“SENLİK BENLİK NEDİR BIRAK” ŞİİRİ BAĞLAMINDA ÂŞIK VEYSEL’İN MANEVİYATI VE DİNDARLIĞI

Yıl 2023, Sayı: ÂŞIK VEYSEL HATIRASINA GELENEK VE EDEBİYAT ÖZEL SAYISI, 225 - 239, 01.10.2023

Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.28981/hikmet.1309345

Öz

Âşık Veysel, şiirleri ve türkülerindeki anlam derinliğiyle yirminci yüzyılın en önde gelen ozanlarından biridir. Çocuk iken gözlerini kaybetmesi, yoksulluk ve yoksunluk içinde bir yaşam sürmesi, onun dünyaya farklı bir pencereden bakmasında ve âşıklık sanatına yönelmesinde etkili olmuştur. Din psikolojisinin araştırma alanlarından birisi, edebî şahsiyetlerinden hayat hikâyelerinden, eserlerinden ve onların yaşadıkları dönemin sosyo-psikolojik atmosferinden yola çıkarak dinî düşünce, duygu ve davranışlarını bilimsel yöntemlerle incelemektir. Bu çalışmada öncelikle Âşık Veysel’in hayatından özlü çizgiler sunulmuş ve Din psikolojisi alan yazınında dindarlık ve maneviyat kavramlarına yüklenen anlamlardan genel hatlarıyla bahsedilmiştir. Âşık Veysel’in yaşamının olgunluk döneminde dilinden dökülen “Senlik Benlik Nedir Bırak” adlı şiiri semantik tahlil yöntemi kullanılarak düşünceye dayalı metotla analiz edilmiştir. Bir sehl-i mümteni erbabı olan Âşık Veysel, inandığı dinini bir araçtan ziyade bir amaç olarak görmektedir. O, İslam’ın müntesiplerine birlik ve beraberlik içinde yaşamayı, yaratandan ötürü yaratılanı sevmeyi, dinî düşünce alanındaki farklı yorumları birer kültürel zenginlik olarak görebilmeyi öğütlediğini söylemektedir. Âşık Veysel’i müntesibi olduğu İslam dininden memnun ve dinî yaşayışından zevk alan hümaniter bir dindar ve maneviyatı kuvvetli bir insan şeklinde betimlemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Aşık Veysel, Dindarlık, Maneviyat

