TERSANECİLİK TERİMLERİ İLE KALEME ALINMIŞ EDEBÎ BİR MEKTUP

Yıl 2020, Sayı: 12 [BAHAR 2020], 154 - 168, 01.04.2020

Büşra Çelik

https://doi.org/10.28981/hikmet.692609

Öz

Dünya yazınında epistolografi olarak adlandırılan ve 19. yüzyıldan itibaren bilimsel araştırma sahası olarak kabul edilen mektup türü yüzyıllar boyunca varlığını şiirle sürdürmüş Osmanlı Edebiyatı'nın arka bahçesi sayılabilecek nesir ve daha dar çerçevede inşâ geleneği içerisinde değerlendirilmiştir. Bunlardan bilhassa estetik nesir özelliği taşıyan bazı mektuplar resmî yahut hususi olmasına bakılmaksızın münşeat mecmualarında kendilerine yer bulmuştur.
Bilinen ilk örneklerini 16. yüzyıl şairlerinden Yetîm Alî’nin şiirlerinde gördüğümüz denizcilik terimleri Âgehî’nin meşhur kasidesiyle birlikte belirli bir konuma yükselmiş, dönemin tezkirecileri tarafından övgüyle bahsedilen bu kasideye birçok şair tarafından nazireler yazılmış, şiirde ve nesirde gemici dili ve metaforlarını kullanmak bir hüner gösterisine dönüşmüştür.
Makalenin konusu olan bu mektup Mustafâ Refîk (ö. 1913) tarafından neşredilen Letâ’if-i İnşâ adlı eserin ilk cildinde yer almakta olup Azîz Bey tarafından II. Mahmûd’un mühürdarı Hâlet Efendi (ö. 1822)’ye hitaben yazılmıştır. Baştan sona denizcilik terimleri kullanılarak oldukça metaforik bir üslupla yazılan mektup aynı zamanda edebî değer taşımaktadır. Makalenin giriş bölümünde inşâ ve mektup türü hakkında bilgi verildikten sonra mektubun biçim, içerik ve dil hususiyetlerine değinilmiş; son olarak mektubun metnine, sözlüğüne ve ek olarak tıpkıbasımına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mektup, Osmanlı İnşâ Sanatı, Gemici Dili, Tersanecilik Terimleri, Letaif-i İnşa

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. (2008), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Çağbayır, Yaşar. (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Dankoff, Robert. (2004), Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Derdiyok, İ. Çetin (1997). “Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Dergisi S 415, s. 665-671.
• Gültekin, Hasan (2015). Türk Edebiyatında İnşâ: Tarihî Gelişim-Kuram-Sözlük ve Münşeât-ı Koca Râgıb Paşa, AKM Yayınları, Ankara.
• Gürçay, Lütfi (1968). Gemici Dili, Genelkurmay Başkanlığı Deniz Şubesi Yayınları, İstanbul.
• Hisar, Abdülhak Şinasi (2012). Geçmiş Zaman Fıkraları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kahane Henry, Kahane Renée, Andreas Tietze. (1958). The Lingua Franca in the Levant. Illinois Üniversitesi Matbaası, Illinois.
• Kortantamer, T. (1991). "Nev’î Efendi’nin Sadrazam Sinan Paşa’ya Ders Veren Bir Mektubu". The Journal of Ottoman Studies C 11, S 11, s. 215-228.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (1998). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Özkaya, Yücel (_____). Osmanlı İmparatorluğunda Âyânlık, A. Ü. Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Öztürk, Furkan (2015). “Tokatlı Kânî'nin Başa Dair Söz ve Deyişleri İçeren Mizahi Bir Mektubu”. International Journal of Language Academy, C 3, S 3, s. 235-249.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Redhouse, Sir W. James (2006). A Turkish and English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Refîk (1281). Letâif-i İnşâ, C. I, Tercümân-ı Ahvâl Matbaası, İstanbul.
• Şemseddin Sâmî (1307). Kâmûsu’l-A’lâm, Cilt II. Mihran Matbaası, İstanbul.
• Şemseddin Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, İstanbul.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, Cilt 2 (Bâb-Çüst Eri), Osedam Yayınları, İstanbul.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tietze, Andreas (1951). “XVI. Asır Türk Şiirinde Gemici Dili; Âgehî Kasidesi ve Tahmisleri”. Türkiyat Mecmuası C 9, s. 113-138.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TDK Yayınları, Ankara.
• Tuncel, Tuncay (2014). Osmanlı Şiirinde Gemicilik Terimleri, Kökler Yayınları, İstanbul.
• Ün, Cumhur. (2008), “Nâbî’nin Bir Latifesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C 1, S 1, s. 241-254.
• Woodhead, Christine. (2007), “Yazışma çevreleri: Onyedinci yüzyıl başlarında Osmanlı mektup yazımı” (Çev.) Ali Emre Özyıldırım, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İnşâsı: Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler, s. 214-235.
• Yarba, Nizammettin. (2011), Faik Reşat'ın Yeni Letâif-i İnşa Yahut Muharrerât-ı Nadire ile Muharrerât-ı Nadire Yahut Hazine-i Müntahabât İsimli Antolojilerinin Çeviri Yazısı ve İncelenmesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.