BATMAN AĞZINDA “MA” ENKLİTİĞİ

Yıl 2023, Sayı: 19 - GÜZ 2023, 379 - 391, 31.10.2023

Mehmet Emin Tuğluk

https://doi.org/10.28981/hikmet.1323725

Öz

Ölçünlü dil içerisinde çeşitli yönlerden farklılık gösteren konuşma dili ağız olarak tanımlanır. Türkiye’de A. Maksimov’un 1867 yılında Hüdavendigar ve Karamanlı Ağızları üzerine yazdığı denemelerle başlayan ağız araştırmaları 12 Temmuz 1932 tarihinde Türk Dili Tetkik Cemiyetinin kurulmasıyla yaygınlaşmıştır. Kurulan bu cemiyet ilki 1932-1934, ikincisi 1952-1959 yılları arasında olmak üzere iki önemli derleme çalışması yapmıştır. Bu iki derlemeden elde edilen malzeme 1963-1982 yılları arasında Türkiye’de Halk ağzından Derleme Sözlüğü adıyla yayımlanmıştır. Ülkemizde üniversitelerin kurulmasıyla ağız çalışmaları üzerine yapılan çalışmalarda büyük artış görülmüştür. Bununla birlikte hâlâ ağız derlemelerinin yapılmadığı il ve yöreler bulunmaktadır. Bu illerden biri ağız derlemelerinin yapıldığı dönemde il statüsünde bulunmayan Batman’dır.
Batman, 16 Mayıs 1990 tarihinde il statüsünü kazanmış olup Batman’da yaygın olarak Türkçe, Kürtçe ve Arapça konuşulmaktadır. Bu çok dilli yapı bu diller arasında etkileşimi sağlamış ve Batman’a özgü bir ağız özelliği oluşturmuştur. Batman’da kullanılan bu ağız özelliklerinin karakteristik özelliklerinden biri “ma” enklitik edatıdır. Bu çalışmada Batman ağzında kullanılan “ma” enklitik edatının yüklendiği anlamlar tespit edilip bu anlamlar örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Batman, Batman ağzı, Ma enkliktik edatı

Kaynakça

• Ağırman, Feyzullah. İki Dilli Ortaokul Öğrencilerinin Türkçe Öğrenimi Üzerine Bir Değerlendirme (Batman Örneği). Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Alkayış, M. Fatih. “Adıyaman Ağzında Kullanılan İki Enklitik Edatı: ke, o ” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/6 (2011), 1-10.
• Atay, Ayten. “Eski Türkçede ma / me Edatının Anadolu Ağızlarındaki Kalıntısı”. Türk Dili, 610 (2002), 826-828. Ay, Özgür. Ağız Atlası Kılavuz Kitabı Üzerine. Türk Dili, 2017, s. 105-109
• Başkan, Ahmet. Bismil Ağzı İnceleme-Metinler-Dizin. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Baydar, Turgut. “Erzincan ve Yöresi Ağızlarında -sA Enklitiği”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31 (2012), 83-92.
• Boz, Erdoğan - Günay Aktaş, Semra. Eskişehir İli Dil Atlası. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 2017.
• Bulut, Serdar. “Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler”. Turkish Studies 8/1 (2013), 1129-1149.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, 1972.
• Demiryan, Raffi. Dizionario Italiano-Turco İtalyanca Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılâp, 1993.
• Ercilasun, Ahmet Bican. “La Enklitiği ve Türkçede Bir Pekiştirme Enklitiği”. Teorisi, Dil Araştırmaları Dergisi, 2 (2008), 35-56.
• Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra. “Yerli Ağızlar Arasındaki İlişki Mardin Örneği”. Uluslararası Türkiye TürkçesiAğız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 383-408. 7-8 Kasım 2019.
• Erten, Münir. Diyarbakır Ağzı İnceleme-Metinler-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Gabain A. Von. Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Gül, Meltem. “Kutadgu Bilig’de Enklitik Edatları”. Jass International Journal of Social Science, 34 (2015) , 403-416.
• Gül, Meltem. “Kutadgu Bilig’de Enklitik Edatları”. The Journal of Academic Social Science Studies, 34 (2015) , 403-416.
• Ilgın, İsmail. Eski Türkçede Ok/Ök Enklitiği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• İpek, Birol. “Divânü Lugâti’t-Türk’te Geçen Enklitik Edatları”. Turkish Studies. 4/3 (2009), 1199-1212.
• Kalaycı, Ünal. “Batman Ağzı ve Batman Ağzında Kendi+İyelik+Yönelme Durum Eki Yapısı”. Turkish Studies - Language, 17/4 (2022), 1265-1276.
• Kalsın, Şirvan. “Kıbrıs Ağzında Ma’lı Cümleler”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, Urfa: 25-30 Mart 2008.
• Kanat, Emine. Batman Ağzı, Elazığ: Fırat Üniversitesi Türk Dili Mezuniyet Tezi, 2009.
• Karahan, Leyla. Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Nakiboğlu, Sadi H. “Diyarbakır, Mardin, Urfa-Siverek Ağızlarında Kullanılan Bir Enklitik Edatı “Ma”. Akademik Bakış Dergisi, 47 (2015), 272-286.
• Özdemir, Güllü. “Harezm Türkçesindeki Pekiştirme Enklitikleri”. Dil Araştırmaları, 31 (2022), 215-235.
• Sarı, Mustafa. “Karışık Dilli Eserlerde Kelime>Enklitik>Ek Sürecinde Bir Biçim Birimi: -dAvUK / -dAyUK”. Turkish Studies, 5/1 (2008), 594-615.
• Skutnabb-Kangas, T. Bilingualism or Not: The Education of Minorities. çev. Lars Malmberg and David Crane. Multilingual Matters, Clevedon, 1981.
• Tuğluk, Mehmet Emin. Diyarbakır Yöresi Söz Varlığı. İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 2022.
• Turan, Selahattin. Siirt Ağzı (Özellikleri, Örnekler ve Sözlük). İstanbul:İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi. 1972.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2007
• Yangullis Konstantinos Ğ . Θηαυpoç Kvπριακηç Δıαλεκτου- Thesaurus Dialecti Cypriae, Lefkosia-Λευκωбια. 2002. Zingarelli, Nicola. Il Nouva Zingarelli Minore –Vocabolario Della Lingua Italiana di Nicola Zingarelli, Bologna. 1989.