BÂKÎ’NİN BİR GAZELİNE YANSIYAN İKİ ŞİİR TARZI: “HEM ZARÎFÂNE HEM LEVENDÂNE”

Yıl 2019, Sayı: 11, 241 - 254, 31.10.2019

Fahri Kaplan

https://doi.org/10.28981/hikmet.574084

Öz

Klasik Türk şiirinin üstat şairlerinden Bâkî (1526-1600), devrinin ihtişamını yansıtan güçlü şiir sesinin yanında, şiirde mana ve lafız arasında sağladığı uyum ve hayallerindeki incelik gibi hususlarla edebiyat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda ilmî eserler de kaleme almış olan Bâkî, bu ilmî yönünü şairliğe de taşımıştır. O, şiiri bilen (“şi‘r-şinâs”), söz üzerine düşünen; şiirin işlev, mahiyet ve tarzına  yönelik bazı poetik öneri ve yargılarda bulunan bir şairdir. Bu yazıda, Bâkî’nin bir gazelinde zarîfâne ve levendâne tabirleriyle şiir için ideal tarz olarak dile getirdiği iki kavram, yine söz konusu şiirin diğer beyitleri üzerinden incelenmiştir. Böylelikle, Bâkî’nin idealize ettiği iki şiir tarzını nasıl hayata geçirdiği ortaya konmuştur. Bu da şairin, teorik olarak sunduğu çerçeveyi pratik olarak da şiirine yansıttığını gösterir. Bâkî’nin şiirinde zarîfânelik şiirdeki duygu ve imgelerin inceliğini simgelerken, levendâne kavramı da onun şiirindeki güçlü, ahenkli ve kendinden emin ses ve edaya işaret eder.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, poetika, edebiyat eleştirisi, zarifane, levendane

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. (2000), “Klasik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve “Âb-dâr” Örneği”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 2, sayfa 149-160, İstanbul.
• Ayverdi, İlhan. (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük – Kubbealtı Lugatı, Kubbealtı İktisadi İşletmesi, İstanbul.
• Bâkî. (1994), Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), Hazırlayan: Dr. Sabahattin KÜÇÜK, TDK Yayınları.
• Bahadır, Savaşkan Cem. (2013), Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar, Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• Latîfî. (2000), Tezkiretü’ş-şu‘arâ vü Tabsıratu’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Rıdvan Canım, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Pala, İskender. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Şükûn, Ziya. (1984), Farsça-Türkçe Lûgat - Gencîne-i Güftâr / Ferheng-i Ziyâ, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Zavotçu, Gencay. (2013), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü (Kişiler-Hayvanlar-Bitkler-Tabîat Güçleri- Kişileştirilmiş Varlık ve Kavramlar), Kesit Yayınları, İstanbul.