TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E KADAR BİR MEKTEP OLARAK DÜŞÜNÜLEN TİYATRONUN YOZLAŞTIRICI ETKİSİNİN ROMANLARA DÜŞEN GÖLGESİ YAHUT MEKTEBİN ARKA BAHÇESİ

Yıl 2020, Sayı: 12 [BAHAR 2020], 169 - 186, 01.04.2020

Çetin Arslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.688707

Öz

Romanın Türk edebiyatında görülmesiyle birlikte onun toplumsal etkisi yazarlar tarafından hemen fark edilir. Onlar, hayata dair ne varsa bu türün yansıtıcı aynasında göstermeye çalışırlar. Bu gösterim, var olana dair olduğu gibi, olması isteneni de içerir. Roman kahramanları hayatın içinden seçilir ve kahramanlar her zaman olumlu tiplerden seçilmez. Olumlu kişiler yanında yaşadığı hayata ve topluma farklı bir yerden bakan yozlaşmış tiplere de sıkça rastlanır. Edebiyat/roman/tiyatro vasıtasıyla yozlaşma daha da yayılır ve nüfuzunu genişletir. Tanzimat sonrası yazarların roman, hikâye yanında birer ikişer tiyatro kaleme aldıkları görülür. Ayrıca yeni kurulan tiyatro binaları da yazarların ve halkın bu türe olan ilgisini artırır. Dönemin kitlelere ulaşım aracı olarak görülen tiyatro sadece olumlu örnekler sunmaz. Aynı zamanda yoz bir hayat anlayışını Osmanlı insanının önüne takdim eder. Gösterilen oyunların olumsuz etkisi yanında özellikle yabancı kadın oyuncuların aşüfte niteliğe sahip olması ve sanatlarından ziyade vücutlarını izleyicilerin hizmetine sunması, tiyatroyu öğretici bir eğlence olmaktan öte başka bir pozisyona taşır. Batılı baloları, kahvehaneleri de tiyatro gibi düşünürsek aynı yozlaşmanın başka bir boyutuna burada da şahit oluruz. İşte yaşanan bu durumları yazarlar romanlarında anlatmakta gecikmezler. Bu yazıda tiyatronun ve aktrislerin cinsel yozlaşmaya etkileri yanında birkaç romanda da Batılı eğlence olan balo ve karnavalın kişileri yozlaştırıcı etkisi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, balo, karnaval, yozlaşma, roman

