SULTAN WHO HAD A SWORD, PENCIL AND ZITHER: MUSIC IN ILHAMI DIWAN

Yıl 2022, Sayı: 17 [GÜZ, 2022], 60 - 84, 31.10.2022

Melek Dikmen , Kübra Balcı

https://doi.org/10.28981/hikmet.1136815

Öz

The Ottoman sultans, who were described as the sultans of the world, were not only busy with state administration and politics, but also were interested in art, literature and music. It can even be said that some sultans were masters in these fields. III. Selim, one of the reformist sultans of the 18th century, also showed his ability in music, calligraphy and poetry. In his period of sultanate, he did not break his ties with music, which he started to take an interest in the cage life during his princedom. The Sultan, who is a master in the style of Talik, was also a poet and his poems that he wrote under the pseudonym İlhâmî are included in his Divan.
It is possible to see the influence of İlhâmî's musical knowledge in his poems. He was accepted as a genius in Classical Turkish Music, played ney and tambur, invented maqams and composed. The poet mentioned the timbres of the instruments which are used in our classical music, the feelings evoked by the maqams, the entertainments accompanied by music, and the venues with his own spesific expressions. This paper aims to deal with the issues related to music based on his Diwan.

Anahtar Kelimeler

III. Selim, İlhâmî, Diwan, Music, 18th Century

SULTÂN-I SÂHİB-İ SEYF Ü KALEM Ü MIZRÂB: İLHÂMÎ DİVANI’NDA MÛSİKÎ

Öz

Cihan padişahı olarak nitelendirilen Osmanlı sultanları yalnız devlet yönetimi ve siyasetle meşgul olmakla kalmamış; sanat, edebiyat, mûsikî vb. sahalarla da ilgilenmişlerdir. Hatta bazı padişahların bu alanlarda birer üstad oldukları söylenebilir. XVIII. yüzyılın yenilikçi padişahlarından III. Selim de mûsikî, hat ve şiirde kendini göstermiştir. Şehzadeliği döneminde yaşadığı kafes hayatında ilgilenmeye başladığı mûsikî ile bağını padişahlığı döneminde de koparmamıştır. Ta’lik hatta usta olan Sultan, aynı zamanda şairdir. İlhâmî mahlasıyla yazdığı şiirler Divan’da toplanmıştır.
Klâsik Türk Musikîsi’nde bir deha olarak kabul edilen İlhâmî, ney ve tambur icra etmiş, makam icat etmiş ve besteler yapmıştır. Onun mûsikî bilgisinin etkisini şiirlerinde de görmek mümkündür. Şair, Klâsik Türk Mûsikîsi’nde kullanılan enstrümanların tınılarını, makamların uyandırdığı hisleri, mûsikî eşliğinde yapılan eğlenceleri ve mekânlarını kendine özgü anlatımlarla birlikte zikretmiştir. Bu çalışma, Divan’da yapılan taramalar ışığında mûsikî ile ilgili hususları ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

