“BİSÂTIM OL ŞEHE GİTDİ”: KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE HALI

Yıl 2021, Sayı: 15 [GÜZ 2021], 68 - 86, 31.10.2021

Mustafa Uğur Karadeniz

https://doi.org/10.28981/hikmet.975397

Öz

Sahip olduğu tasarım, desen ve renklerin estetik değeri nedeniyle bir sanat eseri sayılan halı, ayrıca birçok sanat eserinin kompozisyonunda da yer almıştır. Resim ve minyatür gibi görsel sanatların kompozisyonunu tamamlamanın yanı sıra klasik Türk şiirinde de tabiat tasviri için önemli bir teşbih unsuru olmuştur. Klasik Türk şiirinin halı sanatı ile ilişkisi sadece metin tanıklığı düzleminde gelişmemiştir; bu sanatın formuna dair birçok niteliğin de şiirde mevcut olduğu görülür. Çalışmada halının sanat değeri ortaya konulmaya çalışıldıktan sonra onun Türk kültüründeki yaygınlığı ve diğer kültürlere etkisi üzerinde duruldu. Estetik bir unsur olarak halının, Türk kültüründe kazandığı özgün tasarım onu dünyada görsel sanatların önemli bir parçası kılmıştır. Bunlar resim sanatıyla örneklendikten sonra klasik Türk şiirinde halının bir imaj olarak karşılık bulduğu zeminlere odaklanılmıştır. Halının bu şiir evreninde kazandığı sembolik anlamların üzerinde durmanın yanı sıra halı ve şiir sanatlarının tasvir anlayışlarındaki ortaklıklara da dikkat çekilmiştir. Şairlerin halı ile oluşan güzelliği önemseyip ondaki estetik niteliklerle önce tabiatı eşleştirdikleri, sonrasında bütün bunları şiirsel imajlara büründürdükleri söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Halı, klasik Türk şiiri, estetik, resim, tasvir

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar. (e-kitap), Ahmedî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Akkuş, Metin. (e-kitap), Nef’î Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.06.2021).
• Aksoyak, İ. H. (e-kitap), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.07.2021).
• Akyüz, Kenan vd. (1990), Fuzûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Alexander, Cristopher (2021), Erken Dönem Türk Halısı, (Çev.) Özgüç Orhan, Albaraka Yayınları, İstanbul.
• Andrews, Walter G. (2000), Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, (Çev.) Tansel Güney, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Aslanapa, Oktay. (1989), Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Bilkan, Ali Fuat. (1997), Nâbî Divanı I-II, MEB Yayınları, İstanbul.
• Bozcu, Pelin. (2010), Osmanlı Sarayında Sanatçı ve Zanaatçı Teşkilatı Ehl-i Hiref, Uzmanlık Tezi, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İstanbul.
• Bozkurt, Nebi (e-makale), “Halı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hali--halicilik (Erişim Tarihi: 24.04.2021). Cansever, Turgut. (1992), Şehir ve Mimarî Üzerine Düşünceler, Ağaç Yayınları, İstanbul.
• Deniz, Bekir. (2005), “Anadolu-Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi, XIV-1, s. 79-103.
• Doğan, Muhammed Nur. (e-kitap), Avnî (Fâtih) Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78360/avni-fatih-divani.html (Erişim Tarihi: 24.07.2021).
• Ergişi, Ayşegül (2012), Cumhuriyet Döneminde Divan Edebiyatına Bakış, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Harmancı, M. Esat. (2007), Süheylî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Hasîrîzâde Elif Efendi. (2015), En-Nûru’l-Furkân Fî Şerhi Lugati’l-Kur’ân (Haz.) Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• İpekten, Haluk. (e-kitap), Nâ’ilî-i Kadîm Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2.07.2021).
• Kavruk, Hasan. (e-kitap), Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2.07.2021).
• Keskiner, Cahide. (2002), Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler – Hatai, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kılıçarslan, Hande; Etikan, Sema. (2015), Yalvaç İlçesi Ölümlük-Dirimlik Dokumaları, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, 15, s. 79-94.
• Kubbealtı Lügati, http://lugatim.com/ (Erişim Tarihi: 23.07.2021).
• Kur’an Yolu Meali ve Tefsiri, http://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/ (Erişim Tarihi: 23.07.2021).
• Küçük, Sabahattin. (1994), Bâkî Dîvânı, TDK Yayınları, Ankara.
• Macit, Muhsin. (e-kitap), Nedîm Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.07.2021).
• Massignon, Louis (2006). “İslam Sanatlarının Felsefesi” (Çev. Burhan Ü. Toprak), Din ve Sanat, Hece Yayınları, Ankara. s. 11-32.
• Mehmed Salâhî (e-kitap). Kâmûs-ı Osmânî I (Haz.) Ali Birinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Mütercim Âsım Efendi (e-kitap). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (Haz.) Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, http://www.kamus.yek.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 23.07.2021).
• Oğuz, Ziyafettin. (2019), Sanat Nesnesi Olarak Halı, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Okçu, Naci. (e-kitap), Şeyh Gâlib Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galib-divani.html (Erişim Tarihi: 20.07.2021).
• Ruggles, D. Fairchild. (2017), İslami Bahçeler ve Peyzajlar, (Çev.) N. Boşdurmaz, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Schimmel, Annemarie. (2020), İki Renkli Sırma (Çev.) Can Özelgün, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Sepetçioğlu, Mustafa Nejat. (2017), Divan Şiiri İncelemelerim ve Hocam Âmil Çelebioğlu İçin Yazdıklarım, Hiperyayın Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihat. (1992), Necâtî Beg Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tarlan, Ali Nihat. (1992), Hayâlî Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Vankulu Mehmed Efendi. (2014), Vankulu Lügati (Haz.) Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, http://www.kamus.yek.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 23.07.2021).
• Yenikale, Ahmet. (e-kitap), Sünbülzâde Vehbî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.07.2021).
• Yetkin, Şerare. (1991), Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.