Kaynakça

• Adil Nâmi (1329/1913). Şâdiye. İstanbul: Mesai Matbaası. Ahmet Mithat Efendi (1307/1890). Dolaptan Temaşa, Letaif-i Rivayat, 20. Cüz. İstanbul: Kırkambar Matbaası. Ahmet Mithat Efendi (1988). Menfa. haz. İsmail Cüneyt Kut. İstanbul: Tarih ve Toplum Kitaplığı. Ahmet Mithat Efendi (2000a). Cinli Han, Taaffüf, Gönüllü. haz. Necat Birinci, Ali Şükrü Çoruk, Erol Ülgen. Ankara: TDK Yay. Ahmet Mithat Efendi (2000b). Dünyaya İkinci Geliş Yahut İstanbul'da Neler Olmuş / Felatun Bey ile Rakım Efendi / Hüseyin Fellah. haz. Kazım Yetiş, Fatih Andı, Necat Birinci. Ankara: TDK Yay. Ahmet Mithat Efendi (2000c). Hasan Mellâh Yahut Sır İçinde Esrar. haz. Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları. Ahmet Mithat Efendi (2000d). Hayret-Bahtiyarlık. haz. Nuri Sağlam. İstanbul: TDK Yayınları. Ahmet Mithat Efendi (2000e). Karnaval. haz. Kâzım Yetiş. Ank. TDK Yayınları. Ahmet Mithat Efendi (2000f). Müşahedat, haz. Necat Birinci. Ankara: TDK Yay. Ahmet Mithat Efendi (2000g). Paris’te Bir Türk, haz. Erol Ülgen. Ank. TDK Yay. Ahmet Mithat Efendi (2003h). Eski Mektuplar, Altın Âşıkları, Mesail-i Muğlaka, Jön Türk, haz. Ali Şükrü Çoruk, M. Fatih Andı, Kâzım Yetiş. Ank. TDK Yay. Ahmet Mithat Efendi (2016). Avrupa Adab-ı Muaşereti Yahut Alafranga, haz. Fazıl Gökçek, İstanbul: Dergâh Yayınları, Ahmet Mithat Efendi (2016). Edebiyat Yazıları 1, haz. Harika Durgun-Fazıl Gökçek, İstanbul: Dergâh Yayınları. Akyüz, Kenan (1979). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları. And, Metin (2014). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. Arslan, Çetin (2018). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Romanında Çok Eşlilik ve Aldatma, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Rize. Arslan, Nihayet (2007). Türk Romanının Oluşumu-Dış Gerçeklik Açısından Bir İnceleme, Ankara: Phoenix Yayınevi. Besant, Walter, James, Henry (2018). Kurgu Sanatı. İstanbul: Laputa Kitap. Celâl Nuri (1334/1918). Âhir Zaman. Dersaadet: Âti Matbaası. Cereci, Sedat (2012). “Modernleşme Sürecinde Medyanın Rolü: Yaklaşımların Sınırlanması Sorunu”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, c.1, sayı: 2, s. 7-27. Dilmen, İbrahim Necmi (1942). Tanzimat Edebiyatı Notları. Ankara: Alâeddîn Kıral Basımevi. Enginün, İnci (1990). Ahmet Midhat Efendi’nin Tiyatroları. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. Enginün, İnci, Kerman, Zeynep (2011). Yeni Edebiyatı Metinleri-Eser Tanıtma ve Önsözler 4 (1860-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları. Fatma Aliye (1326/1910). Muhâdarât. Dersaadet: Kasbar Matbaası. Dumas Fils, Alexander (1297/1880). Kamelyalı Kadın. (Mütercim) Ahmet Mithat, İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası. Fils, Alexander Dumas (2016). Kamelyalı Kadın. (Çev.) Tahsin Yücel, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Halide Edib (1974). Kerim Usta’nın Oğlu-Heyulâ. İstanbul: Atlas Kitabevi. Halide Edib (1982). Seviyye Talip (5. Baskı). İstanbul: Atlas Kitabevi. Hüseyin Rahmi (1316/1900). Metres. Dersaadet: İkdam Matbaası. Hüseyin Rahmi (1327/1911). Şıpsevdi. İstanbul: Mihran Matbaası. Kolcu, Ali İhsan (2007). Batı Edebiyatı. Erzurum: Salkım Söğüt Yayınları. Lewis, Bernard (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev.) Metin Kıratlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Loomba, Ania (2000). Kolonyalizm-Postkolonyalizm, (Çev.) Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Mustafa Reşit (1307/1890). Neyyir. Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası. Mustafa Reşit (1312/1894) Bir Kızın Hatası. İstanbul: Esteban Matbaası. Mustafa Reşit (1314/1897). Küfrân-ı Nimet. Der. Yuvanaki Panayotidis Matbaası. Okay, Orhan (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları. Ortaylı, İlber (1983). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları. Perin, Cevdet (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri. İst. Pulhan Matbaası. Pospelov, Gennadiy (2005). Edebiyat Bilimi, (Çev.) Yılmaz Onay. İstanbul: Evrensel Basım Yayın. Safvet Nezihi (1927). Kadın Kalbi. İstanbul: Akşam Matbaası. Safveti Ziya (1326/1910). Salon Köşelerinde. İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekası. Sevengil, Refik Ahmet (2014). İstanbul Nasıl Eğleniyordu? İst. Alfa Yayınları. Soykan, Ömer Naci (2007). “Kültürel Yozlaşma”, Felsefelogos Dergisi Kitabı, sayı: 33-34, s.59-67. Süleyman Sûdi (1334/1918). Damat Beyim!!!.. İstanbul: Kader Matbaası. Tanpınar, Ahmet Hamdi (1997). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi. Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İst. Dergâh Yay. Temel, Taner (2016). “Türk Modernleşmesinin Taşıyıcı Gücü: Tiyatro”. İdil Dergisi, c. 5, sayı: 26, s. 1763-1776. Tüzer, İbrahim (2014). Ahmet Mithat Anlatılarında Kimlik İnşası ve Modernizm. Ankara: Akçağ Yayınları. Uşşakizâde Halit Ziya (1317/1900). Mai ve Siyah. İstanbul: Âlem Matbaası Ahmet İhsan ve Şürekası Yeşilyurt, Şamil (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romancılığı. Ank. Akçağ Yay. Yetkin, Gülhanım Bihter (2018). “Puşkin’in Yevgeni Onegin Örneklemiyle Rus Kültür ve Edebiyatında “Balo”, Social Sciences Research Journal, 'Volume'7, 'Issue'4, s. 183-196 . Yuva, Gül Mete (2017). Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları. İstanbul: İletişim Yayınları.