III. Selim, İlhâmî, Divan, Mûsikî

Kaynakça

• Akkaya, Hüseyin. (2010), “Hz. Süleyman-Edebiyat”. DİA, C 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları”, İstanbul.
• Akpınar, Şerife. (2013), “Klâsik Türk Edebiyatında Beykoz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 6, S 27, s. 18-39.
• Arıkan, V. Sema. (1993), III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Ay Say, Ümran. (2021), Cem, Cem Sultan, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ayçiçeği, Bünyamin. (2021), Bahtî Sultan I. Ahmet, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ayverdi, İlhan. (2011), Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Bilnet Matbaacılık, İstanbul.
• Barkçin, Savaş Ş.. (2019), 40 Makâm 40 Anlam, KETEBE Yayınları, İstanbul.
• Bayram, Yavuz. (2009), Amasya’ya Vâlî Osmanlı’ya Pâdişâh Bir Şair: Adlî (Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvân’ının Tenkitli ve Orijinal Metni, Amasya Valiliği Yayınları, Amasya.
• Benlioğlu, Selman. (2017), Osmanlı Sarayında Mûsikî’nin Himâyesi (III. Selim ve II. Mahmud Dönemi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Beşiroğlu, Ş. Şehvar. (2010), “Sultan III. Selim ve Besteleri”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (Editör: Seyfi Kenan), İsam Yayınları, İstanbul, s. 653-664.
• Beydilli, Kemal. (2010), “III. Selim: Aydınlanmış Hükümdar”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (Editör: Seyfi Kenan), İsam Yayınları, İstanbul, s. 27-57.
• Beydilli, Kemal. (2009), “Selim III”. DİA, C 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bilgicioğlu, Banu. (2008), “Sâdâbâd”. DİA, C 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bilir, Ali, Şahin, Ezgi Servet. (2006), Beykoz Has Bahçeler Diyarı, Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• Bişak Özdemir, Göknil. (2018), “Türk Makam Müziğinde Tanbur Çalgısının Yeri ve Önemi”, Fine Arts, C12, S 4, s. 133-140.
• Cançelik, Ali. (2013), “Divan Şiiri-Osmanlı Klasik Musikisi İlişkisi ve 18. Yüzyıl Divan Şiirinden Örnekler”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, C 23, İstanbul, s. 19-36.
• Cançelik, Ali. (2008), 18. Yüzyıl Divan Şiiri-Musiki İlişkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ceylan, Ömür. (2011), “Tavus”. DİA, C 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Çetin, Kamile. (2018), “Osmanlı Şairinin Elinde Göç Kösü Nasıl Bir Ses Verir?”, Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu (International Eurasia Migration Conference/IEMC) Tam Metin Bildiri Kitabı, s. 234-247.
• Çoruk, Ali Şükrü. (2020), “Osmanlı’dan Günümüze Beykoz’un Mesire Yerleri”, Beykoz 2019 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, s. 299-306, İstanbul.
• Demirkazık, Hacı İbrahim. (2021), Murâdî, Sultan III. Murat, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Deniz, Sebahat. (2021), Muhibbî, Kanûnî Sultan Süleyman, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Doğan, Muhammet Nur. (2014), Fatih Divanı ve Şerhi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Erdemir, Avni. (1999), Anadolu Sahası Mûsikîşinas Divan Şairleri, Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı, Ankara.
• Ersoy, Ersen. (2021), Fârisî, Sultan II. Osman, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ersoylu, İ. Halil. (2013), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Gedik, Nusret. (2021), İlhâmî, Sultan III. Selim, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1992), “Boğaziçi (Tarih)”. DİA, C 6, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Işınsu Durmuş, Tuba. (2021), Şair ve Sultan, Muhit Kitap, İstanbul.
• İnalcık, Halil. (2003), Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• İrepoğlu, Gül. (1999), Levnî Nakış, Şiir, Renk, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• İsen, Mustafa. (1995), “Osmanlılarda Devlet-Sanat İlişkisi ve Bu İlişkinin III. Selim’le Şeyh Galib’deki Görüntüsü”, Şeyh Galib Kitabı, (Yayına Hazırlayan: Beşir Ayvazoğlu), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, s. 39-44.
• İsen, Mustafa, Bilkan, Ali Fuat. (1997), Sultan Şairler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• İsen, Mustafa, Işınsu Durmuş, Tuba. (2021), Kılıcın ve Kalemin Sultanları, Muhit Kitap, İstanbul.