Kaynakça

• Allport, Gordon.W. “The Religious Context of Prejudice”. Journal for the Scientific Study of Religion 5/3 (Autumn 1966), 447-457. https://www.jstor.org/stable/1384172
• Allport. Gordon. W.-Ross, J. Michael. “Personal Religious Orientation and Prejudice”. Journal of Personality and Social Psychology, 5/4 (April 1967), 432–443. https://doi.org/10.1037/h0021212
• Apaydın, Halil. “Aşık Veysel Şatıroğlu’nda Dini Tecrübe”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 179-191.
• Bahadır, Abdulkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din: Logoterapik Bir Araştırma, İstanbul: İnsan Yayınları, (2002).
• Binyazar, Adnan. Uzun İnce Bir Yolda Âşık Veysel Hayatı, Sanatı, Eserleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Tel Yayınları, tarihsiz.
• Coşkun, Hasan. “Aşık Veysel’in Türkülerinde Alevi ve Bektaşi Kültürünün İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 96 (2020), 513-530.
• Demirci, Berat. (2017). “Âşık Veysel’in Renkleri”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri, 1/ 185-188. Sivas: 2017.
• Egemen, Bedii Ziya. Din Psikolojisi: Saha, Kaynak ve Metod Üzerine Bir Deneme. Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1952.
• Fromm, Erich. Psikanaliz ve Din. çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Arıtan Yayınları, 1993.
• Gazali, Ebu Hamid. İhyau ‘Ulumi’d-Din, I, II, III, IV. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.
• Gazali, Ebu Hamid. El-Munkızu Min-Ad-Dalal. çev. Hilmi Güngör. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü, İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Gümüş, İbrahim. “Âşık Veysel’in “Kara Toprak” Şiirine Ontolojik Bir Yaklaşım”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/1 (2019), 176-187. doi: 10.17218/hititsosbil.516787.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• James, William. The Varieties of Religious Experience. New York: Collier Books, 1961. (Original work published 1902) Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri II (Cumhuriyet Devri Türk Şiiri). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Karaca, Faruk. “Din Psikolojisi Tarihinde Psiko-Biyografi Geleneği”. Bilimname Din Psikolojisi 40 (2019), 7-35. doi: 10.28949/bilimname.572714
• Kaya, Doğan. “Âşık Veysel”, Sivas Kültür Dergisi 7 (2010), 14-16.
• Kaya, Doğan. Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Kayıklık, Hasan. “Allport’a Göre Dini Yaşayışa Gelişimsel Bir Açılım”. Dini Araştırmalar Dergisi 5/15 (2003), 121-138.
• Kayıklık, Hasan. “Değişen Dünyada Birey, Din ve Dindarlık”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik. 157-174. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Kemikli, Bilal. “Bir Gönül Eri İhramcızade İsmail Hakkı”. ed. Alim Yıldız. 117-133. Sivas: Buruciye Yayınları, 2011.
• Maslow, Abraham. Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler. çev. H. Koray Sönmez. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 1996).
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2004.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Klasik Kuramlar ve Modern Araştırmalar Bağlamında Dindarlık ve Kişilik”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik. 259-288. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Oğuzcan, Ümit Yaşar, Âşık Veysel Dostlar Beni Hatırlasın Bütün Şiirleri, Sanatı, Hayatı. İstanbul: Miyatro Yayınları, 1984.
• Okuşluk, Şenesen Refiye. “Âşık Veysel’in Şiirlerinde “Arama” Arketipinin İzleri”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri, 2/77-94. Sivas: 2017.
• Öz, Gülağ. Alevilik Bektaşilik Bağlamında Âşık Veysel. Ankara: Barış Kitabevi, 2013.
• Özdemir, Ahmet. “Tasavvuf Felsefesi İçinde Âşık Veysel”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri, 1/113-124. Sivas: 2017.
• Pargament, Kenneth. I. vd. The Many Methods of Religious Coping: Development and Initial Validation of The RCOPE. Journal of Clinical Psychology. 56 (2000), 519–543.
• Stark, Rodney –Glock, Charles Young. “Dimensions of Religious Commitment”. Sociology of Religion. Middlesex: Penguin Books Ltd., 1978.
• Şimşek, Esma. “Âşık Veysel’in âşıklık geleneği içerisindeki yeri üzerine bir değerlendirme”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 9 (2016), 117-126.
• Turan, Metin. “Âşık Veysel”. 03.06.2023. https://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/38.php#_edn1
• Yalçın, Özkan. Âşık Veysel. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Yapıcı, Asım. “Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2002), 75-117.
• Yapıcı, Asım. Din-Kimlik ve Önyargı: Biz ve Onlar. Adana: Karahan Kitabevi, 2004.
• Yapıcı, Asım. “Algısal Açıdan Müslüman Kimliği ve Dindarlık”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik. 207-258. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Yavuz, Kerim. “Din Psikolojisinin Araştırma Alanları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1982), 87-108.
• Yavuz, Kerim. “Din Psikolojisinde Metot Meselesi ve Yeni Gelişmeler”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1986), 153-185.
• Yavuz, Kerim. “’Yunus Emre’nin İçbenine Dini ve Psikolojik Yaklaşımlar”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990), 3-18.
• Yavuz, Kerim. “Edebi Bir Eserde Yazarın İç Dünyasının Dışa Yansıması”, Tarihsel Oluşum ve Bilimsel Açılım 203–210. Adana: İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2008.
• Yavuz, Kerim. Günümüzde İnancın Psikolojisi. Ankara: Boğaziçi Yayınları,
• Yetkin, Hacı. “Emlek Kültür Deryası İçinde Emlek Hüyük’lü Ozanlar”. Yol Dergisi 32 (2012), 79-105.
• Yıldız, Alim. “Âşık Veysel’in Şiirlerinde İrfani Boyut”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri, 2/71-76. Sivas: 2017.
• Zınnbauer, Brıan J.-Pargament, Kenneth I. “Dindarlık ve Maneviyat”. Din ve Maneviyat Psikolojisi –Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları-. çev. Sevdenur Düzgüner. ed. İhsan Çapcıoğlu-Ali Ayten. 61-102. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2013.