NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİ VERİLERİ IŞIĞINDA ÂŞIK DERDLİ’NİN HAYATINA DAİR YENİ BİLGİLER

Yıl 2023, Sayı: ÂŞIK VEYSEL HATIRASINA GELENEK VE EDEBİYAT ÖZEL SAYISI, 338 - 360, 01.10.2023

Mehmet Süme

https://doi.org/10.28981/hikmet.1336464

Öz

Âşık Dertli 19. yüzyıl halk edebiyatımızın önemli temsilcilerinden biridir. Bolu Sancağı Yeni-çağa Kazasına bağlı Şahnalar köyünde doğdu. Kara Hasanoğullarından Ali Ağa ve Ayşe Hanımın oğlu-dur. Asıl adı İbrahimdir. Önceleri Lütfi mahlasını kullanmış, daha sonra Dertli mahlasını tercih etmiştir. Çocukluk döneminde saz çalmaya merak salan Dertli, babası Ali Ağa ile birlikte köyünün yegâne geçim kaynağı olan çiftçilik ve çobanlık yaptı. Rivayete göre babasının ölümü üzerine, sahip olduğu topraklara Çağa Ayanı Hendekçioğlu Halil’in el koyması üzerine köyünden ayrılmak zorunda kaldı. Bir süre Dört Divan Kazası Deveciler köyündeki akrabalarının yanında kaldıysa da daha sonra İstanbul’a gitti. İstan-bul’dan Konya’ya oradan Mısır’a geçti. Buralarda âşıkların bulunduğu meclislere katıldı. Dertli’nin hayatına dair bütün bu bilgiler, Ahmet Talat Onay tarafından 1928’de kaleme alınan “Âşık Dertli, Hayatı Divanı” adlı esere dayandırılmaktadır. Âşık Dertli hakkındaki bu ilk müstakil eser daha sonra Dertli üzerine yapılan neredeyse bütün çalışmalara kaynaklık etmiştir. Eserde bizzat yazarı Ahmet Talat Onay tarafından da kabul edilen, Dertli’nin hayatına dair bazı eksiklik ve çoğu dizgi ve baskı hatalarına bağlı olarak yanlışlıklar bulunmaktadır. Bu çalışmada; Dertli’nin şiiri, sanatı ve edebi kişiliği biryana nüfus ve temettuat defterleri ve Osmanlı Arşivinde yer alan konuya ilişkin bazı perakende evraktan yararlanılarak onun, ailesi, doğum ve ölüm tarihi, eşkâli, kardeşi, tebaası (hizmetkârı) ve Çağa Kaza Müdürü Hendek-çioğlu Halil ile olan ilişkilerine yer verilecektir. Dertliye dair elde edilen bu bilgiler, daha önce Dertli’nin hayatı hakkında verilen bilgilerin önemli bir bölümünü tashih ederken, bir bölümünü ise teyit etmektedir. Böylece ağırlıklı olarak tarih disiplini araştırmalarında kullanılan kaynak türlerinden yararlanılarak bir başka disiplin olan edebiyat alanındaki bir konuya açıklık getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Dertli, Çağa Kazası, Nüfus Defteri, Temettuat Defteri, Ahmet Talat Onay.

Kaynakça

• Ahmet, Talat. Âşık Derdli Hayatı Divanı. Bolu: Bolu Vilayet Matbaası,1928.
• Akdağ, Mustafa. “Ayanlık Düzeni Devri 1730 – 1839” Tarih Araştırmaları Dergisi 8 / 14, 51-61. Ankara: DTCF Yayınları, 1963.
• Alparslan, Cevat. Bolu’dan Yetişen Şeçkin İnsanlar. Ankara: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2010.
• Birgören, Hamdi. Âşık Derdli Divanı. Ankara: T.C. Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2011.
• Bolu Livası Salnamesi (1921-1925). haz. Nermin Kılıç vd. Bolu: Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2008.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Yayınevi, 1984.
• Karal, Enver Z. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, 2010.
• Keleş, İdris. Çağa ve Köylerinin Tarihi. Ankara: Yeniçağa Belediyesi Yayınları, 2007.
• Konrapa, M. Zekai. Bolu Tarihi. Bolu: Bolu Vilayet Matbaası, 1964.
• Kurnaz, Cemal. Ahmet Talat Onay Hayatı- Eserleri. Ankara: MEB Yayınları, 1999.
• Kutlu, Şemsettin. Şair Derdli Cilt I-II. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1979.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “ Osmanlı Sosyal ve İktisadi Kaynaklarından Temettü Defterleri”. Belleten 59/225, 395-420. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• Midhat Kemal Bey. Ayanlar Devrinde Bolu. haz. Hamdi Birgören, Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara: 2008.
• Müstakil Bolu Sancağı Salnamesi. haz. Hamdi Birgören, Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, Ankara: 2008.
• Özcan, Abdulkadir. “Redif” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/524-526. (İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özkaya, Yücel, “ Şair Derdli’nin Tarihi Şahsiyeti ve Özellikleri”. Bolu İli Halk Edebiyatı Sempozyumu, 2-4 Mayıs 1986, 50-53. Bolu: Bolu Kalkınma Tanıtma Vakfı Yayınları, 1987.
• Pakalın, M. Zeki. Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Sayın, Abdurrahman Vefîk. Tekâlif Kavâidi (Osmanlı Vergi Sistemi). Ankara: Maliye Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Süme, Mehmet. Evliya Çelebinin İzinde Bolu. Ankara: Bengü Yayınları, 2013.
• Tek, Recep. Âşık Derdli ve Eserleri. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
• Tonga, Necati, “Cumhuriyet Ankarasının Devraldığı Edebî Miras: Cumhuriyet Dönemine Kadar Ankara’daki Edebiyat Hayatı ve Edebiyat Mahfilleri”. Ankara Araştırmaları Dergisi. 2/2, 184-202. Ankara: 2014.
• Yeniçağa Belediyesi. Erişim 30 Temmuz 2023. http://www.yenicaga.bel.tr/icerik/37/17/yenicaga
• Yüce, Nuri. “Dertli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/186-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.