• Karakaya, Fikret. (2007), “Rebap”. DİA, C 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Karakaya, Fikret. (2010), “Tambur”. DİA, C 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Karakaya, Oğuz. (2011), “Sultan III. Selim’in, 18. Yüzyıl Osmanlı/Türk Müziğine, Teorisine ve Nota Yazım Biçiminin Gelişimine Katkıları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C 30, s. 597-611.
• Karatay, Halit. (2008), Hattat Divan Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kaya, Hasan. (2021), Adlî Sultan II. Bayezit, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kaya, M. Refik. (1998), Dünden Bu Güne Rebab ve Yeniden Ele Alınması, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul.
• Kayaalp, İsa. (2010), Sultan Ahmed Divanı’nın Tahlili, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, Filiz. (2000), Şâhî-Hayatı ve Divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kırkkılıç, H. Ahmet. (2012), Murâdî Divânı, Sultan III. Murad, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Koca, Fatih. (2002), “Ney’in Tarihi Gelişimi ve Dinî Mûsikîmizdeki Yeri”, Dinî Araştırmalar, C 4, S 12, s. 181-196.
• Koç, Neslihan İlknur. (2004), ““Üsküdar’ın Dost Işıkları”nın Divan Şiirine Yansıması”, 23-25 Mayıs 2003 Üsküdar Sempozyumu I, C II, s. 265-275, İstanbul.
• Körükçü, Çetin. (1998), Türk Sanat Müziği, Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık, İstanbul.
• Kurnaz, Cemal. (1993), “Çarh”. DİA, C 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Onay, Ahmet Talât. (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz. Cemal Kurnaz), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Özalp, Nazmi. (2000), Türk Mûsikîsi Tarihi, MEB. Yayınları, İstanbul.
• Özcan, Nuri. (2009), “Ahmed Kâmil Efendi”. DİA, C 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özcan, Nuri. (1994), “Def”. DİA, C 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özcan, Nuri. (2009), “Selim III-Mûsiki”. DİA, C 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özkan, İsmail Hakkı. (1998), “Hicaz”. DİA, C 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özkan, İsmail Hakkı. (1999), “Hüseynî”. DİA, C 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özkan, İsmail Hakkı. (2007), “Nevâ”. DİA, C 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özkan, İsmail Hakkı. (2008), “Sabâ”. DİA, C 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Özkan, İsmail Hakkı, “Saz semaisi”, TDVİA., İstanbul 2009, c.36, s. 220-221.
• Özkan, İsmail Hakkı, “Sûzinak”, TDVİA., Türkiye Diyanet Vakfı Yay, İstanbul 2010, c. 38, s. 8-10.
• Özkan, İsmail Hakkı. (2010), “Şehnaz”. DİA, C 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Öztoprak, Nihat. (2021), Avnî-Fatih Sultan Mehmet, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.
• Öztuna, Yılmaz. (1990), Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I-II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III, MEB. Yayınları, İstanbul.
• Salgar, M. Fatih. (2001), Üçüncü Selim Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Sanal, Haydar. (2002), “Kös”. DİA, C 26, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Soydaş, M. Emin. (2007), Osmanlı Sarayında Çalgılar, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul.
• Soydaş, M. Emin ve Beşiroğlu, Ş. Şehvar. (2007), “Osmanlı Saray Müziğinde Yaylı Çalgılar”, İTÜ Dergisi Sosyal Bilimler, 2007, C 4, Sayı 1, 3-12, s. 3-12.
• Şemseddin Sâmi. (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Şentürk, Ahmet Atilla. (1994), “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler”, Türk Dünyası Araştırmaları, s.131-180.
• Tanrıkorur, Cinuçen. (1991), “Arazbar”. DİA, C 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tanrıkorur, Cinuçen. (1991), “Arazbar-Bûselik”. DİA, C 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Uygun, Mehmet Nuri. (2007), “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Eserlerinde ve Tasavvuf Anlayışında “Rebap””, İSTEM, S 10, s. 113-126.
• Yahya Kaçar, Gülçin. (2018), “Türk Mûsikîsinde Makam”, İSTEM, S 11, s. 145-158.
• Yavuz, Kemal, Yavuz, Orhan. (2016), Muhibbî Dîvânı I-II, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, Kâşif. (2001), III. Selîm (İlhâmî) Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânın Tenkitli Metni, Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Edirne.
• Yılmaz, Ozan. (2021), Şâhî Şehzade Bayezit, İdeal Kültür Yayınları, İstanbul.