ÂŞIK VEYSEL’İN ŞATHİYESİNİN TASAVVUFÎ ŞİFRELERİ

Yıl 2023, Sayı: ÂŞIK VEYSEL HATIRASINA GELENEK VE EDEBİYAT ÖZEL SAYISI, 109 - 127, 01.10.2023

Cafer Özdemir

https://doi.org/10.28981/hikmet.1314807

Öz

Türk tasavvuf edebiyatı, kurucusu olduğu kabul edilen Ahmet Yesevi’den günümüze önemli şahsiyetler yetiştirmiştir. Bu şahsiyetler tasavvufî konuları geleceğe taşımak ve öğreticilik gibi amaçlarla çeşitli edebî türleri araç olarak kullanmışlardır. Şathiye bir şiir türü olarak derin tasavvufî konuları anlaşılmaz bir biçimde dile getiren, kimi zaman yaratıcı-yaratan sınırlarının aşıldığı, hem zahiri hem mana derinliği taşıyan eserlerdir. İlahi bir vecd halinin tezahürü olduğu da dile getirilmiştir. Bu nedenle onların anlaşılması için tasavvufî konulara hâkim, zahiri ve ledün ilmine sahip mutasavvıfların şerhlerine ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmada Alevi-Bektaşi edebiyatı ve Âşık edebiyatının 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biri kabul edilen Âşık Veysel’in şathiyesi söz konusu edilmiştir. Dokuz dörtlükten meydana gelen bu şathiye tasavvuf edebiyatındaki şathiye geleneğinin hem sanat hem de içerik yönünden başarılı bir örneğini teşkil etmektedir. Şathiyyat-ı sûfîyâne olarak adlandırılabilecek bu eser, derin tasavvufi konuların Âşık Veysel’in bakışından değerlendirilmesini ve anlamlandırılmasını içermektedir. Âşık Veysel kimi zaman şatahata varıp bir kul olarak söylemlerinde sınırları aşmış olsa da şiirin genelinde tasavvufî kavramları ikrar eden bir bakış açısına sahiptir. Şiirde vahdet ve tevhit inancı, nurun tecellisi, Allah’ın çeşitli vasıfları, sırlar âlemi, yaratılış ve dünyevî hayatın başlaması, vahdet-i vücut, imtihan ve kader gibi önemli konulara değinilmiştir. Bu tasavvufî terimlere vâkıf olduğunu ispatlayan Âşık Veysel, aklın tasavvufî mevzuları anlamakta zorlanacağını, bu nedenle az konuşulması gerektiğini, gerçek sır sahibinin Allah olduğunu söyleyerek şathiyesini tamamlamaktadır. Bu tarz şiirler okuyanın düşünmesini ve bazı dinî-tasavvufî kavramları öğrenmesini zorunlu kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, şathiye, tasavvuf, terim.

SUFI CODES of ÂŞIK VEYSEL’S SHATHIYE

Öz

Turkish Sufi literature has brought up important personalities from Ahmet Yesevi, who is considered to be its founder, to the present day. These personalities used various literary genres as tools for the purposes of carrying mystical subjects to the future and teaching. Shathiye, as a type of poetry, are works that express deep mystical subjects in an incomprehensible way, sometimes exceeding the creative-creative boundaries, and carrying both apparent and semantic depth. It is also stated that it is the manifestation of a divine state of ecstasy. For this reason, in order to understand them, the annotations of Sufis who have a good command of Sufi issues and who have zahiri and ledun knowledge were needed. In this study, the work of Âşık Veysel, who is considered one of the most important representatives of Alevi-Bektashi literature and Âşık literature in the 20th century, is discussed. Consisting of nine quatrains, this shathiah is a successful example of the shathiya tradition in Sufi literature in terms of both art and content. This work, which can be called Şathiyyat-ı sûfîyâne, includes the evaluation and interpretation of deep mystical issues from the perspective of Âşık Veysel. Âşık Veysel has a point of view that professes mystical concepts in general, even though he has sometimes been ostentatious and crossed the boundaries in his discourses as a servant. In the poem, important issues such as unity and oneness, manifestation of light, various qualities of Allah, the realm of secrets, creation and the beginning of worldly life, unity of body, test and destiny are mentioned. Âşık Veysel, who proved that he is well-versed in these mystical terms, completes his verse by saying that the mind will have difficulty in understanding mystical issues, therefore it should be spoken less and that the real owner of the secret is Allah. Such poems require the reader to think and learn some religious-mystical concepts.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, shathiye, sufizm, term.

Kaynakça

• Akbalık, Esra. “Alevi-Bektaşi Şiirinde Ay ve Güneş Sembolizmi”. Türkiyat Mecmuası, C. 26/1 (2016), 1-13.
• Apaydın, Halil. “Âşık Veysel Şatıroğlu’nda Dini Tecrübe”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. C. 5, S. 2 (2005), 179-191.
• Baltacı, Halil. “Tasavvufî Tecrübenin Tezahürü: Tasavvufta Şathiye Kavramı Meselesi ve Harakânî’nin Şathiyeleri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırmalar Dergisi, C. 24, S.47 (2021), 219-243.
• Dağlar, Abdulkadir. “Kulum Beni Güldürsen: Mizah Şathiyyenin Neresinde?”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIII/Hicve Revâ, Mizaha Mâyil: Güldürücü Metinleri Anlamak. ed. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu ve Ali Emre Özyıldırım. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Filiz, Lütfi. Noktanın Sonsuzluğu, C. III, IV, İstanbul: Pan Yayınları, 2010.
• Filiz, Lütfi. Noktanın Sonsuzluğu, C. III, İstanbul: Pan Yayınları, 2011.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1985.
• Günay, Umay. “Âşık Veysel ve Âşık Tarzı Şiir Geleneği”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10/1 (1993), 21-42.
• Güzel, Abdurrahman. “Tekke Şiiri”, Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1989. https://islam-tr.org/konu/ben-goklere-ve-yere-sigmam-fakat-mumin-kulumun-kalbine-sigarim-rivayeti-sahih-midir.59785/(erişim: 04 06 2023)
• Kartopu, Saffet-Özbolat, Abdullah. “Şathiyelerde Tanrı Algısı: Tipolojik Bir Yaklaşım”, Turkish Studies, V. 9/5 (2014), 1299-1318.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Kurnaz, Cemal. “Çarh”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kurnaz, Cemâl-Tatcı, Mustafa. Türk Edebiyatında Şathiye, Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Kuşeyrî. Risale-i Kuşeyrî (Tasavvuf’un İlkeleri), Çev. Tahsin Yazıcı, C. 1, İstanbul: Tercüman Yayınları, 1978.
• Onay, Ahmet Talât. Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• Tosun, Necdet. “Sır”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/113-115. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. “Şathiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 38/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yalsızuçanlar, Sadık. Âşık Veysel, Ankara: Edebiyat Ortamı Yayınları, 2021.