. Günümüzde Özbek Türklerinin yaşadığı başta Özbekistan ve
Afganistan’ın kuzeyinde Modern Özbek Türkçesi olarak kullanılmaya devam
etmektedir. Mevlânâ Lütfî, Haydar-ı Ḫarezmî, Sekkâkî, Durbek, Gedâyî, Yakînî,
Mevlânâ Atâyî, Ali Şir Nevâyî ve Hüseyin Baykara Çağatay Türkçesi ile
Timurlular döneminde eserler vücuda getirmiş bu dilin önemli
şairlerindendir.    

Mevlânâ Şeyḫ-Zâde
Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgimiz yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n-
Nefâis”  eserinde onunla ilgili şunları
söylemektedir: “ Atâyî Türkçe şiir söyleyen şairlerdendir, Belḫ᾿te yaşamış ve
mezârı Belḫ etrâfındedır.” “Muhakemetü᾿l- Lugateyn ” eserinde ise Atâyî’nin
Şahruḫ Sultan zamanında yaşamış şairlerden biri olduğunu kaydetmiştir. Atâyî Dîvânı’nın
birinci ve son sayfasında Arap alfabisi ile yazılan “Dîvân-ı Şeyḫ-zâde Atâyî ”
yazısı görünmektedir ve bu dîvânda 260 gazel vardır. Bu divanın orijinal
nüshası 1927’de Rus bigini A.H.Samailaviç  Asya Müzesi’nde bulmuş ve yıllar sonra Arap
harfli tıpkı basımı yapılmıştır. 2008’de ise Kril alfabesiyle Taşkent’te
neşredilmiştir.  

Bu çalışmada,
hazırlamakta olduğumuz yüksek lisans tezinin küçük bir modeli olarak Atâyî’nin
altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde
Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri
içeren Çağatay Türkçesi-Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar kelimeler : Çağatay Türkçesi, Çağatay edebiyatı, Şeyḫ -Zâde Atâyî

Kaynakça

• ḲÂDÎR. Dolḳun, ( 2004) “Çağatay Uygur Dili”, Milletler neşriyâtı, Bijing şehri, s.3.
• Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent , s.3.
• Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent, s.32.
• Alî şîr Nevâyî,( 1961) ,“ Mecalisü᾿n- Nefâis”,Tâşkent, s.74-75.
• Alî şîr Nevâyî, “Nesayimü’l-Muhabbe”, www.ziyouz.com kütüphanesi s.214
• Alî şîr Nevâyî, (1315) , “ Muhakemetü᾿l- Lugateyn osmânlıca nakli”, Çakar Al Muhammed bin Mevlânâ Veled, s.64.Emîrî yusuf, “Ok ve Yay” www.ziyouz.com kütüphanesi, s.259.
• Seyfullah, seyfettin(2008),“Divân Şeyh-Zâde Atây”î,Fen neşriyâtı,Tâşkent s.32.
• T.D.K(1998)“ Türkçe Farsça Sözlüğü ı.ıı.ııı.” ,Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara
• ESERÂBÂDİ, Mehdi(1379),“ Senglâḫ Türkçe Farsça Sözlüğü” ,Tehrân Üniversitesi Milli Kütüphânesi, Tehran.KANAR, Mehmet(1374) ,“Türkçe Farsça Sözlüğü” , Şirin matbası, İran.
• KANAR, Mehmet(2015) ,“ Farsça Türkçe Sözlüğü” say yayınları, istanbul .YARḲİN, Halim, Shafiqa (1387) ,“Özbeçe Farsça Sözlüğü” , Süḫen matbası, Tehran.