ALİ EMÎRÎ EFENDİ AS AN OTTOMAN FINANCE BUREAUCRAT

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 1 - 17, 30.09.2024

Mehmet Süme

https://doi.org/10.28981/hikmet.1517429

Öz

Ali Emîrî was born in Diyarbakır in April 1857. He completed his primary school and madrasah education here. He has a versatile personality as a poet, writer, critic, librarian, archivist, historian and literary historian. Besides all these, Ali Emîrî was a very successful Ottoman finance bureaucrat. Having served as a senior manager in a wide geography for more than thirty years, combined with his curious and investigative spirit, has resulted in his versatile personality. When Ali Emîrî is mentioned, the first thing that comes to mind is his interest in books and the National Library he founded. It is necessary to associate his great success in book collecting and librarianship with the positions he took in the Ottoman bureaucracy and the income he earned accordingly. Because he couldn’t be expected to achieve this success by staying in a narrow environment and with a limited budget. The aim of this study is to give information about Ali Emîrî’s identity as a bureaucrat, which remained in the background, by making use of archive documents.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîrî, Ottoman Fınance, National Library, Diyarbakır, Yemen

BİR OSMANLI MALİYE BÜROKRATI OLARAK ALİ EMÎRÎ

Öz

ÖZ
Ali Emîrî, Nisan 1857’de Diyarbakır’da dünyaya geldi. Sıbyan mektebi ve medrese eğitimini burada tamamladı. Şair, yazar, eleştirmen, kütüphaneci, arşivci, tarihçi ve edebiyat tarihçisi olarak çok yönlü bir kişiliğe sahiptir. Ali Emîrî bütün bunların yanında oldukça başarılı bir Osmanlı maliye bürokratıdır. Otuz yılı aşkın bir zaman zarfında geniş bir coğrafyada üst düzey yöneticilik yapmış olması, onun meraklı ve araştırmacı ruhuyla birleşince çok yönlü kişiliği ortaya çıkmıştır. Ali Emîrî dendiğinde akla ilk gelen husus kitap merakı ve kurmuş olduğu Millet Kütüphanesi’dir. Onun kitap toplama ve kütüphanecilik konusundaki büyük başarısını Osmanlı bürokrasisinde aldığı görevlerle ve buna bağlı olarak elde ettiği gelirle ilişkilendirmek gerekir. Zira dar bir muhitte kalarak kısıtlı bir bütçe ile bu başarıyı elde etmesi beklenemezdi. Bu çalışmanın amacı arşiv belgelerinden de yararlanarak Ali Emîrî’nin geri planda kalmış olan bürokrat kimliğine dair bilgiler vermektir.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîrî, Osmanlı Maliyesi, Millet Kütüphanesi, Diyarbakır, Yemen

Kaynakça

• Ali Emîrî. Mir’âtü’l- Fevâ’id Fî Terâcimi Meşâhîrî Âmid. haz. Günay Kut- Mesud Öğmen- Abdullah Demir. 1. Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Artuk, İbrahim. “Nişan”. DİA. 33/154-156, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Baştürk, Sadettin. “Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre Ali Emîrî Efendi’nin Sicil Kaydı”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 12-45 (2013), 308-324.
• Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz (Osmanlı Dönemi) I, haz. Demirbaş vd. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 1999. , Cunbur, Müjgan. “Ali Emirî Efendi, Kütüphanesi ve Çıkardığı Mecmua”. Erdem 6/16 (1990), 239-252. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Çelik, Kemal. Ali Emîrî Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri 1857-1924. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Eraslan, Kemal. “Ali Emirî Efendi”. Erdem 6/16 (1990), 235-238. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Esen, Muzaffer. “Ali Emirî Efendi”. İstanbul Ansiklopedisi. II/659-662. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi Neşriyat, 1959.
• Gençboyacı, Melek. “Diyarbakır’dan İstanbul’a Ali Emîrî Efendi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. VII, Nisan (2012). 210-247. Diyarbakır: Şarkiyat Bilim ve Hikmet Vakfı Yayınları.
• Kıel, Machıel. “Kızanlık”. DİA. 25/138-140, Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Özbozdağlı, Özer. “II. Abdülhamit’in Yemen’de Islahat Çabaları (1898-1908)", XVIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, III, 1325-1348. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022.
• Pakalın, M. Zeki. Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Sakaoğlu, Necdet. Tanzimattan Cumhuriyete Tarih Sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Sarıçiçek, Ramazan. “Ali Emîrî’ye Göre II. Bâyezîd (Adlî)’in Şiiri”. Ali Emîrî Hatırasına Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. 379- 384. Diyarbakır: 2014.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Ali Emirî Efendi”. DİA. 2/390-391. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Tayşi, Serhan. “Millet Kütüphanesi”. DİA. 30/70-71. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Tevfikoğlu, Muhtar. “Millet Kütüphanesi Kurucusu Ali Emîrî Efendi”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni XX/3, 147-155. Ankara: 1971.
• Tevfikoğlu, Muhtar. Ali Emîrî Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Yeşilyurt, Yahya. “Ali Emîrî’nin Yemen Islahına Dair Görüşleri” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 (2009), 2300-2321.
• Yeşilyurt, Yahya. Ali Emirî’nin Yemen Hâtırâtı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.