MAHREMİ’S QASIDA WITH “DEFTER (NOTEBOOK)”

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 520 - 539, 30.09.2024

Hanife Dilek Batislam

https://doi.org/10.28981/hikmet.1504766

Öz

Mahremi, who is mentioned in the sources as a 16th century divan poet, about whom not much is known about his life, has become better known with new research. Although there is no information about the where abouts of divan of the poet who is known by his Türki-i Basit poems as Mahremi of Tatavla, his various poems can be found in magazines. His Shahname, which consists of three parts, mentions Bayezid II’s campaigns, Selim the Grim’s campaigns of Persia and Egypt, and Suleyman the Magnificent’s conquests of Belgrade and Rhodes. In addition to Mahremi’s works named Şütürname, Mecmau’l-letayif, Tarabü’l-mecâlis, and Basitname, thirtyseven poems were identified in a qasida magazine, including tawhid, na’at, munadjat, marsiya, muhammes and qasida.
Important information regarding Ottoman history was found in Mahremi’s works and poems. It has been understood that some of this information is based on observations made during campaigns in which the poet himself participated. Considering that examining the literary works or poems of the poet will also contribute to historical research, Mahremi’s qasida with “defter(notebook)” radif written for Piri Mehmet Pasha, which was published in Mecmu‘a-i Kasaid-i Türkiyye, was examined and evaluated in terms of form, content and language in the article.

Anahtar Kelimeler

16th century, Divan Poetry, Mahremi of Tatavla, Qasida, Notebook

MAHREMÎ’NİN “DEFTER” KASİDESİ

Öz

Hayatı hakkında çok fazla bilgi bulunmayan, kaynaklarda XVI. yüzyıl divan şairi olarak yer verilen Mahremî, yeni yapılan araştırmalarla daha iyi tanınmıştır. Türkî-i Basit şiirleri ve Tatavlalı Mahremî ismiyle anılan şairin divanı olduğuna dair bir bilgiye ulaşılamamakla birlikte, mecmualarda çeşitli şiirlerine rastlanmaktadır. Üç bölümden oluşan Şehnâmesi’nde II. Bayezid’in seferleriyle Yavuz Sultan Selim’in İran ve Mısır seferlerinden, Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad ve Rodos fethinden söz edilir. Mahremî’nin Şütürnâme, Mecmau’l-letâyif, Tarabü’l-meclis, Basîtnâme adlı eserlerinin yanı sıra bir kaside mecmuasında tevhid, na‘t, münâcât, mersiye, muhammes ve kaside olmak üzere otuz yedi şiiri tespit edilmiştir.
Mahremî’nin eserlerinde ve şiirlerinde Osmanlı tarihini ilgilendiren önemli bilgilere rastlanmıştır. Bu bilgilerden bir kısmının şairin kendisinin de katıldığı seferlerdeki gözlemlere dayalı olduğu anlaşılmıştır. Şairin edebî yönü bulunan eserlerinin ya da şiirlerinin incelenmesinin hem edebiyat hem de tarih araştırmalarına katkısı olacağı düşünülerek, makalede Mahremî’nin Mecmu‘â-i Kasâid-i Türkiyye’de yer alan, Pîrî Mehmet Paşa için yazdığı “defter” redifli kaside, biçim, içerik ve dil bakımından incelenip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

XVI. yüzyıl, divan şiiri, Tatavlalı Mahremî, kaside, defter

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Defter Emini”. DİA. 9/91-93. İstanbul: TDV Yayınevi, 1994.
• Afyoncu, Erhan. “Defterhâne”. DİA. 9/100-104. İstanbul: TDV Yayınevi, 1994.
• Afyoncu, Erhan. “Rûznâmçe”. DİA. 35/276-278. İstanbul: TDV Yayınevi, 2008.
• Aktaş, Necati. “Atik Şikâyet Defteri”. DİA. 4/ 68. İstanbul: TDV Yayınevi, 1991.
• Aktaş, Necati. “Ayniyat Defteri”. DİA. 4/277-278. İstanbul: TDV Yayınevi, 1991.
• Algar, Hamid. “Şed”. DİA. 38/405-406. İstanbul: TDV Yayınevi, 2010.
• Artuk, İbrahim. “Nişan”. DİA. 33/154-156. İstanbul: TDV Yayınevi, 2007.
• Avşar, Ziya. “Türkî-i Basîti Yeniden Tartışmak”. Bilig 18 (2001,Yaz), 127-143.
• Aydemir, Yaşar. “Memduhun Vasıfları ve Gelenek”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII Kasîdeye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler. haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 362-377, 2013.
• Aynur, Hatice. Mahremî ve Şeh-nâmesi I. Kısım Yavuz Sultan Selim Dönemi: İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Aynur, Hatice. “Mahremî”. DİA. 27/390-391. İstanbul: TDV Yayınevi, 2003.
• Aynur, Hatice. “Türkî-i Basît Hareketini Yeniden Düşünmek”. Turkish Studies: Edebiyatımızda Mahallîleşme ve Türkî-i Basît-Prof. Dr. Mustafa İsen'e Armağan 4/5 (2009), 34-59.
• Aynur, Hatice. “Tatavlalı Mahremî’nin Şeh-nâme’sinde Şehirler”. M. Ali Tanyeri’nin Anısına Makaleler. haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Ülke Yayınları, 201-214, 2015.
• Aynur, Hatice. “Tatavlalı Mahremî’nin (ö. 1535) Şehnâme’sinde Sur Dışı İstanbul’u”. Osmanlı İstanbulu V: V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri (19-21 Mayıs 2017, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi). ed. Feridun M. Emecen vd. 43-68. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2018.
• Aynur, Hatice. “Tatavlalı Mahremî’nin (ö. 1535) Şehnâme’sinde Suriçi İstanbul’u.” YILLIK: Annual of İstanbul Studies 2 (2020), 175-181.
• Aynur, Hatice “Mahremî, Ahmed, 2021”. Erişim: 14.06.2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahremi-ahmed
• Birinci, Ali. Mehmed Salâhî, Kâmûs-ı Osmânî [C II]. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayını, 2019.
• Demirel, Şener. “16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Tatavlalı Mahremî ve Şütür-Nâmesi.” Milli Folklor 65 (2005), 49-66.
• Derman, M. Uğur. “Tuğra”. DİA. 41/336-339. İstanbul: TDV Yayınevi, 2012.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat [7. Baskı]. Ankara: Aydın Kitabevi, 1986.
• Genç, İlhan. Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yayıları, 2000.
• Göyünç, Nejat. “Defter”. DİA. 9/88-90. İstanbul: TDV Yayınevi, 1994.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “About Mahremi’s Poems”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 45 (2012), 139-168.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “Mahremî’nin Mohaç Fetihnamesi Örneğinden Hareketle Edebî Metinlerin Tarihî Olayları Anlatımına Dair”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 11 (2013a), 217-236.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “Tarihin Edebiyatı 15. ve 16. Yüzyıl Kasidelerinde Tarihî Arka Plan”. Kasideye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler. haz. Hatice Aynur vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 380-455, 2013b.
• Karavelioğlu, Murat Ali. Mecmua-i Kasaid-i Türkiyye, Ankara: TDK Yayınları, 2015.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “Mahremî Türkî-i Basît Şairi midir?”. Vefatının 30. Yılında Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş Hatırasına Uluslararası Yaşayan Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri (30 Mayıs-1 Haziran 2012, İstanbul). 323-342. Ankara: 2017.
• Karavelioğlu, Murat Ali. Mahremî’nin Belgrad Fethine Kasidesi Ya da Kanuni Methiyesi, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2021.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “16. Yüzyıl Şairlerinden Mahremî’nin Balkan Coğrafyasındaki Hayatı ve Tarihî Hadiseleri Ele Alışı Hakkında Bazı Tespitler”. Edebî Eleştiri Dergisi 6/2 (2022), 224-234.
• Koç, Mustafa-Tanrıverdi, Eyyüp. Mütercim Âsım Efendi el-Okyânûsu’l-Basît fi Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi [C II]. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2013.
• Köksal, Fatih “Orijinal Bir Şair: Edirneli Nazmî ve Dîvân’ına Yeni Bakışlar”. Bilig 20 (2002), 101-123.
• Kurnaz, Cemal. Hayâlî Bey Divanı Tahlili. Ankara: KTB Yayını, 1987.
• Kutlar, Fatma Sabiha. “Kirâmen Kâtibîn”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları Ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. 4/148-149. Ankara: AKM, 2005.
• Kutlu, Mustafa. “Mahremî”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 6/118. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1986.
• Küçükdağ, Yusuf. “Pîrî Mehmed Paşa”. DİA. 34/280-281. İstanbul: TDV Yayınevi, 2007.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Mühimme Defteri”. DİA. 3/519-522. Ankara: TDV Yayınevi, 2020.
• Onay, Ahmet Talat. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar Ve İzahı (haz.: Cemâl Kurnaz). Ankara: TDV Yayınevi, 1992.
• Özaydın, Abdülkerim. “Nizâmülmülk”. DİA. 33/194-196. İstanbul: TDV Yayınevi, 2007.
• Özcan, Abdülkadir. “Esâme”. DİA. 11/355-356. İstanbul: TDV Yayınevi, 1995.
• Özerol, Nazmi. “Defter Göstergesinin Klasik Türk Şiirinde Kullanımı Üzerine”. Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 8/4 (2022), 996-1013.
• Pakalın, Mehmet Zeki. “Defter-Defterdâr”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I/411. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü [C. I-II]. Ankara: Akçağ Yayınları, 1989.
• Sahillioğlu, Halil. “Ahkâm Defteri”. DİA. 1/551. İstanbul: TDV Yayınevi, 1988.
• Sahillioğlu, Halil. “Divan Rakamları”. DİA. 9/433-435. İstanbul: TDV Yayınevi, 1994.
• Sarıyıldız, Gülden. “Sicill-i Ahvâl Defterleri”. DİA. 37/134-136. İstanbul: TDV Yayınevi, 2009.
• Sefercioğlu, Nejat. Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
• Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Tarih Lûgatı [2. Baskı]. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1986.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu [C 3]. İstanbul: OSEDAM, 2019.
• Tarlan, Ali Nihat. Şeyhî Divanını Tetkik [4. Baskı]. Ankara: Akçağ Yayınevi, 2004.
• Tökel, Dursun Ali. Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece Yayınları, 2003.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. “Defter”. 2/219. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Türkçe Sözlük (haz. Komisyon, 10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Uğur, Yunus. “Şer‘iyye Sicilleri”. DİA. 39/8-11. İstanbul: TDV Yayınevi, 2010.
• Üzüm, İlyas. “Kirâmen Kâtibîn”. DİA, 26/59-60. Ankara: TDV Yayınevi, 2002.
• Yakar, Halil İbrahim. “Mahremî, 2020”. Erişim: 14.06.2024 https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahremi
• Yakar, Halil İbrahim. Ayıntablı Mahremî Divanı. Konya: Palet Yayınları, 2012.